Nalika Rembulan Bunder
KUDUNE ‘TEKS’ IKU ANA NYAWANE
Kreativitas iku salah sawijining kekuatan mental sing unik tumrap manungsa. Kreativitas bisa nyawiji marang kekarepan pikiran. Uwong sing kreatif sajroning mikir, bakal bisa nyawang
seka ngendi papan dadi anyar (new point of view), lan bisa ngrampungake masalah sing beda karo uwong liyane.
Bab iki, kaya kang dikandharake Guilford ( Munandar, 1999), kreativitas iku minangka kekarepan pikiran divergen kanggo milah lan milih jawaban sakabehing masalah. Pikiran divergen minangka daya linuwih pikiran sing sumebar. Ananing pikiran divergen, uwong iku ora mung bisa nyawang stimulus sing mung apa anane wae, ananging bisa nyawang stimulus kanthi maneka warna panyawange.
Upama basa iku minangka manifestasi kamera, mula cerita cekak (cerkak) digunakake kanggo nyekel impresi (efek seka panca indra) sapandurat sing gawe geter lan dadi lelandhesan maknane kahanan lan kedadeyan Kamera bisa njupuk kahanan lan kedadeyan apa wae, embuh iku duwe nilai spiritual, sosial humanis, ngegla utawa mung apa anane wae. Iku gumantung uwong sing nyekel kamera. Mulane, Darwis Triyadi lan Risman Marah (pakar fotographi) nate ngendika, "Kamera iku mung barang mati, senajan canggihe kaya ngapa, menawa sing njepret sasaran ora nganggo ati, ya mung dadi gambar wantah."
Iki ora beda uga karo penulis. Menawa anggone ngrumat ide, imajinasi, banjur dieksekusi, mung angger wae tanpa wewaton kang gumathok, hasil tulisane ya mung wantah wae. Tanpa nggawa rasa nges lan geter marang sing maca, ora merbawani [ vi ]babar pisan lan mung katilep marang jaman, mung wujud 'teks' tanpa nyawa.
Fotographi duwe tembung angle, penulis duwe tembung point of view, padha maknane yaiku sudut pandang. Nah, ana ing kene, tumrap penulis cerkak, kudune ya nuhoni obahing ati, ora mung obahing pikiran sing ngoyak target. Dadine, menawa wis fokus nulis cerkak, ya gelem manjing ajur ajer marang tulisane, supaya atine bisa kanyut ana njero crita sing bakal ditulis. Ancase, hasil tulisane ora mung mbuwang uneg-uneg thok, nanging bisa menehi racikan bumbu komplit, lan banjur diolah nganggo ati kang nyawiji siji.
Iku bisa diwaca ana 31 judhul cerkak, ditulis 31 asma ing Antologi Cerkak: Nalika Rembulan Bunder iki. Anggone ngolah divergen lan impresi para penulis bisa katon ana hasil tulisane. Ana sing ngegla tanpa lelandhesan kang jero, uga ana sing pancen anggone nggarap kanthi lelambaran ati. Kreativitas nyuntak pengalaman pribadhi, apa pengalaman darbeke liyan, ana hasil karyane iku pancen ora gampang, kudu digegulang. Tetep gelem sinau, diasah lan tumandang.
Nanging, antologi cerkak iki, paling ora wis bisa nggawa sastra Jawa tetep ditulis, apamaneh akeh penulis mudha, sing bisa gawe dawane napas landhung sastra Jawa. Mula, poma dipoma, dadi penulis iku aja nganti gampang mutungan menawa dikritik, lan aja gampang sundhul ngawiyat menawa dialembana. Antarane kritik lan pangalembana iku, pancen dadi rabuk tumrap penulis. Supaya hasil tulisane tansaya menep lan mentes. Pungkasane, hasil tulisane iku bisa monumental, ora mung gampang katerak angin, terus musna.
Antologi Cerkak: Nalika Rembulan Bunder iki, mugiha bisa dadi tapak sastra Jawa ing jaman kalabendu. Menehi tandha, kreativitas iku minangka manifestasi kanggo tumandang gawe lan gelem cawe-cawe. Ora mung kakehan sambat, nanging kurang niat lan minat.
Sumangga!
[ ToC ]- KATA PENGANTAR KEPALA BALAI BAHASA PROVINSI JAWA TENGAH
iii - CATHETAN KURATOR: KUDUNE 'TEKS' IKU ANA NYAWANE
v - DAFTAR ISI
vii - Aku Kangen Omah Pensil Kajoe
1 - Ali-Ali Mata Biru Darsono
6 - Bapake Bambang Misni G.S
22 - Dhuh Biyung Arika Nur Alifah
31 - HP Anyar Istikomah
36 - Es-Em-Es Gobal-Gabul Susanto Sagipah
53 - Kadit Itreng Parpal Poerwanto
58
- Kairing Mendhung Kandel Suseno
67 - Kangen Putu Agustav Triono
75 - Kasekat Kaca Ireng Esti Suryani
82 - Kentepan Watu Budi Wahyono
92 - Kesripahan Al Aris Purnomo
102 - Kunjara Tri Martini
109 - Lintang Kemukus Gagat Rahina Ki Sudadi
117 - Lurup Slambu Sus S. Hardjono
127 - Mak Dheg! Ryan Rachman
135 - Melik Nggendhong Lali Arih Numboro
145 - Nalika Rembulan Bunder Yan Tohari
153 - Nasibe Timun Wungkuk Eko Wahyudi Merapi
163 - Omah Didit Setyo Nugroho
173 - Nandhang Pagebluging Malem Lebaran Widyo Babahe Leksono
180
- Pasa Ing Paran Impian Nopitasari
191 - Pasien Kamar 3 Anatri Endras Sumekar
201 - Satetes Eluh Turiyo Ragilputra
208 - Sembadra Irul S. Budianto
215 - Sigar Latif Nur Janah
224 - Srengenge Jingga Ing Sawalike Mendhung Wulung Sri Wintala Achmad
232 - Wedhus Trimo Legowo
237 - Wewates Kanggo Narmo Jefrianto
247 - Wuru Heri Suritno
252
Omah warna coklat sing madhep sisih wetan, yaiku omahe wong tuwaku. Omah sing dadi mula bukane awakku lair ing dunya. Ana rong wit jambu dersana ing pekarangan. Nalika isih bocah, aku asring menek wit jambu lan njupuki woh sing daklebokke ing klambi kanggo gantine kantong kresek.
Gagat esuk, manuk rame padha ngoceh, mlumpat saka tetesing bun sing ana ing gegodhongan. Sing paling selesa ing bumi yaiku ing omahe wong tuwaku. Ing kono ana rasa tresna sing ora ana pungkasane, aku wis sinau akeh perkara ing kene.
Ing sawijining dina, aku metu saka omah tanpa dingerteni ibuku. Aku banjur dolanan karo kanca-kanca nganti lali wektu, ora krasa yen ibu nggoleki aku. Nalika semana aku isih bocah, mula aku ora ngerti kaya ngapa kuwatire wong tuwa yen anake durung mulih nganti wengi.
Kupingu dijewer dening ibu lan ditarik nganti tekan omah. Aku ora wani nglawan apa maneh nyuwara. Amarga iki salahku, aku sing luput lunga dolan ora pamitan.
"Bocah bandel, ayo mulih," swarane ibu digedhekake.
Kuping tengenku ngrasakake kaya-kaya dientup tawon, driji penudhuh lan jempole ibu saya ditutup kanthi rape ing kupingku nganti katon abang. Tekan omah, aku ora wani ndeleng pasuryane ibu. Aku ngerti kabeh wong tuwa uga kaya ngono amarga tresna banget maring anake.
[ 2 ]Aku mlebu omah nganggo sandhangan teles. Rai, tangan, lan sikilku kebak karo lemah sing wis garing kaya kerak sega. Bapak sing lagi lungguh ing ngarep tivi mung glengok, aku weruh yen bapak mesem nalika pirsa kahananku sing kaya kebo gupak.
Aku kelingan wektu iku, nalikane tiba saka wit jambu. Dhengkulku njarem, pipi lan lengen sisih tengen suwek merga pang jambu sing dakcekel tugel. Aku pancen seneng banget menek wit apa wae, utamane wit jambu nalika musim woh. Jambu katon seger sing nggodha ilatku, pengin langsung ngrasakake. Tanpa wedi, aku terus menek, terus manjat nganti tekan dhuwur. Pang jambu rada luwih fleksibel dibandhingake karo wit liyane, mula aku ora tau mikir yen bakal tugel.
Nembe wae sikilku arep ngidhak pang sing sisih ndhuwur, keprungu swaran kraaakk…, aku kelangan imbangan, banjur bruuukkk.... Awakku terus ngambung watu plataran. Aku ora eling nganti sawetara menit. Nalika mbukak mripat, aku krasa lara ing dhengkul. Aku ngrasakake lengenku perih lan salah sawijining untu sisih ndhuwur tugel siji, aku nggremeng sungkowo.
"Ibu mau kandha apa coba? Iki minangka jalaran yen bocah ora gelem ngrungokake apa ing diomongake wong tuwa," Swara ibu keprungu saka ing jendhela kaca.
Sanajan ngono, tresnane ibu ora bisa ilang. Ibu njuran enggal-enggal mbukak lawang ngarep lan mlayu nyedhaki aku. Aku dituntun mlebu omah.
"Wis, lungguh. Ibu arep kompres supaya ora kena infeksi."
Aku manthuk karo ngangken lara, ing bagian sing suwek wiji pasir mlebu. Ibu mlaku maring mburi, tumuju pedhangan. Ora let suwe ibu metu maneh karo nggawa baskom plastik isi banyu es lan andhuk.
"Coba, rene dhengkule," ujare ibu njaluk tulung supaya sikilku dijunjung ben bisa luwih gampang olehe ngompres.
[ 3 ]"Ibu kan wis bola-bali kandha, kowe dadi bocah aja kakehan polah. Iki minangka asil yen bocah ora ngrungokake omongane wong tuwa."
Pancen bener, saben aku nglalekake saran saka ibu, mesthi ana wae perkara sing ora nyenengake. Aku rumangsa tresnane ibu pancene gedhe banget, aku isih dianggep kaya bocah cilik. Ora krasa netes luh saka mripatku.
"Aku kangen karo ibu," ujarku kanthi spontan ing njero ati.
Aku mandeng jam weker ing sisih kiwa dipan, "Wah sajake wis lingsir wengi."
Aku narik slimut ing separo awakku. Sesuk esuk aku kudu ndang tekan terminal bis, amarga bis ing kene isih arang banget lan mung ana ing sawetara wektu.
Sanajan ngantuk, nanging ora bisa turu. Aku pengen enggalenggal bali, ketemu karo ibu lan bapakku. Aku pancen kangen swarane. Kangen nalika jaman cilikanku dhisik. Swarane ibu sing mbiyen kaya jarum jam sing landhep lan gawe dhadhaku panas. Malah saiki gawe kangen. Kangen nalika kuping iki dijewer amarga salahku.
Pasuryane ibu sumelang ing njero pikiran, semana uga karo bapak. Sanajan aku durung bisa mbuktekake janji rikala sesumbar nalika lunga saka omah mbiyen. Aku sadhar iku emosi saya gedhe banget, aku egois, banjur gawe lali yen ana ati sing tak tatoni, nedhak aturan wong tuwa.
Rampung mangan lonthong sayur, aku enggal menyang terminal. Alhamdulillah, isih ana tiket bis. Sawise mbayar, aku mlebu bis sing bakal nggawa aku mulih ing dhesa kelairanku.
Ana wong wedok sing lungguh ing cedhak jendhela, rupane cukup manis. Aku ngira yen umure isih rong puluh taunan. Wong kuwi ora ngerti yen aku nggatekake dheweke, amarga lagi asyik nggatekake bocah cilik sing lagi digendong ibune ing ngarep terminal.
"Apa aku oleh lungguh ing jejer kene, Mbak?" salamku.
[ 4 ]"Eh, mangga, Mas," semaure rada kaget.
Wong ayu kasebut madhep maneh menyang jendhela bis, ndheloka bocah sing ana ing gendongane ibuke. Dhadhane saya kembang kempis, dheweke ngeget, swarane abot. Kaya ana beban sing diumpetake ing njero dhadhane.
"Ketoke tentrem banget dadi bocah iku?" wong ayu kuwi miwiti mbukak pacelathon kasebut.
"Maksude?" Aku takon karo melu ndelengake bocah cilik umuran telung taun sing digendong karo jarik kawung.
"Bocah iku pancen begja amarga isih bisa ngrasakake anget tresnane ibu, nanging aku durung tau ngrasakake digendong ibu wiwit isih cilik. Ibu seda nalika nglairake aku," wanita kasebut nyritakake kedadeyan rong puluh taun kepungkur. Mripate sing damar kanginan netes luh neng pipine sing kayadene nduren sajuring.
Aku isih luwih begja tinimbang dheweke. Wong tuwaku sakloron isih ana. Sanajan ibu asring nesu, pancen bener iki sing ndadekake aku kangen mulih, kangen ibu. Aku melu nangis krungu ceritane wanita sisih kiwaku.
"Lha, kok awakmu melu nangis? Kenging punapa?" oleh pitakonan kaya ngono saka wong ayu nggawe awakku gemeter.
"Ah, ora. Iki naming mripatku lara banget amarga cedhak AC suwe," aku mangsuli karo ngusapke kacu neng mripat.
Tangan wanita mau nyekel tombol ing langit-langit bis lan dipencet.
"Nah, saiki wis ora asrep banget, ta?"
Pitung jam lelungan nggawe atiku tambah kangen. Bis sing nggawa aku saka Bogor pungkasane mlebu ing terminal kutha kabupaten. Ing terminal, aku lan wanita kuwi pisah.
Aku mlaku menyang pangkalan ojeg montor ing sisih sebrang terminal bis, amarga dalan menyang omah luwih cepet kanti numpak montor.
[ 5 ]"Ojeg, Mas?" tukang ojek sing ngelingake aku karo bapak, umurane yo ora adoh.
"Ya, Pak. Menyang dalan Gandasuli nomer papat, ya?"
Sepuluh taun aku durung tau bali menyang kampung. Akeh owah-owahan sing kedadeyaning kene. Kira-kira setengah jam montor sing nggawa aku wis tekan ngarepe omah warna coklat, Omah sing dakkangeni. Nanging, getih ing dhadha kaya mandheg nalika ing ngarep lawang gumantung kertas persegi saka kerdus ana tulisane DIJUAL
Sanalika awakku krasa kaya-kaya ora duwe balung, aku rumangsa ringkih. Aku mandek ing lawang. Omah ibu sing nggawe aku pingin mulih, saiki wis sepi banget.
"Buk, Pak. Niki, Pitojo wangsul?" Aku mbaleni pitakonan kasebut tanpa ana sing mangsuli.
"Aku kangen, aku rindu ning omahe ibu."
Luhku sangsaya deres tumetes kaya banyu udan.
Tumiyang, Pekuncen, Banyumas, 11 Juni 2020
|
Pensil Kajoe, lair ing wulan Januari tanggal 27. Wis nulis 16 buku tunggal lan luwih kurang 30 buku antologi bersama. Cerkak/cerpen utawane puisi lan geguritan basa Indonesia lan basa Jawa wis kapacaking koran nasional lan uga majalah. Saiki dadi penulis ing minggon basa Jawa Djaka Lodang, Yogyakarta ing rubrik Banyumasan. Pidhalem ing Jalan Raya Tumiyang 13, RT 1, RW 1, Kecamatan Pekuncen, Kabupaten Banyumas 53164. Tilpun/whatsapp; 085640896929, facebook
Pensil Kajoe. |
Saben-saben wektu Prasojo ijen ngudhar gagasan. Kaya-kaya dheweke ora bisa mikir nganggo jejeging nalar, Senajan mung rupa ali-ali sing matane biru, barang mau gawe judheg lan sedhih ing ati. Ali-ali kuwi tilarane swargi keng ibu. Piwelinge ibu swargi, yen ali-ali iki bakal bisa mbiyantu Prasojo anggone nemokake wanita sing dadi jodhone. Watone ali-ali mau uga ketemu pasangan utawa kembarane, Nanging, kepriye carane nggoleki lan nemoake jodhone ali-ali kuwi mau. Ora ana tandha- tandha utawa pituduh sing teges lan cetha ana ngendi lan sapa sing nggawa pasangane ali-ali kuwi mau.
Ora dipercaya nyatane saben-saben Prasojo ngrajut talining katresnan karo wanita mesthi cabar tanpa gawe. Pungkasane malah nandhang tatu ati. Nining sing jare kandha tresna marang Prasojo tan wurunga ninggal lunga gandhengan karo priya liya. Prihati kenya kang janji sehidup semati bakal gemati nanging apa kasunyatane. Prihati malah dirabi Jayadi sing dadi kanca kenthele Prasojo, Apa kelakon Prasojo bakal dadi jaka tuwa sing ora bisa nyandhing wanita minangka gantilaning nyawa.
Dipercaya, nanging nyatane engga seprene durung ana trontong-trontong masalah bakal udhar, Arep ditakokake marang wong pinter, Prasojo kuwatir keblinger. Kepriye wae Prasojo kuwi jejering pendhidhik sing mulang muruk ing reh kautaman, Pendhidhik kang dadi kedhunging ilmu lan nalar [ 7 ]kok malah arep melu sasar susur ing babagan pedhukunan. Dadi guru, pawongan kang digugu lan ditiru. Digugu lan ditiru ing reh tumindak lan pangandikan. Bareng ngelingi yen dheweke jejering dwija, Prasojomung bisa pasrah lan sumendhe ing karsa marang sing Mahakuwasa. Jer pati, rejeki, jodho ngono ujaring para pinter manungsa mung bisa mbudidaya. Purba lan wasesa ana astane Kang Mahamulya.
Sore kuwi Prasojo thenguk-thenguk ing plataran mburi omah. Saka kadohan katon jenggerenge Gunung Merbabu kayakaya pinulas warna biru. Semburate surya wis warna abang maya-maya pratandha yen arep mungkasi dina. Lawa-lawa wis padha metu saka pandhelikan. Manuk iber-iberan padha mulih marang susuhe dhewe-dhewe kumpul karo kulawargane. Parandene Prasojo durung owah saka panggonan. Mripate isih nyawang ali-ali mata biru sing digujengi ana ing tangan kiwa. Prasojo unjal ambegan kaya-kaya ngilangake aboting rasa kang nggubel ana dhadha.
"Pak Pras, dhuh... ngalamun kok ora rampung-rampung. Aku sing ana kene kawit mau ora digagas blas," panguwuhe Yuni.
Prasojo kaget, ora ngira menawa Yuni wis ana cedhak kono.
"Wis suwe, Jeng Yun?" pitakone Prasojo.
"Ya, sauntara, Pak Pras. Jane ngapa ta? Apa sing digalih? Mbok menawa aku bisa ngentheng-enthengi sing dadi penggalihan, Panjenengan," tembunge Yuni.
"Ora kok, Jeng. Iki perkaraku dhewe. Ana kersa apa ka dingaren tindak mrene?"
"Iki mau aku didhawuhi ibu ngeterake dhaharan karo tumis kangkung. Jare ibu mesakake Pak Pras urip ijen tanpa rowang. Kae mau takselehke neng meja makan. Dhahar saiki pa? Aku ya gelem kok ngancani Pak Guru sing bagus," celathune Yuni.
Prasojo mesem. Yuni bocahe ya ora nguciwani. Tindak-tanduke ya nuju prana. Gunemane ya alus. Kadhang sok sembrana [ 8 ]parikena. Kaya sing ntes dikandhakake iki mau. Nanging, atine Prasojo ora bisa nampa sakumpama Yuni dadi sisihane. Prasojo nganggep yen Yuni iku wis kaya adhine dhewe. Wong ibune Yuni kuwi isih ana tali paseduluran karo bapake Prasojo.
"Ya mengko takicipane, Sembah nuwun aturke ibu. Jeng Yun kok wis dandan rapi? Iki mau tindak mrene mampir apa ana keperluwan liyane?" pitakone Prasojo.
"Karan cah wadon kaya aku iki ta, Pak Pras, ya nek sore kudu pinter nata raga nata busana. Pamrihe, mbok menawa ana jaka sing kersa nyandhing tresna. Kaya Njenengan iku Iho," tembunge Yuni.
Prasojo krungu tembunge Yuni ngguyu kemekelen, Tangan kumlawe arep njiwit Yuni, sing arep dijiwit endha mlebu omah, Kaya patrape bocah padha oyak-oyakan ana njero omah.
Dina Senen bubar upacara, Prasojo wis tata-tata nyiapake piranti kanggo mulang. RPP, buku jual, buku presensi, lan diktat wis ditata tharik-tharik, Lagi wae arep jumangkah menyang kelas ndadak Prasojo ditimbali Pak Budi, kepala sekolah, jare ana sing arep dingendikakake, Prasojo nyuwun palilah maringi tugas dhisik marang bocah-bocah.
Bubar menehi tugas, Prasojo gita-gita lumaku menyang ruang kepala sekolah. Tekan ruang kepala sekolah, Pak Budi ora katon ing njero ruangan. Neng kono malah wis ana priyayi putri nganggo klambi Korpri kaya sing dinggo Prasojo. Sajake priyayi putri kuwi profesine uga guru. Nanging, sing dadi pitakone Prasojo, guru saka ngendi. Umpama guru ana kecamatan kono, Prasojo mesthi wis nate ngerti sabab dheweke dadi guru inti sing sok paring sesuluh marang guru-guru ana Forum Kelompok Kerja Guru. Nanging, dieling-eling nyatane durung nate wawuh lan tambuh, Prasojo dhehem ben ora gawe kaget karo priyayi putri iku. Bareng tumoleh, iba kagete Prasojo weruh citrane [ 9 ]tamu putri mau. Sakala dhadhane kumesar, jantunge gemeter. Ilining getih kaya dicepetake tumplek ing mbun-mbunan. Rasa atine ora karuwan. Apa iki sing diarani lungiding tresna kang tumama ana ing pandangan pertama. Yen ketaman asmara, Prasojo ora pisan pindho ngrasakake. Nanging, karo priyayi putri iki rasane aneh, ora bisa digambarake.
Priyayi putri iku mendhakake pundhak karo manthuk pratandha atur pakurmatan marang Prasojo.
"Adhuh, eseme sepet madu pinastika," pikire Prasojo. Prasojo mesem dimemanis.
Dumadakan Pak Budi rawuh. Prasojo rada gugup. Pak Budi ngacarani rembugan. Jebul priyayi putri mau jenenge Nastiti. Dheweke dipindhah ana ing sekolah kono adhedhasar layang kekancingan saka Dhinas Pendhidhikan. Dadi guru kelas rendhah kanggo mbantu tenaga pendhidhik sing pancen kurang. Prasojo bungah banget amarga biasane mulang ngrangkep saiki wis ana penggantine. Apa maneh sajake Prasojo mambu ati karo Bu Nastiti. Meh saben wayah tansah ngajak diskusi masalah pamulangan.
"Bu Titi ora usah sungkan mbok menawa ana reribet ang gone mulang. Mbok menawa aku bisa mbantu Bu Titi nganti bocah-bocah bisa nguwasani kompetensi," ujare Prasojo nalika bubaran sekolah.
"Inggih, Pak. Matur nuwun dene Pak Pras kersa paring pambiyantu dhumateng kula."
"Mbok ora susah nganggo basa alus. Ngoko wae ben ora kaku anggone srawung. Sliramu karo aku rak ya padha sakprofesi dadi ora ana alane umpama nganggo basa ngoko wae."
"Mboten, Pak Pras. Anggen kula ngginakaken basa alus punika supados kula saged ngreksa pasrawungan satemah mboten sembrana, lan ugi Panjenengan lak priyantun ingkang langkung sepuh," wangsulane Nastiti.
[ 10 ]"Ora ngono, Bu. Aku taktakon. Jan-jane Bu Titi asli saka ngendi? Yen tak rungokake logat lagunene kok ora saka dhaerah kene, e... aku malah kepo?"
"Kula saking Boyolali."
"Lha rak tenan ta. Wis takbedhek," ujare Prasojo.
Bareng saklebatan weruh tangane kiwa Nastiti sing drijine ana ali-ali mata biru, tambah kumesar atine Prasojo. Ali-ali kuwi padha karo ali-ali mata biru sing diduweki. Ali-ali mata biru kuwi ana gathukane ali-ali emas kaya lumrahe ali-ali tunangan. Apa wanita iki sing dikarepake ibune sing bakal dadi jatukra mane. Nanging, geneya ana ali-ali liyane sing ana drijine. Njegreg awake kaya tugu. Pikirane dadi campur bawur antarane piwelinge ibune karo ali-ali tunangane Nastiti. Sakrandhuning awak disawang siji mbaka siji awit pucuk rambut, praupan, nganti wanguning badan. Prasojo kamitenggengen mulat Bu Nastiti sing isih ana ing ngarepe.
"Pak,... Pak Pras!" panguwuhe Nastiti. Tangane kumlawe ana ngarep raine Prasojo. "Kula ngrumiyini wangsul, Pak," tembunge Nastiti sakteruse.
"Eh, enggih, Bu." wangsulane Prasojo gragapan. "Nganu, Bu Titi. Aku mengko sore dolan neng ndalem diparengake nggih?"
Nastiti rada pekewuh karo ibu kos, sabab ana tamu priya sing dudu muhrime. Nanging, Nastiti percaya Pak Prasojo ora bakal neka-neka, apa meneh kurang ajar. Kabeh masyarakat konoya wis ngerti sapa Pak Prasojo. Mulane Nastiti mung bisa manthuk karo jumangkah metu saka ruang guru. Prasojo nya wang Nastiti nganti wayangane ilang neng waliking lawang. Prasojo nuli ringkes-ringkes piranti sing dadi alat pelajaran. Bareng wis rampung, kaya-kaya abot ninggalake kursi, Prasojo lungguh. Telapak tangane diusap-usapake nuli diraupake neng raine. Wewayangane Nastiti isih katon ana mata. Guru wadon iku banget gawe sengsem. Luwih-luwih yen mesem utawa ngguyu katon ana dhekik ing pipine. Iku sing ora bisa dilalekake.
[ 11 ]Dina iki kaya dinatibaning kanugrahan kanggone Prasojo, Wewadi bab ali-ali mata biru muga-muga enggal bisa kawiyak. Muga-muga bener Nastiti sing bisa miyak wewadi ali-ali mata biru. Pangarep-arepe Prasojo muga dadi kasunyatan bisa nggandheng kenya ayu sing dadi gantilaning ati, Nastiti.
Tabuh setengah papat sore Prasojo wis ana ing ngarep lawange Bu Prapto, ibu kose Nastiti. Lagi arep ngucap kulanuwun dumadakan Sumali, putrane ibu kos, metu saka lawang. Bareng ngerti yen Prasojo ana kono, Sumali enggal-enggal mbagekake Prasojo.
"E... wonten Pak Pras. Mangga, Pak, katuran pinarak," panguwuhe Sumali.
"Mas Mali. Iya, Mas. Matur nuwun. Bu Titi ana, Mas?" pitakone Prasojo.
"Wonten, Pak. Sekedhap kula takmatur kaliyan Mbak Titi. Mangga dipunsekecakaken lenggah," ature Sumali karo menyat memburi.
Prasojo lungguh ana kursi tamu. Pikirane tumlawung. Bingung saka ngendi anggone arep miwiti rembug karo Nastiti bab ali-ali mata biru. Yen bab perkara pamulangan wis biyasa kanggone Prasojo. Tekane ing papan kuwi arep ngrembug bab nasib. Nasibe bab jejodhoan lan piwelinge suwargi ibune. Iya yen bener Nastiti kuwi wong wadon sing dikarepake. Yen dudu, iba cuwane atine. Nanging, paribasan wis kadhung nyemplung banyu, klebusa ya kudu dilakoni. Wis dadi tekade yen sore iki kudu ana hasil. Apa wae sing arep kelakon bakal diantebi.
Ora sauntara suwe Nastiti wis metu karo nggawa wedang, lan gedhang godhog ana nampan. Kedhep tesmak panyawange Prasojo marang Nastiti. Nastiti nganggo terusan putih kembang-kembang coklat. Dhasar kulite putih nganggo sandhangan mau saya katon edi peni. Nastiti pancen pinter ngadi salira lan ngadi busana. Dhasar wis ayu tambah katon manjila. Umpama dipindhakake ngono kadya widadari tedhak ing bumi.
[ 12 ]"Mangga, Pak Pras, dipununjuk saha dipunrahabi. Njih namung mekaten ingkang saget kula aturaken," ature Nastiti miwiti rembug.
"Iya, Bu Titi. Ora ngira Iho nek tekaku kene bakal disubya kaya ngene," ujare Prasojo.
"Walah, Pak Pras niku Iho pinter ngendikan."
"Lha Mas Mali mau ana ngendi?"
"Bablas medal wingking. Jarene ajeng sanjanggene Yuni, putrane Bu Pawiro."
"Yuni. Iku isih sedulur karo aku Iho, Bu."
"Sedulur napa sedulur."
Tembunge Nastiti sing pungkasan iku gawe gogloh atine Prasojo. Kayane Nastiti sembranan. Prasojokudu luwih ngati-ati. Jarene wong kae yen rembugan karo wong wadon kuwi padha karo ngundhuh madu sing dirubung tawon. Nek ora nganggo pangati-ati bisa wae dientup tawon-tawon sing ngrubung mau. Tundhonebisanandhang tatu. Yen pinter anggonengelus, tawon mau bisa ikhlas yen madune dijupuk. Pungkasane memanis lan manohara sing bisa dirasakake, Nanging, sembranane Nastiti malah nuwuhake semangat anggone miwiti karep.
"Sedulur, Bu. Ibune Yuni iku isih sedulur karo Bapakku. Bu Titi katon sumringah seger Iho, Beja temen priya sing bisa mengku Njenengan, Bu," pangaleme Prasojo.
"Walah, gombal, Pak. Priyayi lanang ki nek ngalembana pinter, sundhul langit, Ning ujung-ujunge nglarake ati. Nggih ta, Pak Pras?" ruruhe Nastiti karo mesem ngujiwat.
Prasojo melu-melu ngguyu karo ngukurngukur sirah senajan ora gatel.
"Apa Bu Titi nate digombali priya? Ning dudu aku lho, Bu. Aku ora duwe gombal lho, Bu," celathune Prasojo karo ngguyu.
Nastiti ora nesu malah kepara melu ngguyu.
"Pak Prasrawuh badhenggombal napa wonten bab sanes?" pitakone Nastiti.
[ 13 ]"Sepisan ya silaturahmi karo nggombal, ping pindhone ana wigati sing aku arep nyuwun pirsa, muga-muga Bu Titi kasdu ing penggalih."
"Injih, Pak. Mangga dipunngendikakaken kemawon?" ujare Nastiti.
"Bab ali-ali mata biru sing Njenengan agem."
Nastiti kaget bareng Prasojo takon bab ali-ali mata biru. Sajak ora rena ing ati. Apa kudu crita bab ali-ali mata biru peparinge bapake. Sabab, yen kelingan dhawuh wantere bapake. Nastiti dadi bingung uga. Nanging, gandheng Prasojo sing takon, kepriye maneh wong Prasojo kancane nyambut gawe lan mbok menawa Prasojo uga bisa ngudhari ruweting ati magepokan karo ali-ali mata biru.
"Pak Pras. Estune manah kula ugi judheg bab ali-ali mata biru niki. Dhawuhe bapak. Kula badhe jinatu krama dening priya ingkang ugi ndarbeni ali-ali mata biru ingkang sami kaliyan ali-ali niki. Kamangka, ngantos wekdal punika kula dereng manggihaken priya ingkang ngagem ali-ali mata biru. Kula niki tiyang wadon ingkang mboten beja. Saben priya ingkang caket kaliyan kula mboten dipunkeparengaken bapak, kejawi priya ingkang kagungan ali-ali kados punika. Menapa kula kedah dados prawan tuwa mboten saget binagya amargi koncatan tresna. Meh saben wanita punika nggadhahi panggantha amrih saget mulya linambaran tresna. Emanipun dumugi sapunika sinten priya punika kula dereng pana." ujare nastiti kebak panggresula. Kembeng-kembeng mripate merga ginubel panalangsa.
Prasojo mesem ing batin, krungu sambate Nastiti. Kanggo nguwatake atine tangane Nastiti dielus nuli digegem. Nastiti ora suwala, kepara malah seneng.
"Sing sabar ya, Bu. Nampa pacobaniiki. Apa Bu Titi ora maturkeng rama yen nggoleki priya sing kagungan ali-ali mata biru iki ora gampang. Yen ora ketemu njur kepriye nasibe Bu Titi."
[ 14 ]"Sampun kathah-kathah anggen kula matur, Pak. Nanging bapak panggah pungguh yakin menawi kula enggal pinanggih priya punika."
"Umpama priya kuwi tresna karo Bu Titi nanging ora kagungan ali-ali mata biru, apa bapak uga ora bisa nampa?" pitakone Prasojo.
Nastiti ora njawab, malah saya mingsek-mingsek.
"Umpama aku sing matur bapak, aku kepingin nglamar Bu Titi nanging adhedhasar tresna, ora amarga duwe ali-ali mata biru?" ujare Prasojo.
"Pak Pras. Pak Pras tresna kula, Saestu pangandikan Panjenengan, Pak?" pitakone Nastiti.
"Iya, Bu, aku tresna karo Bu Titi, malah wiwit aku ketemu ana ruang kepala sekolah," jawabe Prasojo.
"Nanging bab ali-ali mata biru pripun?"
"Ya, nek bapak kepareng, syukur. Nek ora kepareng, ya nganggo dhasar sing dikersakake bapak."
"Berarti Pak Pras kagungan ali-ali punika?" pitakone Nastiti karo gragapan.
Prasojo manthuk.
"Pak Pras ki lho senengane mbeda. Uwong kok nggemeske. Uwong kok senengane gawe kogel lho," ujare Nastiti karo njiwiti Prasojo.
Sing dijiwiti ya ora endha. Tangane Nastiti loro-lorone digegem Prasojo. Senajan ora kawetu ing lesan nyatane ati loro wis padha ngandhakake perasaane dhewe-dhewe.
Langit sisih kulon katon padhang njinggrang kena sorote srengenge sing melu mesem nyawang atine Prasojo lan Nastiti sing wis nyawiji.
Dina Minggu esuk Prasojo wis dandan klimis, nanging beda karo atine sing ora karu-karuwan. Atine sing wingi-wingi wis mumbul ana langit, dina iki loyo tanpa daya. Pangganthane [ 15 ]bakal nggandheng Nastiti ambyar. Ali-ali mata biru minangka pitukon kanggo nebus katresnane Nastiti jebul ilang. Dheweke ora kelingan ana ngendi olehe nyimpen ali-ali kuwi. Saben pojok panggonan sing sekirane tau kanggo nyelehakake ali-ali wis digoleki, nanging panggah ora ketemu.
Pungkasan dheweke dolanan ali-ali mata biru dieling-eling sak bubare bali saka kos-kosane Nastiti. Nalika iku dheweke bombong atine jalaran katresnan sing ana njero ati ditimbangi Nastiti. Dumadakan syarat pitukon rupa ali-ali mata biru uga diduweki. Nanging, kena ngapa bubar kuwi Prasojo wis ora kelingan anggone nyelehake. Prasojo mlaku wira-wiri, mrana-mrene, Bathuke cekot-cekot, Arep mangkat neng omahe wong tuwane Nastiti dadi ragu-ragu, atine mangu-mangu. Tiwasa mangkat mung modhal tresna tanpa pitukon apa bisa bapake Nastitinampa. Nanging, kalah cacak menang cacak kudu dicoba. Tangane Prasojo nggegem sakayangekanggo nyemangati karep.
Sepedha motor wis digeber mangidul parane. Dalan agal alus diterak, Ora peduli sepedha motore yen sambat, Tekan kutha ngliwati patung Kreta Kencana terus mengidul. Sawise tekanStadion Pandan Arang, Prasojo mandheg sedhela, nggoleki alamat sing dikandhakake Nastiti. Bareng wis yakin ketemu dalane, Prasojo nggeber sepedha motor arah Kragilan.
Ana omah cakrik limas kang jembar platarane, Kiwa tengen omah kuwi ana tetanduran kembang kang maneka warna. Ndelalah ngepasi kembang kuwi padha mekar mangrurah sari, mawar, melati, kenanga, tan keri adenium, gelombang cinta nganti sansivira.
Prasojo mesem kaya kesengsem, Ora amarga tetanduran kang ana, nanging sing ngupakara, Yakin mesthi Nastiti iki. Sepedhamotor dituntun alon-alon terus diparkir, Ing kono malah wis ana sepedha motor parkir. Iki ana tamu, pikire Prasojo, Mula Nastiti ora ana. Kandhane Nastiti jare Prasojo bakal diadhang ana ngarep lawang.
[ 16 ]Bareng uluk salam, Prasojo kaget. Jebul neng kono wis ana Sumali. Nastiti enggal-enggal nyedhaki Prasojo.
"Pak Pras kok randhat rawuhe, Wong kok ora ngerti dikangeni lho," tembunge Nastiti lirih karo njiwit tangane Prasojo.
"Iki malah Mas Mali, ya wis ana kene," aruhe Prasojo.
"Inggih, Pak," jawabe Sumali cekak.
"Bapak, tindak pa, Bu?" pitakone Prasojo.
"Mboten, Bapak nembe makani si bejo, manuk kutut klangenan," jawabe Nastiti. Ora nganti sawetara si bejo wis manggung. Ngganter suwarane.
"Monggo, Nak. Pinarak," ujare Pak Pringgo, bapake Nastiti.
"Injih, Pak. Kula Prasojo, rencangipun Bu Titi."
"Iya, Nak. Wong Nastiti uga wis crita bab slirane," kandhane Pak Pringgo. Nastiti nuli mlebu ana ing pepungkuran saperlu nggawekake unjukan kanggo Prasojo. Bareng Nastiti wis ora katon, nuli Pak Pringgo celathu.
"Nak, Pras, Kagungan kersa apa ya, dene keraya-raya rawuh ana pondhok kene?"
"Injih, Pak. Nuhoni aturipun Bu Titi. Kula kadhawuhan matur kaliyan Bapak, bab sesambungan kula kaliyan Bu Titi. Estuning sedya mbok bilih Bapak kasdu ing penggalih, Bu Titi badhe kula ajak gesang sesarengan minangka semah kula," ature Prasojo karo nglirik Sumali. Sing dilirik panggah meneng wae, malah kepara ethok-ethok ora ngerti.
"Iki malah mbareng-mbareng. Sak durunge Nak Pras rawuh, Nak Mali uga matur. Wosing gati ya padha pengin Nastiti dadi sisihane, Lha iki sing ndadekake atiku ya bingung," ujare Pak Pringgo.
Prasojo rada muntab atine bareng ngerti yen Sumali uga duwe karep pengin gandheng tresna karo Nastiti.
"Mas Mali, Njenengan kok ora wingi-wingi kandha yen uga pengin karo Bu Titi." kandhane Prasojo rada seru.
[ 17 ]"Injih, Pak Pras. Kula sampun dangu wiwit Bu Nastiti cumondhok wonten griya kula. Keplasing netra ingkang kawitan ndadosaken kula kedah saget nyandhing Bu Nastiti. Mila kula wantun sowan mriki," jawabe Sumali.
"Lha apa ya Bu Titi nimbangi sing dadi karepmu!"
"Tresna punika, dhatengipun mboten saget kanyana. Kala mangsanipun tresna saget manjing jalaran saka kulina. Sinten ngertos, menawi Bu Titi menika mangke saget tuwuh tresnanipun sak sampunipun dados bojo kula," jawabe Sumali.
"Mas Mali!"
“Sabar, Nak Pras. Sabar, Nak Mali. Apa Nastiti durung crita bab ali-ali mata biru?" pitakone Pak Pringgo.
Sumali mesam mesem sajak oleh kamenangan. Prasojo mung bisa garuk-garuk rambut. Iki sing dikuwatirke Prasojo.
"Injih, Pak. Bu Titi nate ngendika mbok bilih, calon jodho Bu Titi kedah tiyang ingkang saget mbeta ali-ali mata biru. Kamangka sampun matahun-tahun kula ngentosi mangsa kala pinanggihipun ali-ali mata biru punika kaliyan kembaranipun. Pranyata ingkang kagungan ali-ali mata biru niku namung Bu Titi. Tegesipun Bu Titi jodho kaliyan kula," ujare Sumali.
"Apa Mas Mali kagungan ali-ali mata biru. Mbok coba tak tontone."
Sumali ngrogoh ali-ali mata biru ana ing kanthonge nuli diaturake marang Pak Pringgo. Prasojo kaget. Kenapa aliali mata biru kuwi ana tangane Sumali. Arep ndakwa Sumali nyolong, nanging ora duwe bukti. Prasojo mung angles kekes tanpa daya.
"Lha Nak Pras apa ya kagungan ali-ali mata biru. Coba takcocokne mbok menawa ana sing padha?"
Prasojo bingung olehe arep njawab. Wong nyatane dheweke ora bisa ngaturake ali-ali mata biru.
"Pangapunten, Pak. Sewau kula ugi gadhah ali-ali mata biru, nanging ali-ali wau ical, musna saking griya kula. Kula yakin [ 18 ]wonten durjana ingkang sampun kumawantun mendhet ali-ali kula," jawabe Prasojo karonglirik Sumali. Sajake Sumali ora trima.
"Menapa Pak Pras ndakwa kula ingkang mendhet?" celathune Sumali rada seru. Prasojo ora njawab.
"Nak Pras ora ngasta ali-ali mata biru?" pitakone Pak Pringgo karo ngulatake Prasojo. Prasojo mung ndhingkluk.
"Ya coba takcocokne karo ali-ali sing dianggo Nastiti," celathune Pak Pringgo nuli mlebu neng pepungkuran.
Saiki kari wong loro, Padha penthelengan tanpa ana sing bisa kandha. Nastiti metu ana ruang tamu karo nggawa wedang.
"Iki Pak Pras unjukane, Sepurane ya, Pak, rada telat," ujare Nastiti.
"Iya, Bu. Ora papa. Aku gumunlho, Bu. Ali-aliku mata biru bisailang. Lha jebul Mas Mali kok bisa duwe, Iki mesthi ana sing salah," ujare Prasojo lirih-lirih ben ora krungu Sumali. Nanging, Sumali krungu.
"Pripun, Pak Pras, Njenengan ajeng miwiti malih?"
"Wis, Mas Mali. Sing bisa nemtokake kuwi Bapak. Mas Mali kendel sik," pangripihe Nastiti.
Ora sawetara Pak Pringgo wis metu saka pepungkuran. Nuli kandha.
"Nastiti, Nak Pras, lan Mas Mali, ali-ali mata biru wis tak-cocokake, Lan pancen bener ali-ali sing digawa Nak Mali kuwi persis jebles karo ali-ali duweke Nastiti. Mula ya sing duwe lan bisa nuduhke ali-ali mata biru iku sing pantes dadi jodhone Nastiti."
Sumali mesam-mesem, jeroning batin, "aku sing bakale bisa mengku kenya ayu, ya Bu Guru Nastiti." Prasojo katon mbesengut ora padhang cahyane.
"Nanging, sakdurunge taktetepake sapa sing dadi calon mantuku. Aku pengin ngerti silsilahe keluarga. Jalaran wong jejodhoan kuwi kudu ditliti bab bibit, bobot, lan bebet," ngendikane Pak Pringgo.
[ 19 ]"Jaman sakniki mboten sah ngangge ugeran ngoten niku, Pak," cluluke Sumali.
"Wong kuwi duwe kapitayan dhewe-dhewe, Nak Mali, sakiki Nak Mali sapa asma bapa lan biyunge?"
"Bapak kula Suprapto Pawiro dene ibu kula Sutrinah," wangsulane Sumali.
"Lha asma bapa lan biyunge, Nak Pras, sapa?"
"Bapa kula Sumardi, wondene biyung kula Dyah Sri Purwati," ature Prasojo.
Krungu wangsulane Prasojo, Pak Pringgo gemeter, kaya-kaya tresna sing wis suwe kakubur jero-jero ana ati ndadak sakala teka tanpa kinira, Katresnan sing wis diopeni, digemateni wiwit isih kuncup, bareng mekar rinenggut purbaning pesthi dening karepe wong tuwa. Kelingan karo Nik aliyas Dyah Sri Purwati, wanita sing ditresnani. Nalika semana wis sarujuk pada urip bebarengan kanthi kaiket ali-ali mata biru, parandene gagar wigar tanpa karya. Nik kudu dirabi priya liya ya bapake Prasojo. Nik ora bisa suwala amarga wiwit cilik wis dijodhokake karo Sumardi. Kuwate adat lan kukuhing karep wong tuwa datan bisa linawan dening Nik. Nik mung pasrah, sawetara Pringgo tanpa daya sabab Pringgo mung priya pidak pejarakan sing ora timbang drajate karo wong tuwane Nik. Mula tekade wong loro, senajan katresnane ora bisa nyawiji ing tembe keturunane sing, bisa nerusake.
Kelingan kedadean jaman ndhisik, tan rinasa luh dleweran. Nastiti panik. Semono uga Prasojo lan Sumali.
"Pak. Bapak!" kandhane Nastiti.
Pak Pringgo kaget nuli ngusapi luh sing mrebes mili mau. Eling jejere wong tuwa, saru lamun nibakke waspa. Nuli Pak Pringgo unjal ambegan. Karo mesem, Amarga idham-idhamane anggone bakal mujudake nyawijine katresnan bakal kasembadan. Anake Nik jebul wis jaka kumala kala. Prasojo jebul anake Nik sing bakal dadi mantune. Ananging kepiye [ 20 ]nggone mutusi amarga Prasojo ora bisa nuduhake ali-ali mata biru. Pak Pringgo mikir sawetara.
"Nastiti, nyedhaka mrene," dhawuhe Pak Pringgo. "Aku njaluk tulung, undangna Pak Polisi."
"Lho wonten menapa, Pak?" pitakone Nastiti.
"Kanggo mutusi perkara iki. Sebab ana durjana sing gawe kisruh. Ben ngrangket durjana sadurunge mlayu," ujare Pak Pringgo. Prasojo karo Sumali pandeng-pandengan.
"Pak. Ampun, Pak. Kula ingkang salah, kula inkang lepat," ature Sumali karo ngrangkul jengkune Pak Pringgo. Kabeh padha gumun. Kenapa Sumali tumindak mengkono.
"Coba terangna, Nak Mali, nangapa ngaku luput. Ayo lenggah," ngendikane Pak Pringgo.
Sumali lungguh ana kursi nata napas nuli nggancarake.
"Estunipun ali-ali mata biru punika kagunganipun Pak Pras. Dene ingkang mendhet Dik Yuni. Kula remen kaliyan Dik Yuni. Nanging, Dik Yuni langkung tresna dhumateng Pak Pras. Kangge mujudaken gegayuhanipun Dik Yuni damel rekadaya. Nek kula saget nggarwa Bu Nastiti, piyambakipun gampil anggenipun kepengin kawengku Pak Pras. Pangapunten, Pak Pras, Bu Titi," ujare Sumali.
"Mas Mali kok ngerti bab ali-ali mata biru?" pitakone Prasojo.
"Njih, Pak. Nalika Pak Pras sanja wonten griya kula pinang gihan kaliyan Bu Titi. Kula api-api dolan. Nanging, sejatosipun kula nguping menapa ingkang dipun rembag Pak Pras lan Bu Titi. Menika kula critakaken kaliyan Dik Yuni. Lajeng kados ngaten kedadosanipun.
"Ya wis. Nak Pras lan kowe Nastiti. Nak Mali wis ngaku luput lan ngaku kabeh tumindake. Mula diapura, ya. Saiki tak tetepake. Dene Nak Pras tetep dadi jodhone Nastiti. Perkara larah-larahe ali-ali mata biru mengko takcritakake liya dina. Lan Nak Mali kudu trima yen Nastiti dudu jodhomu," ngendikane Pak Pringgo.
[ 21 ]Prasojo dirangkul Pak Pringgo semono uga Nastiti. Sumali uga mesem dene karepe bakal gendhon tresna karo Yuni bakal luwih tinarbuka wong nyatane Prasojo ora seneng karo Yuni. Srengenge wis ngancik ana tengah-tengah wiyati. Wancine bedhug tengange.
| Darsono, lair tanggal 12 Desember 1960 ana kutha cilik Grobogan. Wiwit ana pamulangan SMP, penulis iki wis gandrung lan kasengsem ing reh karya tulis sastra geguritan, crita cekak, lan novel. Akeh geguritan lan cerkak sing wis kasil karipta. Mung emane durung bisa diterbitke dadi buku. Mung siji sing lagi diterbitke dadi buku, yaiku Pelangi di Senja Hari. Buku kumpulan cerkak nganggo basa Indonesia iku diterbitke wulan Maret 2020. Geguritan sing nganggo basa Jawa utawa basa Indonesia mung dipublikasekke ana media sosial facebook.
Penulis iki duwe profesi minangka guru utawa dwija ana pawiyatan SMP Negeri 1 Gubug, Grobogan wiwit tahun 1983. Tahun 2012 penulis diparingi tugas pemerintah ngasta kepala sekolah. Pawiyatan sing wis nate disuhi, yaiku SMP Negeri 3 Wirosari, SMP Negeri 2 Karangrayung, lan SMP Negeri 2 Kedungjati engga seprene. Karya sastra sing saiki lagi digarap utawa ditulis wujud novel kanthi irah-irahan Suci. Penulis mung bisa duwe pengarep-arep muga-muga karyane migunani kanggo para maos mligine lan masyarakat umume. |
Ing pojok parkiran pit montor Rumah Sakit Umum Banyumas, Bambang ndhodhok adhep arep karo Nasri, paklike, lan Juminten, bojone Nasri. Bambang namatake pucuking godhong cemara sing dhuwur kaya-kaya ndudul langit kaya atine saiki. Bapake opname ing rumah sakit perlu dhuwit akeh. Bambang pengin mbengok, "Ya, Allah, paringana arta ingkang kathah, sakarung, ya Allah."
Menawa didelok saka kadohan, wong telu iki kaya reca, awake ora obah, ora ana guneman. Bambang mikirke kulawargane bapake sing kebangeten. Kulawarga iku kudu guyub, rekasa melu rekasa, seneng melu seneng panganggepe Bambang kaya ngono. Dene Paklik Nasri lan sedulur liyane duwe panganggep dhewe, wong urip kuwi butuh mangan, ngombe, mula ngrewangi sedulur ki, ya, njaluk opah.
"Menawi kirang arta, kalung niki saged digadhekake, Mas," celathune Munawaroh, bojone Bambang nalika arep mangkat menyang Banyumas. Bambang mung meneng. Jane arep ngudarasa, "Ali-alimu, gelangmu, wis digadhekake lan ora bisa ditebus, saiki arep nggadhekake emas kang kari siji? Wong lanang kaya apa aku iki?"
Kaya ngerti isining atine bojone, Munawaroh nyedhaki bojone. Bambang dirangkul, njur dikekep.
"Mas, Panjenengan menika PNS, saben wulan taksih nampi arta."
[ 23 ]Bambang njur ngekep Munawaroh. Dheweke anak ontang anting, ibuke wis tilar donya, kari bapake kang ana ing Banyumas, kamangka dheweke nyambut gawe ana Purwodadi.
"Dhuwit okeh kuwi ora kanggo mbayar rumah sakit, Waroh, ning kanggo mbayar wong liya amerga ora ana sedulure bapak kang gelem njaga bapak."
Nasri dhehem, sesawangan wong telu kang kaya reca banjur ambyar. Nasri nyawang Bambang, Juminten ngukuri pipine, Bambang isih nyawang pucuking godhong cemara.
"Nyawang apa kowe lah, Le? Manuk, ya?" pitakone Lik Nasri kang basa ngapake ketok banget, beda karo Bambang kang wis suwe ana ing Purwodadi. Bambang gragapan.
"Inggih, Lik," celathune Bambang karo benerake masker kang rada mlorot. Ing kahanan corona, mlebu rumah sakit kudu nganggo masker lan sing jaga wong kang lara, ya, mung wong siji tur ora entuk dibesuk.
"Dadi kaya kiye, Le," kandhane Lik Nasri. "Inyong nandhesna, nek, Si Yono, anake inyong pancen nganggur, nanging ora bisa nunggoni bapakmu amerga arep golet gaweyan."
"Inggih, Pak Lik," wangsulane Bambang alon. Menawa ora kahanan corona, apa maneh dudu PNS, aku bisa mlebu metu kutha Purwodadi — Banyumas tanpa layang kesehatan utawa layang ora kena covid, mesthi aku nunggoni dhewe bapakku," mengkono swarane Bambang ingati.
Wingenane putrane Lik Sanga dah ngabari saka whatsapp, anakke ora bisa nunggoni bapake Bambang, mengkono uga sedulur liyane.
"Nggolet wong liya baelah, Le, sedina pira, kaya kuwelah ben penak! Awakmu glidhik ya, penak, bapakmu ning rumah sakit, ya, ana sing ngrumat!" celathune Lik Nasri entheng tanpa kelingan sapa bapake Bambang lan sapa dheweke.
[ 24 ]Nalika rong taun kepungkur, bada taun 2018, ing wayah wengi sakwise bada dina ketelu.
"Menyang ngeneh, Mbang, bapak arep ngomong!"
"Nggih, Bapak," wangsulane Bambang age-age nyedhaki bapake sing lagi pinarak ana ing kursi ngarep tivi. Nalika kelas telu SD, Bambang nate disabeti sikile amarga ditimbali bapak ora age-age nyedhak. Kedadeyan kuwi ndadekake Bambang nyekeli unggah-ungguh wong Jawa. Ditimbali ndang nyedhak, diprentah ndang nglakokake, ngadhep wong tuwa kudu ngapurancang astane, ora pareng nyentak, lan liya-liyane.
"Bojomu dijak sisan!"
"Nggih."
Munawaroh kang matane kari limang wat dimelek-melekke.
"Ngene, ya, Mbang lan Waroh, pekarangan sing ana ing kiwa omah kae, arep tak wenehke Likmu, Nasri. Ora apa-apa mbok?"
Bambang ngerti tenan menawa bapake kuwi akeh sodakoh marang kulawarga gedhe Angka Suwito, simbahe Bambang. Apa maneh bapake Bambang kuwi anak sing mbarep saka rolas sedulur saw eteng.
"Dherek mawon, Bapak," wangsulane Bambang karo tumungkul.
"Kowe mbok wis duwe omah, pit montor bae ana telu, ngesuk omah kiye ya nggo kowe mbok. Piye, nek pekarangan sing ana sisih kiwa kiye didegke omah anake Lik Nasri."
Bambang mung manut wae. Si Yono ngadegake omah ing pekarangane bapake Bambang. Sedina rong dina apik banget sikepe karo bapake Bambang, sak banjure ketok asline, saiki malah ora gelem nunggoni nalika bapake Bambang lara.
Juminten watuk-watuk, masker kang warna ijo tuwa buthek katon wis suwe ora tau dikumbah.
"Wong liya kuwe arep dibayar sedina seket ewu, mbok ora papa," celatune Lik Juminten.
[ 25 ]"Seket ewu?" pitakone Lik Nasri karo mleroki bojone. "Lha, seket ewu olih apa? Lha, kae Si Mamat, tukang bangunan bae dibayar sedina satus ewu, tur olih madhang mbok!"
Dheg! Atine Bambang dadi panas. Kaya ngene iki sing jenenge kulawarga? Untung wae Bambang nganggo masker. Raine sing abang ireng ora pati ya ketok, apa maneh banjur krungu unine sirene ambulan kang seru ndadekake kabeh wong kang ana plataran rumah sakit pada ndelok.
"Wonten menapa, Mas?" pitakone Bambang marang perawat kang age-age mlayu ing sacedhake Bambang.
"Ana apa kiye, Mas?" Lik Nasri ugo takon.
"Kayane covid, wong lagi numpak montor njur ambruk."
"Terus?"
"Ya ditlindes trek mbok," wangsulane perawat karo mlayu.
"Mati?" pitakone Lik Juminten ora diwangsuli.
Ya Allah, covid maneh, covid maneh, swarane Bambang ingati.
Wong-wong kang ana ing plataran rumah sakit Banyumas padha ngadoh saka ambulan kang nggawa wong sing jarene kena covid.
"Ngaten mawon, Lik, kula tak mlebet sal, badhe omong-omong kaliyan bojo kula teng lebet," kandhane Bambang karo ngadeg. "Perkawis tiyang ingkang badhe njagi Bapak, mangke sonten bakda isya kula sowan"
Lik Nasri lan Lik Juminten iya ngadeg.
"Ya, ngono, ya, ora papa."
Bambang jumangkah tumuju sal rumah sakit, tanpa nolah-noleh. Ana ing jumangkahan, dheweke isih keprungu swara.
"Satus ewu sedina, olih madhang mbok."
Pekarangan kagungane bapake Bambang isih kaya dhisik. Ana wit pelem ing sisih kiwane, ing sisih tengene ana wit rambutan. Dhisik manuk prenjak mabur mencloking pang-pang wit rambutan. Saiki, manuk prenjak wis ilang merga ditembaki wong.
[ 26 ]Ing omahe bapake Bambang kang sakane kayu jati kabeh, wis kumpul Lik Nasri, Yono, Lik Juminten, lan adhi-adhine bapake Bambang liyane. Kabeh padha celathu, urun rembug babagan ngrawat bapake Bambang kang gerah stroke. Intine mung siji, sing ngrawat sedina dibayar satus ewu. Bambang mung inggah inggih wae nanging atine mbedhedheg, mulane mung rong puluh menit cecaturan, sabanjure Bambang metu ninggalake sedulure kang lagi pada ngunjuk lan dhahar tela goreng.
"Urung turu, Waroh?" swarane Bambang ing speker handphone.
"Dereng, Mas," wangsulane Waroh kang nembe wae ngemuli mertuwane.
"Bapak wis sare?" pitakone Bambang karo nablek lemut kang nyokot sikile. Bambang ndhodhok sak ngisore wit pelem. "Nek urung sare aja telpun merga iki wadi, Dhik."
"Sampun, Mas," wangsulane Munawaroh sinambi benerake slang infuse mertuwane.
"Ngene, Waroh, kalungmu digadhekake, ya?"
"Nggih, Mas," praupane Munaw oroh ketok susah. Ora merga arep kelangan kalung ananging kedadeyan sing ora sak mesthine ing jroning kulawarga.
"Ngene, Waroh, Lik Nasri lan kulawarga liyane njaluk satus ewu sedina, apa arep nggolet wong liya apa arep nganggo kulawargane dhewe. Enake piye, Waroh?"
"Disaguhi mawon, Kangmas."
"Bener?"
"Saestu."
Bambang thenger-thenger.
"Njur sapa sing nunggoni?"
"Nggih Lik Nasri mawon, napa tiyang njawi?"
"Menawa wong liya, piye aloke sedulur amerga akeh sing nganggur. Nek sedulur ketok saru njaluk bayare, ning piye, ya," [ 27 ]panggrantese Bambang. "Kaya ngene iki menawa dadi wong Jawa, apa-apa kudu dirasa."
"Menawi penggalih kula, sae Lik Nasri mawon. Mbok bilih Lik Nasri nggih betah arta."
"Kuwi ora mung butuh dhuwit, Waroh, ning ngrampok!" swarane Bambang sora. "Kawit dhisit tekan saiki kuwi apike nek mung ana dhuwit!"
"Mas..."
"Iya, Waroh! Kawit dhisit tekan saiki bapak senenge aweh apa wae, ning sing diwenehi ora tau ngerti!"
"Mas!"
"Ya, ben!" swarane Bambang isih sora. "Bapak kudu pirsa kaya ngono kuwi sikepe adhik-adhike bapak! Kudune bapak, ki, kersa digawa karo awake dhewe ana Purwodadi!"
"Mas..."
Bambang kaget karo sikepe dhewe, bisa nepsu. Sak lawase urip Bambang kudu ngalah, ngalah kuwi luhur wekasane, mengkono kuwi piwulange wong Jawa. Bambang banjur unjal ambegan.
"Mas," celathune Munawaroh memelas. "Sabar, kados pundi kemawon menika kulawarga kita."
Bambang mbedhedheg pisan atine nganti ana lemut nyokot tangane wae dheweke ora krasa.
"Dingapura ya, mengkono kuwi uripe wong Jawa, kudu sabar, kudu ngalah karo sedulur tuwa."
Bapake Bambang melek, mripate namatake Munawaroh. Munawaroh kang ana sampinge njenggirat kaget.
"Ba..ba..pak mboten sare?"
"Ora, Ndhuk, suk nek wis mari, Bapak pengin dadi siji ana ing Purwodadi."
Munawaroh ndomblong, hand phone-e diglethake ana ing meja, dheweke nyedhaki maratuwane, swarane Bambang kang ana ing speaker hand phone ora digape.
[ 28 ]"Waroh... halo... Waroh... piye, ki, ora krungu, pa?"
"Saestu Bapak badhe dados setunggal ing Purwodadi?" pitakone Munawaroh bungah.
"Iya, Ndhuk."
Sak tleraman Munawaroh lali karo bojone, begja banjur kelingan.
"Mas, Mas," swarane Munawaroh ing ponsel-e. "Mas, lho mati?"
Atine Bambang ora karu-karuwan ngerti bojone ora sambung anggone telpun. Ing pikirane, bapake mesthi ana apa-apa kamangka wingi wis ana kemajuan jarene dokter. Wektu kuwi uga Bambang banjur mancal pit montore menyang RSU Banyumas.
Bambang nganthi udreg-edregan karo satpame rumah sakit amarga ngeyel arep mlebu sal. Amarga raine Bambang kang kethok kuwatir lan gugup, uga Bambang bisa menehi alesan sing pener, pak satpam dadine ngentukake mlebu.
"Ya, wis, Mas, ning aja suwe-suwe, mundhak aku sing didukani pejabat ing kene."
"Nggih, Pak, maturnuwun," celathune Bambang karo mlayu. Nalika Bambang mlebu sal, mripate namatake paturone bapake. Raine sing pucet lan ambegane sing ngos-ngosan, sanalika ilang ngerteni menawa bapake katon sumringah dikancani bojone.
"Bap..."
"Wis ora sah ngomong mbok," celathune bapake Bambang karo ngawe anake supaya nyedhak. "Bapak pengin pindhah neng Purwodadi, melu neng ngomahmu, olih mbok?"
"Saestu?" atine Bambang kaya hawa panas kang disiram es. "Lha, nggih pareng to Pak, nanging saestu, Pak?"
"Lha, iyalah, mbok."
"Lajeng griya wonten Purwokerto?"
[ 29 ]Bapake Bambang mesem, "Didol baelah."
"Lho, kula sampun wonten griya." Kanggone Bambang, anggere bapake melu dheweke ning Purwodadi kuwi wis nyenengake.
"Mbok bisa kanggo tuku montor."
"Sampun wonten tiga, Pak, setunggal kangge glidhik kula, setunggal kangge Surti sekolah wonten SMA, setunggal kangge Munawaroh, sampun cekap."
"Kuwe pit montor, Le, Bapak pengin awakmu duwe montorlah." Alon lan ketok bungah pasuryane bapake Bambang.
"Inyong pengin putu siji maning, mbok nek ana montor dadi bisa lunga kabeh mbok."
"Nggih,Pak." Bambang ora isa nolak kekarepane bapake, kuwi uga kekarepan sing apik.
Bambang banjur benerake slimut lan ngambung tangane bapake. Dheweke arep metu saka sal amerga ora entuk wong loro kang ana ing sal. Sadurunge jumangkah saka sal, Bambang ngendhegake jumangkahe.
"Wonten napa, Mas?" Munawaroh pitakon. Bambang nyawang bapake.
"Ana apa, Le?"
"Bapak badhe ndherek wonten Purwodadi tuwin nyade griya menapa amergi nyuwun putu malih?"
"Oralah"
Bambang meneng bingung.
"Kuwe merga awakmu wani benerake sing bener lan nyalahke sing salah mbok."
Ora mung Bambang sing bingung, Munawaroh uga bingung.
"Telpunmu karo bojomu kae, ndadekna inyong ngerti nek saiki awakmu wis dadi wong Jawa sing pener." Bapake Bambang unjal ambegan dawa. "Wong Jawa kuwi ora mung sabar, ya, ora mung wani ngalah, ning, ya, kudu wani ngomong mbok. Nek [ 30 ]ana sing ora pener, ya, dipenerna, nek perlu gelut barang ora papa ta le."
Bambang nyedhaki paturonane bapake.
"Ora mung omah, kabeh lemah kudu didol. Aja ngangsi dhuwite nyong dirayah wong sing ora tresna karo kulawarga."
Bambang nyawang bapake, sungkem maneh, banjur metu saka sal.Ing ati ana piwulang maneh, wong Jawa kuwi ora klemak klemek, alus, ngalahan, nanging kudu wani perang kanggo njejegake lan ngedegake sing adil lan sing bener.
Purwodadi, 28 Juni 2020
| Misni, lair ing Salatiga, surya kaping 18 wulan Maret tahun 1965. Mapan ing 1) Jalan Sangkata Blok B Nomor 9, Perum Ayodya 1 RT 02/ RW 20, Kelurahan Kuripan, Kecamatan Purwodadi, Kabupaten Grobogan 58112, 2) Dusun Dukuh RT 2, RW 1, Desa Batur, Kecamatan Getasan, Kabupaten Semarang. Saiki mucal ing SMKN1 Purwodadi, ingkang mapan ing Jalan P. Diponegoro 24, Purwodadi, Grobogan 58113. |
Esuk durung sawutuhe sampurna. Kahanan jaba isih rada repet. Arimbi nyiapake sarapan ing pawon kanggo sangu ning sekolah. Itung-itung dhuwit kang kanggo jajan bisa dicelengi kanggo kabutuhan liyane.
Awit tangi turu, Arimbi ora meruhi ibune. Pojok-pojok omah wus diubengi nanging ora ana babar blas ambu-ambu kringet pawon kang saben dinane diambu Arimbi nalika ketemu ibune ing wayah esuk.
"Sat....Sat.. coba mrene sedhela!" swarane Arimbi karo ngawe-awe Satriya kang lagi nyapu ing latar omah Rumangsa diceluk, Satriya banjur marani Arimbi.
"Ana apa, Mbak? Esuk-esuk kok wis katon surem praupane," pitakone karo nyelehake sapu ing ngisor meja kang mapan ana ing sisihe lawang ngarep omah.
"Kowe ngerti ora, Sat, Ibu ana ning endi? Awit aku tangi turu nganti seprene aku durung nemoni praupane Ibu," pitakone Arimbi.
"Lho... takkira sing ning pawon iku mau Ibu. Jebule dudu, ta? Hm... aku ya ora ngerti Ibu lunga ning endi. Menawa aku ngerti, wus bakal takwangsuli pitakonmu iku mau," jlentrehane Satriya kanthi cetha.
"Ya wis, ya wis! Gek gage siyap-siyap. Srengengene wus katon njingglang," akone Arimbi.
[ 32 ]Jam pitu kurang seprapat, mbakyu lan adhi loro mau metu saka lawang omah. Seragam kang wus nylimuti salira bocah loro iku mau mratandhakake yen arep ngudi ngelmu. Ing brang kulon, ana wong sepuh kang ngonthel pit kebo. Pit kang ditumpaki iku mau banjur mandheg ing ngarepe omahe Arimbi persis.
"Wonten punapa, Pakdhe, ibu boten wonten griya. Boten ngertos wonten pundi tindake," ujare Arimbi kanthi rai kang grapyak.
"Ora Rim, tekaku mrene mung arep ngandharakake pesen saka ibumu. Mau esuk-esuk ibumu lunga menyang pasar. Ora kober pamitan marang awakmu, merga kowe lan Satriya isih padha turu angler, dadi ora tegel nggugah," kandhane Pakdhe Karta.
"Oh, inggih, Pakdhe. Matur nuwun. Inggih sampun kula kaliyan Satriya pamit rumiyin. Ajeng ngudi ngelmu. Mangga..." wangsulane Arimbi.
Satriya amung meneng, merga pancen dasaraning sipate Satriya kang ora gampang grapyak marang sakabehe jalma.
Satriya jupuk motor kang diparkir ana omah sisih wetan. Dene Arimbi amung ngadeg ngenteni Satriya. Ing njero kelas, Arimbi ana rasa ora kaya biyasane.
Satenane, nalika ibune arep lunga mesthi ngomong karo dheweke. Disempet-sempetake kanggo nggugah. Dina iki ana kang rubeda. Nanging apa? Embuh! Rasa kuwur ngebaki pikirane Arimbi.
"Ana apa, Rim, kok ora kaya biyasane. Biyasane bingah, nanging saiki rada sulaya,"takone Pratiwi kang ujug-ujug nyenggol sikute Arimbi.
Pratiwi iku salah sawijine kanca cedhake Arimbi ning sekolah. Mulane ora gumun menawa ngerti kahanane Arimbi kang ora dimangerteni wong liyane.
"Oh, ora ana apa-apa, kok. Aku amung kepikiran marang ibuku wae," wangsulane.
[ 33 ]"Geneya? Ana apa? Mrene, mbok ya crita marang aku," alokke Pratiwi.
"Embuh, aku isih linglung," jlentrehane Arimbi karo ngukur rambute kang sakjane ora gatel.
Jam ngaso wus muni banter. Arimbi mbukak sangu sega saka omah mau. Nanging dheweke lali menawa ora sangu ngombe. Arep tuku menyang kantin, jebule sak sing dirogoh-rogoh ora methungul dhuwite. Lali, Arimbi lali menawa awit ibune lunga menyang pasar mau Arimbi durung diwenehi sangu.
Hm... ya kepriye maneh, gelem ora gelem Arimbi mangan sakanane. Nalika lopak-lopak kang dibuka, sega kang arep diemplok, dumadakan tangan tengerne nyampluk lopak-lopak sing isine siji-sijining bandha kang diduweni saiki. Mak jengkirat! Arimbi kaget. Jantung kang wiwite makarya alon, saiki dadi mlayu balapan. Arimbi langsung ndhodhok njupuki upa-upa kang kacecer ana ing jobin. Pungkasan, Arimbi ora bisa mangan apa-apa.
Bakda duhur, ana tukang kebon kang teka ing kelase Arimbi. Embuh ora jelas tekane. Tukang kebon iku mau nggremeng-nggremeng marang pak guru kang ngajar ing kelase Arimbi saiki. Rada sayu-sayu, Arimbi keprungu menawa jenenge disebut. Nanging, Arimbi bisa apa? Wong tukang kebon iku mau amung njagongi pak guru kang lungguh ana ing meja guru
Megane wus rada abang. Sekolah dirampungi. Arimbi lan Satriya njupuk motor kang ana ing parkiran banjur tumuju marang papan kang dianggep swarga donya. Sawuse tekan omah, bocah loro iku mau tetep ora meruhi praupane ibune. Aneh. Ana kang aneh ing kene. Mosok wiwit jumedhule bagaskara, nganti tekane mega, ibu durung ana ing omah.
"Kowe ngerti ora, Sat, ibu ana ning endi? Kok aku rumangsa kuwatir," blakane Arimbi.
"Piye ta, kowe ki.... awitisuk nganti seprene kan awakdhewe bebareng. Kok malah takon karo aku lho... jan bocah ra genah," guyonane Satriya.
[ 34 ]"Hehe... ya sepurane. Aku lali," ujare Arimbi.
Saka kadohan ing brang wetan, Pakdhe Karta mlayu kesusu. Mandheg ing ngarep pas omahe Arimbi. Ambegane ora bisa diatur. Ngos-ngosan. Banyu kringet mili deres ngebaki salira kang ndadekake ambune rada ora kepenak.
"Wonten punapa, Pakdhe.. wonten punapa? Kok kemrungsung," pitakone Arimbi.
"Anu, Rim... anu," aluke Pakdhe Karta sinambi ngukur sirahe kang ora gatel.
"Anu punapa?" Pitakone Arimbi kang kaya wong linglung.
"Anu, Rim, Sat, ibumu..." blakane Pakdhe Karta kang durung rampung wis disaut dening Satriya.
"Ana apa, Pakdhe? Menawa ora gelem matur mbok ya ora usah matur, katimbang ndadekake wong penasaran!" unine Satriya kanthi mangkel.
"Anu... ibumu kecelakaan ning prapatan dalan gedhe cedhak pasar kae. Saiki digawa ning rumah sakit sing biyen tau dinggoni bapakmu nalika lara kae," blakane Pakdhe Karta cetha.
Makdheg, maktratap. Jantung makarya ora karuwan. Kaget rikala keprungu andharane Pakdhe Karta.
"Alah, Dhe... Pakdhe. Mbok ya, aja dolanan, mundhak dadi tenan lho. Dongane panjenengan kok elek tenan," ature Satriya kang ora percaya maring ukara iku mau.
"Huss, Sat, meneng dhisik. Aja medhot ukara sakpenake dhewe. Saru!" ujare Arimbi.
"Aku ora ngapusi, Rim. Ayo takterke menyang papan ibumu saiki," blakane Pakdhe Karta.
Arimbi, Satriya, lan Pakdhe Karta banjur lunga menyang papan ibune bocah ambu kencur iku mau. Ing sapiturute dalan, rasa kuwatir ngebaki pikirane Arimbi lan Satriya. Kuwatir menawa ana apa-apa marang ibune, amarga sing diduweni saiki ya ibu. Bapak wus ninggalke donya wiwit Arimbi lan Satriya isih lungguh bangku SD amarga ketabrak motor kang playune banter.
[ 35 ]Satekane ning rumah sakit, bocah loro mau nggoleki ruangan kang dituroni ibune saiki.
"Adhuh, Ibu, kepripun, Bu kok saged kados mekaten niki?" pitakone Arimbi rikala wus mapan ing ngarep amben ibune.
"Inggih, Bu, pundi ingkang kraos sakit, Bu? Pundi? Gage dipunoperasi mawon," ujare Satriya kanthi rasa kuwatir.
"Lambemu, Sat, taktapuk lho...," nesune Arimbi.
"Hehe... sepurane, Mbak. Jenenge iya lagi kuwatir."
"Ibu ora apa-apa Sat, Rim. Mung bokonge ibu pancen rada lara sithik. Ora apa-apa. Ibu sih bagas kuwarasan," blakane ibu.
"Alhamdulillah...Ibu ora apa-apa, Gusti. Sehat! Ginuk-ginuk..." bengoke Satriya kang langsung ditutup lambene dening Arimbi amarga bengak-bengok ing rumah sakit.
Bocah loro mau nunggoni ibune. Ngrumati ibu kang isih leyeh-leyeh ing amben rumah sakit. Dirumat kanthi welas asih lan tulus. Pakdhe Karta kang nyawang kahanan iku dadi trenyuh ing ati. Jaman saiki, isih ana bocah-bocah kang ora isin gemati marang wong tuwa.
Telung dina wus mungkur. Ibu wis entuk bali menyang omah. Pancen krasa suwe, ananging kabeh kudu disyukuri marga Gusti isih paring bagas kuwarasan marang saben pawongan. Arimbi, Satriya, uga ibune mulih saka rumah sakit lan uga bisa nglakoni kegiyatan kaya saben dinane.
| Arika Nur Alifah, lair ing Boyolali, 18 April 2002. Alamate ing Desa Krapyak Timur 003/011, Kelurahan Bintoro, Kecamatan Demak, Kabupaten Demak, Jawa Tengah utawa ing Dhukuh Beran 006/002, Desa Pranggong Kecamatan Andong Kabupaten Boyolali, Jawa Tengah. Nate ngudi kawruh ing SMAN 1 Andong Boyolali. Sesambungan bisa lumantar facebook: Arika Nur Alifa utawa pos-el: arikanuralifa@gmail.com. |
Pak Karto durung bisa turu sanadyan pandom jam wis nuduhake jam sewelas wengi. Wis ora ana swara wong padha jejagongan. Ora ana swara kendaraan sing liwat amarga neng desa ora kaya neng kutha sing kendaraan sliwar-sliwer ora ngerti wayah. Ora ana swara TV utawa radio maneh. Kabeh wis sinirep katut hawa wengi sing sangsaya nyenyet. Pak Karto isih durung bisa meremake mripate. Pikirane isih nggagas dhompet sing ditemu awan mau neng pinggir dalan nalika dheweke mulih kerja.
Pikirane Pak Karto digandhuli rong pilihan, mbalekake dhompet mau marang sing nduwe utawa dipek wae, wong pancen dheweke nemu, ora nyolong. Apa maneh butuhe Pak Karto pancen akeh. Sasi iki dheweke kudu bayar sekolahe Ratri, anake wedok, sing ngancik neng kelas 2 SMA. Nanging, pikirane uga mamang menawa arep nganggo dhuwit kang dudu duweke dhewe. Pikirane Pak Karto dadi semrawut. Bola-bali meremake mripate tetep wae ora bisa turu.
Yen dheweke nggunakake dhuwit sing ana ing njero dhompet kuwi mau apa wong liya ya bakal weruh? Mesthi wae ora. Yen dhuwit njero dhompet kuwi mau dinggo, dheweke wis ora bakal ngelu maneh mikir butuh sasi iki sing sangsaya akeh amarga kanggo bayar sekokah anake.
Bu Karto sing wiwit bar isak wis turu gasik uga ora mangerteni yen sing lanang isih bingung merga dhompet sing [ 37 ]ditemu. Saking bantere olehe mikir, ora krasa suwe-suwe Pak Karto keturon nganti blas ora nglilir tekan pajar.
"Wis, iki dhuwit nggo blanja sesasi, iki sing nggo bayar sekolahe Ratri," ujare Pak Karto marang sing wedok.
"Entuk dhuwit sakmene akehe saka ngendi, Pak?" pitakone sing wedok sajak kaget nampa dhuwit saka sing lanang.
"Wis, ra usah takon saka ngendi, sing penting kuwi butuhe wis takcukupi," wangsulane Pak Karto sajak anyel merga sing wedok takon bab dhuwit mau.
"Ora ngono ta, Pak. Coba dijawab sing genah. Iki dhuwit saka ngendi kok sakmene akehe? Wong umpama entuk gaweyan opahe ya ora nganti sakmene akehe," ujare sing wedok maneh sajak durung marem karo wangsulane sing lanang.
"Wis, meneng! Mbok ora usah kakehan takon iki dhuwit saka ngendi, sing penting butuh takcukupi rak ya wis ta!" wangsulane Pak Karto karo nggebrak meja amarga saking jengkele marang bojone sing isih wae takon bab as ale dhuwit mau.
Bu karto kaget ora jamak amarga sasuwene dheweke mbangun bale wisma sing lanang ora tau ngomong kasar utawa banter. Malah, Pak Karto kuwi kepara alus yen karo anak bojone. Ning, dina kuwi Bu Karto sajak kuciwa marang sing lanang. Nganti duwe pikiran ala, gek-gek bojone wani njupuk barang sing dudu duweke. Bu Karto mung bisa lungguh dheleg-dheleg. Tangane isih nyekeli dhuwit saka sing lanang mau. Arep takon maneh wedi yen mengko malah dadi padudon.
"Pak, tangi, wis jam lima kok ingo tangi, subuhan sik, wong biyasane tangi gasik kok nganti yahmene ingo tangi!" ujare Bu Karto sambi nggoyag-oyag awake sing lanang.
Sing digugah gragapan banjur tangi amarga kaget, ngucek-ucek mripate sing isih kriyip-kriyip, banjur unjal ambekan.
"Oalah jebul mung ngimpi," grenenge.
[ 38 ]"Dhompete isih ana ta, Bu?" pitakone Pak Karto marang sing wedok.
Sing ditakoni malah bingung amarga ora mudheng sing ditakokake sing lanang. Malah ngira yen sing lanang kuwi mau bar ngimpi.
"Dhompet apa, Pak?" wangsulane Bu Karto karo alise njengkerut.
"Oh, anu Bu, dhompet,... dhompet olehku nemu wingi awan neng pinggir dalan nalika mulih kerja," sumaure Pak Karto karo njupuk dhompet sing disimpen neng ngisor bantal.
"Iki lho Bu, wingi mulih kerja aku nemu iki neng dalan. Wingi ya wis takbukak, isine ana dhuwite akeh, ora ngerti gunggunge pira, ning sing jelas genah yen akeh wong atusan kabeh. Kejaba kuwi, uga ana surat-surat penting liyane," bacute Pak Karto marang sing wedok.
"Lha njur, dhompet kuwi duweke sapa, Pak? Lha mbok diwaca wae jeneng lan alamate ngendi, ben ngerti," sumaure Bu Karto karo njupuk dhompet sing dicekeli sing lanang.
"Kana Njenengan subuhan sik, selak kawanen," bacute Bu Karto.
Watara sepuluh menitan Pak Karto mbalik menyang kamar maneh. Bu karto katon ngetokake surat-surat penting sing ana ing njero dhompet sing dicekeli. Pak karto banjur nyedhaki sing wedok.
"Iki lho, Pak, ana KTP-ne, jenenge Budi Santoso, alamate Perumahan Ayodya siji, Purwodadi, Grobogan," ujare Bu Karto maca jeneng lan tulisan sing ana ing KTP.
"Awan mau aku uga wis mbukak, nanging merga isine dhuwit akehekayangono aku njurwedi dhewe, Bu," wangsulane Pak Karto cekak.
"Saiki njur piye penake, Bu? Dhompet iki dibalekake sing nduwe apa...?" ujare Pak Karto nanging ora dibacutake olehe ngomong. Dheweke kelingan ngimpine. Dheweke menehake dhuwit saka dhompet kuwi marang sing wedok.
[ 39 ]"Apa piye karepe, Pak?" wangsulane Bu Karto sajak nlesih sing lanang.
"Aku dhewe bingung, Bu, sasi iki butuhe dhewe akeh kanggo bayar sekolahe Ratri. Jare sasi iki kudu lunas. Apa dhuwit sing ana ing dhompet iku...?" ujare Pak Karto kandheg ora dibacutake amarga disela sing wedok.
"Aja, Pak, iki dudu duweke dhewe. Sanadyan ta awake dhewe lagi kecingkrangan, lagi butuh dhuwit, awake dhewe ora kena nggunakake dhuwit sing dudu hake dhewe, dudu duweke dhewe. Wis dhompete dibalekake wae, wong iki uga ana jeneng lan alamate. ingo ora mesakake sing kelangan yen nganti dhuwit iki lan surat-surat penting sing neng kene ora dibalekake?" ujare Bu Karto sing sajak rada ora sarujuk karo panemune Pak Karto sing arep nggunakake dhuwit mau.
"Nanging, Bu...," wangsulane Pak Karto sing kandheg ingoora dibacutake.
"Wis, Pak, eling, iki dudu duweke dhewe, aja ingo, luwih becik dibalekake sing nduwe, perkara biayane Ratri mengko disilih-silihake isih bisa. Sing baku aja nganti nganggo dhuwit sing dudu duweke dhewe. Yen awake dhewe duwe niat apik mesthi mengko bakal ana gantine saka Gusti Allah, Pak," ujare Bu Karto sing nggawe atine Pak Karto dadi kagugah.
"Ya wis, Bu, mengko taknuju alamat sing ana ing KTP kuwi, muga-muga wae ora kesasar, mengko bakal takbalekake dhompet iku. Wis saiki bungkusen nganggo kertas, njur selehna kana sik, aku takneng kebon sedhelok. Mulih saka kebon mengko taklangsung mbalekake dhompet iku," wangsulane Pak Karto sambi ganti panganggo merga arep menyang kebon.
Pak Karta isane ya mung kerja srabutan. Yen ana wong sing perlu nggunakake tenagane ya diayahi. Yen ora ana sing butuh tenagane, Pak Karta ya nggarap kebon sing ambane ora sepira neng cedhak omahe. Kebon kuwi wae biyen tinggalane wong tuwane. Sanadyan ora amba, kebon mau isa kanggo nandur[ 40 ]nandur, isa kanggo tambah-tambah. Umpama ngepasi ora ana dhuwit babar blas, isa methik janganan godhong pohung utawa godhong telo kanggo mangan.
Mulih saka kebon, Pak Karto salin klambi. Dheweke banjur pamit marang bojone arep ngeterake dhompet neng alamat sing ana ing njerone. Pak Karto nyegat bis arah Purwodadi. Bis sing ditumpangi mlaku banter, nganti ora kurang saka sak jam wis tekan Terminal Purwodadi. Pak karto mudhun saka bis banjur takon marang tukang becak sing ana ing sacedhake Terminal Purwodadi. Sawise antuk ancer-ancer, Pak Karto banjur mlaku menyang papan kang tinuju, yaiku alamat sing nduwe dhompet iku.
Watara telung puluh menitan mubeng-mubeng nggoleki alamat, pandelenge Pak Karto tumuju omah cet oranye sing katon gedhe lan pagere uga dhuwur. Neng garasi uga ana mobil Fortuner putih sing isih klebu anyar yen dideleng saka plat nomere. Mesthi wae sing duwe omah klebu wong sing sugih yen dideleng saka omahe. Sanadyan rada wedi lan mamang. Pak Karto jumangkah nuju pager banjur uluk salam. Ora watara suwe metu wong wadon sing wis rada umur mbukakake pager.
"Nyuwun pirsa, menapa leres menika dalemipun Pak Budi Santoso?" pitakone Pak Karto karo ngelungake KTP marang wong wadon sing mbok menawa rewange omah kuwi.
"Inggih leres, lha menika KTP Pak Budi?" wangsulane cekak.
"Saged pinanggih Pak Budi sekedhap?" pitakone Pak Karto.
"Inggih, saged, tengga sekedhap, monggo pinarak wonten nglebet mawon," wangsulane wong wadon mau karo manggakake tamune.
Ora watara suwe banjur metu wong wadon pakulitane resik nganggo jilbab werna ungu, katon yen piyayi. [ 41 ]"Mangga, Pak, pinarak. Tepangaken kula Bu Budi. Nyuwun ngapunten Pak Budi nembe siram, tengga sekedhap nggih. Badhe wonten kersa menapa?" pitakone.
"Oh, nggih, Bu. Tepangaken kula Pak Karto. Ngaten, sowan kula mriki namung badhe ngaturaken menika," wangsulane Pak Karto karo ngelungake dhompet lan KTP marang Bu Budi.
"Lho, niki rak dhompete Bapake, lha kok saged teng Panjenengan niku pripun larah-larahane?" pitakone Bu Budi.
"Nggih, kala wingi kula nemu dhompet menika ing margi wekdal wangsul kerja. Nyuwun pangapunten menawi kala wingi kula bikak supados mangertos sinten ingkang kagungan. Isinipun tasih wetah, mangga saged dipunpirsani rumiyin," wangsulane Pak karto aweh katrangan marang bojone Pak Budi.
"Oalah, nggih. Matur nuwun sanget. Bapake wiwit kala wingi sampun bingung madosi dhompet niki. Lha isinipun surat-surat penting sedaya. Matur nuwun sanget lho, Pak. Mangga dipununjuk rumiyin," ujare Bu Budi manggakake.
Lagi wae Pak Karto nyruput teh saka cangkir, dumakakan saka ruwang tengah metu pawongan gedhe dhuwur nganggo celana lan kaos oblong, ketok gagahe.
"Mangga, sinten nggih?" ujare Pak Budi marang tamu sing lungguh neng ngarepe bojone.
"Iki lho, Pak. Dhompete Njenengan ketemu, ditemokake karo Bapake iki," cluluke sing wedok marang Pak Budi.
Pak Budi banjur ngajak salaman tamune. Nanging, Pak Budi lan Pak Karto malah padha pandeng-pandengan. Pak Budi ngeling-eling sapa wong sing neng ngarepe kuwi. Semono uga Pak Karto, kaya-kaya wis tau weruh, nanging neng ngendi. Bareng sawetara suwe banjur lagi kelingan.
"Kar, Karto Sardi, apa bener Njenengan Karto Sardi?" pitakone Pak Budi marang Pak Karto sing neng ngarepe. Dheweke kelingan yen jaman SMP duwe kanca jenenge Karto Sardi. [ 42 ]Sanadyan rasa mamang, Pak Budi Santoso kaya yakin yen pawongan sing neng ngarepe kuwi kanca lawase nalika SMP.
"Lho, Bud, oalah Gusti..., jebule Budi Santoso sing ana ing KTP iki awakmu ta. Lha kok beda karo neng foto KTP. Aku kok ya blas ora nglegewa lan kelingan menawa foto neng KTP iki fotomu Bud, ketok beda, wis malih tambah nggantheng nganti aku pangling," ujare Pak Karto sajak bungah bisa ketemu kanca lawase jaman SMP lumantar dhompet kang tinemu.
"Lho, Panjenengan sampun sami tepang ta? Oalah kok ya kepeneran," ujare Bu Budi melu urun rembug.
"Iya, Bu. Iki Karto, kancaku SMP biyen," wangsulane Pak Budi.
"Mbok menawi sampun diatur dening Gusti Allah, Bu," ujare Pak Karto.
"Alhamdulillah, monggo dipunsekecakaken," bacute Bu Budi banjur ngadeg mlebu ruwang tengah.
"Aku wingi nemokake dhompetmu, isine isih wutuh ora takjupuk. Nanging, aku njaluk ngapura yen aku kapeksa bukak dhompete saperlu njupuk KTP, amarga kepengin ngerti sapa sing nduwe dhompet iki, lha jebul kok malah awakmu," celatune Pak Karto maneh.
"Alhamdulillah Gusti, lha kok ya pas, kok ya beja nemen awakku, dhompet ilang nganti bingung olehku nggoleki amarga surat-surat penting neng kene kabeh, lha kok sing nemu kancaku dhewe. Matur nuwun, Kar, matur nuwun," ujare Pak Budi karo ngrangkul Pak Karto amarga saking bungahe.
"Padha-padha, mbok menawa iki pancen wis diatur dening Gusti supaya awake dhewe bisa ketemu, iya pora?" wangsulane Pak Karto cekak.
Kekarone banjur crita ngalor ngidul ngetan-ngulon, nyeritakake lelakone uripe dhewe-dhewe. Pungkasane, Pak Karto ditawani kerja dadi pegawene Pak Budi sing lagi wae mbukak usaha. Saiba bungahe Pak Karto amarga ya gaweyan sing maton [ 43 ]sing dibutuhake kanggo nyambung urip. Saiki dheweke bakal entuk gaweyan saka kanca SMP.
Pak Karto mulih kanthi nggawa esem kang sumungging ing lathine. Ana cahya sumorot saka pasuryane Pak Karto amarga dheweke bakal antuk gaweyan sing luwih aji, bisa kanggo nyukupi butuh sing sangsaya tambah akeh. Kerja bareng kanca lawase, sing wis puluhan tahun ora tau ketemu, lan bisa ketemu lumantar dhompet sing ditemokake. *Cuthel
| Fajrin Dwi Artika, lair ing Grobogan, 16 September 1985. Alumni Universitas Negeri Semarang iki ing taun 2018 nerbitake buku tunggal pertama Media Pembelajaran Bahasa Jawa. Buku tunggal kaping loro wujud kumpulan geguritan Asung Pitedah terbit ing taun 2019. Dheweke uga melu nulis bebarengan buku kumpulan esai Padmapuspita ing Tlaga Jawi (2019), kumpulan geguritan Ketawang Angen-angen (2019), kumpulan cerkak Kusumaning Driya (2019), lan antologi crita cekak Sekaring Pasamuwan (2020). Wektu iki penulis manggon ing Jalan Mekarsari IV C, RT 6, RW IV, Danyang, Purwodadi, Grobogan, Jawa Tengah. Handphone: 085875127731. Pos-el: fajrinartika@gmail.com. |
Pasar desa kang nalika semana manggon ana sapinggiring dalan gedhe, saiki wis gumathok dadi siji. Biyen, saben Legi lan Wage mapane ana prapatan desa. Dene Kliwon lan Pahing mapan ing ngarep bale desa. Sengaja digilir kaya ngono tujuane, ya, supaya ora sepi saka wong tuku. Sebab, antarane prapatan lan baledesa adohe wetara rongkilo. Mung wae yen pasaran Pon, pasar kuwi prei, ora ana sing dodolan.
Wiwitane jaman semana uga ora nyana yen saiki dadi pasar gedhe. Siji loro warga kono, asale mung nggelar dodolan ing pinggir dalan. Bareng dagangane payu, banjur akeh sing padha melu dodolan. Kepara malah wong liya desa uga melu-melu mbukak dhasaran, olehe dodolan uga ora padha. Maneka warna dagangan kabeh ana. Wiwit jajanan, bumbu pawon, palawija, sandhangan, uga grabah ana sing adol.
"Bu Desti, mangga, Bu. Ngersakke napa, Bu? Mangga pinarak riyin," celathune bojoku kanthi grapyak.
"Ana kemejakemeja werna putih ora ya, Mbak?" wangsulane sing diaruhi.
"O, wonten. Mangga pinarak riyin, kula padoske," aku gage gumregah ngolak-alik lempitan sing tumata ana lemari sisih pojok.
"Pados sanese ta, Bu. Niki lho,wonten ageman sae-sae, Bu,modhel enggal. Cocok kagempanjenengan." Bojoku miwiti basa-basi.
[ 45 ]Bu Desti kang wis suwe dadi langgananku banjur nampani klambi werna soklat susu modhel anyar sing ditawakke bojoku. Bareng ditempelke ning awake, pancen katon pas lan mantesi. Dhasar piyayine lencir kuning tur ayu rupane, nganggo klambi modhel apa wae, ya, tetep pantes. Apamaneh yen klambi anyar modhel lan wernane kaya sing lagi dipaske awakke kuwi, mesthi wae samsaya nambah kasulistyane.
"Lho, ya, saestu cocok sanget lo, Bu. Jiyan, ketok tambah nom pokoke," celathune bojoku maneh.
"Halah, sampeyan ki, ya, ngono kuwi. Padune ngrayu, ben kepincut njur dituku, ngono, ta? Juruse bakul, apal aku, Mbak." Bu Desti mesem nganti ketara dhekik ing pipine.
"Lha pripun ta, Bu, wong direwangi kados ngetennggih panggah sepi mawon,kok. Bakul-bakul anyar samsaya tambah. Dadi bingung kula kok, Bu. Kawit enjing niki lho, nembe panjenengan. thok ingkang nyedhak, dipuncobi bayangaken, ta." Bojoku miwiti curhat.
Pancen yen karo Bu Desti, dheweke wis akrab banget kaya karo sedulure dhewe. Sebab kejaba ayu, guru SMP sing saumurane bojoku kuwi uga sumanak lan sabar nanggepi yen dijak curhat. Apamaneh yen dina Minggu ngene iki, mesthi bakal betah olehe padha ijol omong.
Kanthi lungguh ing pinggiran los gelaran dagangan, guru kang manis kuwi nampani kemeja sing takwenehke. Sawise didelok sawetara, dhuwit lembaran atusan njur dilungke marang bojoku.
"Aku jupuk kemeja iki wae, Mbak. Sing arep kanggo wae. Liyane ora usah sik, ya. Nggo tuku beras barang dhuwite."
"Lhah, panjenengan ki, lho. Bayarane yen mung kangge tumbas beras rak, ya turah ta, Bu."
"Alhamdulillah cukup, ngono wae, Mbak. Sing baku, yen tuku-tuku rak, ya, kudu sing penting, ora angger pengin apa wae dituku.Yen ora penting banget rak, ya, pemborosan jenenge. Rak ya, ngono ta, Mbak?" [ 46 ]"Nggih, nggih, Bu. Lha karepe jenenge bakul, ya, ngrayu sing tuku ta, sapa ngerti kepincut kan, ya, lumayan." Bojoku mesem.
Sawetara Bu Desti meneng kambi nyawang daganganku sing pating cemrenthel mubeng. Sakwise nampani susuk lan kemeja sing wis diwadhahi plastik, dheweke ngingsutke lungguhe saya cedhak. Ketone ana sing arep dingendikakake.
"Mbak, dagangane sampeyan ki jane apik-apik, lho. Olehe nawake sing amba maneh, Mbak. Sapa ngerti dadi rejeki."
"Maksude pripun, Bu?"
"Saiki rak, jamane wis modern ta, Mbak. Coba ditawake liwat online, liwat media sosial ngono lho. Dagangane ki dipoto njur diunggah, ben akeh wong sing ngerti."
"Lha, jane pengine nggih ngoten, Bu. Ning taksih bingung carane. Mbok kula diwarahi, Bu. Panjenengan rak, nggih luwih pengalaman bab ngoten niku." Bojoku katon sumringah.
"Sampeyan duwe FB, WA, IG, utawa media sosial liyane?"
"Kula boten gadhah blas, Bu. Ora mudheng babar pisan. Cobi kula diwarahi ta, Bu."
Bu Desti nampani HP sing dilungke bojoku. Sawetara dheweke mesem sawise mota-moto daganganku.
"Ngapurane ya, Mbak. Ora kok karepku ngenyek ki, ora. Nanging, yen arep masarake dagangan liwat media sosial ki, ya, paling ora gambare kudu cetha. Nyuwun sewu, ya, HP-ne sampeyan ki, memorine sithik, dadi ora cukup kanggo ngundhuh aplikasine."
"Wah, dadi intine kudu ganti HP niki, Bu?"
"Ya ora wajb kok, Mbak. Nanging yen kepengin asile maksimal ya kudu ganti. Ora kudu gress, seken ya, ora papa sing penting gambare cetha."
"Mangke takpados HP, Bu. Panjenengan warahi carane nggih, Bu?"
Sawise ngiyani penjaluke bojoku, Bu Desti pamit mulih.
Aku mung manut wae saben dikongkon dadi fotografer amatiran dening wanita sisihanku sing sanalika dadi modhel dadakan. Senajan saiki wis duwe anak cacah telu, randha anak siji kang takrabi pitung taun kepungkur kuwi isih katon ayu. Pas banget saben meragakake dagangan anyar kang sekirane cocog karo awake. Kejaba ayu, dheweke uga kalebu cerdas. Mula, rikala Bu Desti marahi cara-carane gawe akun media sosial sakpenganggone, dheweke cepet nangkep. Beda karo aku sing rumangsa ruwet nggunakke HP jenis android ngono kuwi. Mula, tekan saiki panganggoku ya isih HP model nutul utawa akeh sing padha ngarani HP jadul. Tanpa perlu modal kuota merga mung bisa sms lan ngebel saperlune.
Pancen bener sarane Bu Desti. Dodolan ing media sosial kuwi payune luwih lumayan tinimbang mung thenguk-thenguk njagakke pengunjung pasar. Wetara limang wulan iki, ibune bocah-bocah katon sibuk banget nglayani wong-wong sing padha transaksi liwat online. Malah, ora kanyana yen peminate dagangane bojoku uga nganti saka luwar Jawa. Saben dina dheweke sibuk banget ngepaki dagangan kang payu saperlu dikirim menyang jasa pengiriman barang.
Kanthi modhal HP seken rega nem atus ewu, saiki bojoku wis ora tau nggresula kekurangan dhuwit. Pancen bener yen jaman saiki diarani jaman milenial utawa era digital. Samubarang apa wae lumaku kanthi sarana internet. Arep butuh apa wae mung kari ngelus layar persagi kang aran android kuwi. Dol tinuku uga wis umum migunakake jasa online.
Sawijining dina, bojoku nampa paketan HP anyar sing jarene olehe tuku liwat online. Aku uga ora ngerti pira regane. Mung jarene, HP kuwi luwih canggih lan memorine luwih gedhe. Dadi bisa madhahi poto-poto lan video luwih akeh kanggo srana promosi. Gambare uga luwih cetha tinimbang HP [ 48 ]sing seken kuwi. Aku mung bisa meneng lan nyarujuki apa sing dikandhake. Wong pancene aku ora mudheng babar blas apa kang diandharake kuwi. Lan nyatane, olehe tetuku, ya, nganggo asil kringete dhewe, ora ngetokke dhuwit saka dhompetku.
Dina-dina sapungkure tuku HP anyar kuwi bojoku dadi samsaya tambah sibuk. Dodolane tambah akeh. Muladheweke dadi asring metu lelungan saperlu kulakan dagangan, lan ngeterke pesenane wong sing omahe ora adoh saka omah. Dadi ora perlu ongkos kirim kanggo maketke, mung cukup janjian ketemu ing sawijiining panggonan utawa istilah kuwi diarani COD. Malah, saiki luwih penak dodolan online tinimbang menyang pasar.
Aku uga ora protes nalika dheweke ora budhal menyang pasar. Merga yen takgatekke dheweke pancen sibuk banget. Saben wektu ora tau yen ora cekelan HP. Menawa pelanggane sansaya tambah maneh, nganti sibuke kaya ngono. Saking sibuke, saiki malah sasat ora duwe wektu kanggo masak. Menu saben dina wis ganti dadi menu warung. Wayah esuk, mesthi sarapane langganan sega pecele Mbok Jum, tangga sisih wetan let limang omah.
Yen wayah awan, dheweke mung pesen jangan salawuhe utawa menu apa wae liwat online. Ora let suwe, pesenan mau mesthi banjur diterke. Kadhang uga nyangking saka jaba sawise COD-nan karo langganane. Pancene yen bab panganan ora tau kekurangan, wong saben dina mesthi wae ana jinis iwak, daging, utawa lawuh liyane. Kepara malah saiki panganan enak-enak sarwa cumepak. Nanging yen oleh omong jujur, jan-jane ya, aku luwih seneng mangan masakane dhewe. Senajan mung sambel trasi jangan dhong tela lawuh gereh, rasane nyamleng banget nalika dipangan anget-anget. Apamaneh yen wayah sore, nalika padha kumpul jejagongan sinambi nonton TV. Senajan cemilane mung cengkaruk, jagung goreng, utawa tela godhog, nanging swasanane krasa regeng, sedhela-sedhela guyu bareng. Kabeh [ 49 ]swasana kaya mengkono saiki wis langka, kepara malah ilang tanpa nyisa. Saiki wis ora ana sing aran cengkaruk, jagung goreng, utawa tela godhog. Burger, kebab, hotdog lan maneka warna jajanan moderen wis gumanti ing meja cedhak tipi.
Suwe-suwe aku dadi krasa kesepen, dhelag-dheleg nonton tipi dhewekan. Kawit bojoku nukokake HP telu, bocah-bocah saiki padha kedanan game saka HP. Nganti wong saomah isine mung kaya patung kabeh, lungguh anteng tanpa noleh ngiwa nengen. Ya, mung aku dhewe sing akire sibuk ngurusi gaweyan omah, nyapu, ngepel, umbah-umbah, korah-korah, sawise bali saka sawah.
Ora maido, kayane bojoku saiki samsaya tambah sugih. Kabeh cicilan utang wis lunas, montor anyar gress uga kari ngegas, mas-masane katon mabyor, jangkep kawit ali-ali, gelang kalung modhel anyar. Awake luwih resik marga perawatan, ambune wangi, klambi apik kari nganggo saka bathen dagangan. Takakoni, bisnise pancen kondhang, saya moncar ing media sosial.
Sawijining dina, dheweke pamit arep kulakan ing kutha Sala. Kaya biyasane, budhal wayah pajar sepedha motoran. Aku mung bisa pesen supaya ngati-ati nalika dheweke nulak arep takkancani. Alesane, mesakke bocah-bocah yen wong tuwa kekarone ora ana sing ning omah. Pungkasane aku ngalah, ngurusi bocah-bocah, reresik omah sapungkure saka sawah.
Srengengene saya ambles, adan magrib wiwit keprungu cetha saka mesjid uga musala. Atiku rinasa sumelang, Sumi, bojoku, tekan saprene durung ana kabare. Biyasane sadurunge magrib mesthi wis bali. Nanging tekan saiki aku isih was-was ngenteni.
Nganti sewengi bisaku mung mloka-mlaku wira-wiri ing ruwang tamu kambi sedhela-sedhela nganguk menyang dalan, kanthi pengarepan yen ibune bocah-bocah bakal ketok wujude. Mripatku uga ora bosen-bosen nilak-niliki HP jadhul sing ana Nalika Rembulan Bunder [ 50 ]tanganku. Nanging sms balesan sing takenteni ora enggal muni, Malah nalika aku nyoba nelpon, nomere jebul wis ora bisa dihubungi. Apa aja-aja kentekan batre? Aku mung bisa dedonga, muga Gusti tansah paring slamet ora kedadeyan apa-apa. Nganti jago kluruk saut-sautan, kahanane Sumi isih durung ana jluntrunge.
Marang tangga, lan kanca-kanca kang cedhak karo Sumi, aku njaluk tulung supaya ngubungi dheweke ing media sosial sing diduweni. Amarga jare kanca-kancane, Sumi isih aktif ing media sosial. Nanging yen ditakoni saiki ing endi, dheweke menehi wangsulan kang beda-beda. Marang kanca sijine ngomong yen lagi kulakan, kadhang uga ing pasar, ana uga sing oleh wangsulan yen lagi ing omah.
Nganti sepuluh dina suwene, kahanane Sumi uga isih durung dimangerteni papan dununge. Anehe, bocah-bocah babar pisan ora tau nakokake ana ing ngendi ibune, Menawane merga wis kulina ditinggal saben dinane, Dadi ana lan ora ana ibune uga ora rinasa beda. Ilange pakabaran bab Sumi, nuwuhke tekadku kanggo tuku HP anyar lan nyinaoni penganggone android kuwi. Aku mung kepengin ngerti dhewe kahananeSumi, ora mung jarene wong-wong ing jaba-jaba. Ana apa, lan geneya nganti dheweke ora eling bali tumeka saiki.
Senajan rada kangelan, nanging kanthi sabar lan tekad kang ngawu-awu, ndadekake gangsar olehku usaha nyinaoni penganggone HP anyar kang lagi seminggu kepungkur taktuku. Aku uga gawe akun media sosial maneka warna. Wiwit saka WA, FB, IG, lan liya-liyane, Kanthi jeneng sesinglon lan poto saka internet, aku kasil kekancan raket karo Veronica Natasya alias Sumi.
Sawijining wengi, Sumi gawe status ing FB. Ing kana, katulis cetha wela-wela yen dhewekelagi blanja mborong-mborong ing sawijining mal ing kutha Surabaya. Nalika pamit lunga, mung kulakan menyang Sala. Lha kok saiki ana ing Surabaya. Tangan [ 51 ]tengenku sanalika ngepel rapet, wis kumudu-kudu kepengin ngantem apa wae sing takpengini. Dumadakan let sedhela, Sumi ngunggah poto karo pawongan gedhe dhuwur kanthi rangkulan mesra banget saindenging Xenia werna putih. Dhadhaku rinasa kaya kobong sanalika, bareng taktakoni kuwi sapa. Wangsulane, priya gagah prakosa kuwi wis setaun kepungkur dadi sisihane. Kanthi blaka suta dheweke crita yen kenal saya raket saka FB njur saiki dirabi siri. Dheweke uga crita, yen saksuwene iki, bojo sirine kuwi wis ngetokke ragat akeh kanggo nyukupi kabutuhane nalika ing desa.
Ceritane ora ditutuge nalika aku kandha sapa sabenere aku iki. Mung aweh wangsulan pungkasan, yen aku lan dheweke wis ora bisa neruske urip bebrayan. Kaya-kaya ana lintang kang sumebar sangareping mripatku. Sanalika uga sikil iki rinasa lemes tanpa balung, lakuku saya nggladrah tanpa genah. Montang-manting turut dalan kaya wong edan, ninggalke warung kopi kang dadi langganan. Ora nyana babar pisan yen Sumi bisa kedanan kamulyan.
Sing banget takgetuni, dheweke kena ora peduli marang aku. Nanging yen karo anak-anake, sakora-orane kudune ora nganti lali. Luhku mbrebes mili, sesawangan samsaya kosong tanpa tujuan. Aku lagi sadhar nalika ana pawongan kang nyeret awakku kanthi seru. Lan bejane, nyawa iki isih kanthil karo raga, ora kegawa trek tronton kang meh-meh wae nyaut awakku.
Senajan Sumi wis gawe pinggeting atiku, nanging lakuku ora kena slewah saka perintahe Gusti Allah, marga isih ana kang mbutuhake aku, anak-anakku. [ 52 ] | Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Istikomah, lair ing Grobogan, Jawa Tengah,malika surya kaping 19 Oktober 1981. Ngenyam pendhidhikan ing SDN 1 Kalanglundo, SMPN 1 Ngaringan, MAN Purwodadi Jurusan Bahasa. Lulus saka Universitas Widya Dharma Klaten, Fakultas Keguruan_ dan Iimu Pendidikan, Jurusan PBSID Bahasa Jawa taun 2011. Isti, kang nduweni akun fecebook Isti Komah lan instagram istie_razkadila, wiwit kelas V SD pancen seneng nulis sastra. Kurang luwih puluhan mawarna buku antologi puisi, pantun, dongeng, haiku, cerpen, fiksi mini, lan liya-liyane wis kasil karakit bebarengan. Karya tunggale awujud novel anak Adit dan Pena Sakti diterbitke dening Intishar taun 2019. Wektu iki makarya ing SMPN 2 N garingan saperlu ngancani bocah-bocah sinau piwulangan
Basa Jawa. Isti bisa dihubungi lumantar whatsapp 082326959572 utawa pos-el iistiti81@gmail.com. [ 53 ]Bayan Marno dheleg-dheleg mikima nasibe dina iki sing kurang mujur. Ora ana udan ora ana angin ujug-ujug dipisohi wong sing durung tau dikenal liwat es-em-es nong handphone sing modhele wis kawak lan burem warna chasinge.
Orasah kemlete kowe, he Marno, Dadi bayan kere modhal-em pira thik wani-wani mbeda bojone wong liya! mengkono unine ukara es-emes iku.
Bayan Marno njumbul lan mbatin, “Mbeda bojone wong liya? Kapan aku tau kirim es-em-es marang wong wedok sakliyane Narti bojoku?”
“Ana masalah apa, Kang? Kawit maeng kok mung njetang-njetung ae sajak ana sing mbokpikir?” pitakone Mas Dedy, Sekdes PNS sing lagi ae bar dilantik seminggu kepungkur. Mas Dedy iku siji-sijine perangkat desa sing statuse PNS alias Pegawai Negeri Sipil. Mantan anggota Satpol PP sing gagah dedeg piadege tur bagus rupane iku gumun ndelok Bayan Marno sing wiwit esuk mau sajak kaya wong bingung lan linglung. Mboh apa sing lagek dipikir wong lanang iku.
“Mboh Mas. Rumangsaku aku iki ora biasa nyembranani waong sing durung tak kenal, Iha kok ngerti-ngerti diunen-uneni. Aku didakwa nek wis kurang ajar ngajak kencan bojone liwat es-emres, Sing takgumuni kok ngerti nomer hapeku barang iku saka sapa?” saurane Bayan Marno ngemu pitakon. [ 54 ]“Mbokmenawa iku es-em-es salah kirim Kang. Apa salah pencet? Nek aku tak mbama ae dhak wis-a,ra sah dianggep. Saiki jamane wong padha seneng iseng nganggo telepon genggam alias handphone. Nek ora waspada ya cilaka,” panglipure Mas Dedy.
“Gak mungkin nek salah sasaran, Mas. Soale wong iki ngerti jenengku lengkap karo pegaweyanku minangka bayan desa kene,” wangsulane Bayan Marno.
“Wah, iki jelas ana wong sing nduweni karep ala karo Sampeyan, Kang,” omonge Dedy narik kesimpulan.
"Takkira bener kandha-em, Mas,” saurane Bayan Mamo.
Esuk iku Kantor Desa Margirejo akeh tamu sing padha ngurus undangan kanggo njikuk e-KTP neng Kantor Kecamatan Dadiraja.
Ana salah sijine tamu nganggo seragam PDH sing nggoleki Bayan Marno, Raine ketok mangar-mangar sajak nesu lan emosi. Mlebu Kantor Desa tanpa uluk salam langsung muni santak.
“Endi sing jenenge Bayan Marno? Aku kepingin ketemu!” kandhane wong Seragam PDH iku karo mripate pendirangan.
“Nggih kula piyambak. Badhe kersa menapa, Pak?” kandhane Bayan Marno karo marani tamu iku.
Age-age Mas Dedy menggak karo ngadeg saka kursi.
“Aku ae sing maju, Kang.”
“Sajake wonten bab ingkang wigatos. Mangga pinarak, Pak, Kula aturi rembagan ingkang sekeca,” kandhane Sekdes Dedy karo nyalami tamu iku.
“To the point ae, Mas. Jenengku Edy. Lehku mrene iki mau mung kepingin ketemu karo Bayan Marno,” kandhane tamu sing ngaku jenenge Edy iku isih kanthi polatan kurang semanak.
“O nggih. Lha menika tiyangipun,” wangsulane Sekdes Dedy karo nudingi Bayan Marno.
“0 iki sing jenenge Bayan Marno? Takkira nek gagah tur bagus. Jebulane kok mung ngene ae gambare?” kandhane Edy karo ngliling Bayan Marno,sajak ngece. [ 55 ]Sekdes Dedy ora sabar ngrungokna omongan tamune iki.
“Nuwun sewu, ketoke Panjenengan iki ya pe-en-es nanging kok ora duwesopan santun, Ngomong sing kepenak dirungokna kuping waras apa ora isa?”
Edy mencereng. Praupane mangar-mangar.
“Aku iki ijeh duwe sopan santun, Mas. Sing ora duwe unggah-ungguh iku ya malah kanca-em siji iki. Bayan Marmo iki. Ngene, aku takon pisan engkas. Karep-em lahapa nges-em-es bojoku mbokjak ketemuan. Ayo jawab!” panggetake Edy karo malang kadhak. Tangane nyengkerem pundhake Bayan Marno.
“E, ngkosik Mas. Ana masalah ya dirembug sing apik. Saiki Panjenengan takaturi sing sabar, Ayo rembugan sing cetha,” kandhane Sekdes Dedy.
“Dadi Panjenengan sing wis kirim es-em-es kanggo Bayan Marno iki? Panjenengan curiga nek Bayan Marno sing ngganggu lan ngajak selingkuh marang sisihan Panjenengan? Lha terus dhasare apa kok Panjenengan wis wani mesthekna nek Bayan Marmo iki ngganggu sisihane Panjenengan?”
Edy age-age ngetokna hape modhel anyar, Mencet-mencet tombol sedhela terus muni karo ngulungna kotak ajaib iku,
“Iki hape-ne bojoku. Jenenge Eny Suprapti. Wacanen es-emres iki, Pengirime cetha, Bayan Marno.”
Sekdes Dedy njingglengi es-emes sing unine. Jeng Eny sayang. Kowe pancen ayu tenan. Aku tresna karo kowe. Kowe uga cinta karo aku, Suk kapan kita berdua bisa ketemuan maneh kaya dhek wingenane? Saka aku: Bayan Manrgirejo, Marno.
“Wah ancen mesra tenan unine es-em-es iki. Lha iki jenengem ditulis ning kene, Kang Mamo.” kandhane Sekdes Dedy ragu-ragu karo ngulungake hape.
Bayan Marno nampani hape iku terus njingglengi es-em-es sing dadi underane prekara iku. Bayan Marno gedheg-gedheg. [ 56 ]“Lha ya es-em-es ngene iki karepe lahapa? Tujuane apa nyebut-nyebut jenengku barang? Panjenengan percaya nek esem-es iki sing nulis aku?” takoke Bayan Marno marang Edy.
“Ya jelas percaya-a. Pengirime ya cetha. Alamate cetha. Apane sing kurang?” wangsulane Edy.
“Sing kurang ya malah Panjenengan dhewe,” panyelane Sekdes Dedy.
“Maksude piye?”
“Panjenengan iku salah sijine pribadi sing sarwa kurang, kurang pengalaman, kurang pergaulan, kurang cerdas. Mosok, jaman apus-apusan kaya ngene kok ijeh percaya karo es-emes aspal. Asli nanging palsu. Jenenge asli Marno. Jabatane asli bayan. Desane asli Margirejo. Kecamatane ya ora palsu Dadirejo. Kabupatene ya jelas. Nanging, Panjenengan kudune mikir. Endi ana maling ngaku jeneng lan alamate kanthi cetha kaya ngono iku?”
Krungu penjelasane Sekdes Dedy, Edy dadi blangkemen. Ora wani komentar apa-apa. Terus pamitan. Kemput bali muleh.
Komunitas Sastra Asem Jawa, Winong, Pati
Sabtu Pon, 02-05-2020:17.53
Cathetan: Crita cekak iki nganggo dialek basa Jawa khas Pati [ 57 ]
Susanto Sagipah, lair ing Pati, 8 November 1962.
Alamate ning Jalan Kolonel Sugiyono GBKT 8,
DesaWinong, RT 6, RW 2, Pati 59112. Riwayat
kepenulisane (1) Nganggit puisi, geguritan,
cerpen, cerkak, lan artikel sastra wiwit 1986 lan
dimot ing Suara Karya, Gadis, Swadesi, Hai, Suara
Pembaruan, Suara Merdeka, Wawasan, Krida, Kartika,
Jaya Baya, Panjebar Semangat, Damar Jati, Solopos,
sarta Kedaulatan Rakyat, (2) Juara II Lomba Cipta
Puisi Kabupaten Pati taun 2001, (3) Juara harapan
Lomba Cipta Geguritan Yayasan Karmel Malang
taun 2007, (4) Nem iji geguritan dimot ing antologi
sastra Jawa Senthong 2 terbitan Taman Budaya
Jawa Tengah, (5) Pitung iji geguritan dimot ing
antologi geguritan Jawa Tengah Sekar Setaman
terbitan Dewan Kesenian Jawa Tengah (DKJT)
taun 2012. Nomor telepon: (0295) 4191887. Nomor
handphone: 081575012408. Pos-el: sagipahsusanto@
Mas Bonang mung bisa unjal ambegan landhung. Jroning ati mbatin, “Kok bisa ya, Pamarentah aweh dhana yen ditanjakake kurang. Kok rasane mokal.”
Jan-jane ya ora pas yen nyalahake kepala sekolah apa dene bendahara BOS. Wong kepriyea wae wong loro iku sing ngeguhpertikelke nalikane dhuwit BOS telat mudhune. Wong loro iku sing mikir amrih lumakune pamulangan tetep jejeg. Kabeh nyipati lamun saben sekolahan, sing aran guru PNS iku ora luwih saka seket persen gunggunge. Dene kekurangane kudu nggunakake tenaga wiyata bakti sing dibayar saka dhuwit BOS. Yen BOS-e telat otomatis kudu golek tambal supaya honore guru wiyata bakti sing ora mingsra iku bisa dibayarake.
Mung sing dadi gawok, geneya saben tutup taun kok ning galake utang. Kudune, yen dhana mau ditanjakake apa anane, mesthine sekolahan ora kudu tombok. Wong sanajan munine bantuan operasional sekolah nanging gunggunge tikel tekuk yen kabandhing karo dhana komite utawa BP3. Iki salahe ana ngendi, Mas Bonang ora ngerti. Wong sing ngerti thek kliwere dana BOS iku mung bendhahara lan kepala sekolah. Guru-guru liyane ora ngerti utawa api-api ora ngerti, awit nggadhuh rasa ewuh pekewuh. Nanging senengane rasan-rasan nalikane ana mburi. Mbuh iki apa sing diarani ciri wancine wong Jawa kae. [ 59 ]Satemene, kedadeyan mangkono iku mung dumadi kerikeri iki. Biyen, nalikane kepala sekolah diasta Pak Kendhang, durung nate sekolahan duwe utang kaya saiki. Malah kepara entuk kesejahteraan minangka wali kelas. Istilahe uang lelah anggone nggarap rapot.
Bareng Pak Kendhang pensiun, lan diganti kepala sekolah anyar kahanane malih grembyang. Sasuwene patang taun urung krungu istilah uang lelah maneh. Malah, taun wingi pas tutup taun, kepara sekolah malah ninggal utang. Jan-jane gunggunge ya ora patiya gedhe. Mung watara patang yutonan. Nanging, dudu bab kuwi masalahe. Apa ya bener yen Pamarentah aweh dhana nanging ora bisa cukup yen dicakake. Kamangka saiki pihak sekolah wis ora oleh narik dhana saka wali murid. Banjur sing nambali sapa? Ana pitakonan maneh, kira-kira dhana mau pancen cumpen apa salah anggone nindakake?
“Miturut njenengan pripun, Mas, nanggepi bendhahara ingkang nglapuraken dhana BOS kok ngantos sekolahan gadhah utang niku?” rerasane Mas Bonang karo Mas Saron, guru olahraga sing asring kapatah nggladhi lomba nembang macapat.
“Aku ki ora mudheng bab dhana BOS. Ning rasane kok ora nalar yen dhana iku kurang,” semaure Mas Saron karo ngem pakake rokoke. Pancene guru siji iki udude nglepis. Sanajan sate mene wis ana larangan ora oleh udud ing lingkungan sekolah, nanging dheweke ora nggagas. Wong rokok-rokokku dhewe, ngono guyone yen ana kanca sing ngguyoni supaya ora ngrokok ana kantor.
“Jan-jane kula nggih naming kepengin ngertos bothekan BOS. Ning seprana-seprene dereng ngertos bukunipun. Maksud kula..., menawi salah anggene nganggar rak saged dipunowahi. Contonipun, manawi rapat garingan mawon mboten sisah mawi pacitan. Ngaten rak saged kangge ngirangi pengeluaran,” ujare Mas Bonang maneh karo ngentekake wedange sing kari seprapat gelas. [ 60 ]“Nek ming pacitan kangge rapat kula kinten boten patiya pengaruh, lho Mas Bonang. Mbok menawi sanese...,” ujare Mas Saron karo muthes tegesan ing asbak sing wis kebak tegesan.
“Lha mila punika. Manawi Mas Cethe terbuka mesthinipun rencang-rencang guru saged urun eguh pertikel. Yen naming saben-saben tutup taun nglapurake bab kekurangane dhana BOS, lha ngantos kapan sekolah niki saget uwal saking utang....”
“Murukne Mas Cethe niku sadaya dipunayahi piyambak. Wiwit saking ngurus arta, administrasi, malah saben-saben blanja barang mesthi dhewekan mboten enten rencang ingkang dipunajak. Lha niku rak mboten saget dipunkontrol. Kamangka ingkang nami yatra punika eca, sanajan pitik mboten doyan, hahaha...,” guyune Mas Saron kawetu. Untung wae wis ora ana guru liyane ing wektu kuwi. Wong pancene wis wanci mulih, lan kanca-kanca wis padha mulih gasik.
“Gumun kula, kahanan makaten wiwit rumiyin kok mboten enten ingkang wantun nyaruwe utawi protes,” panggresahe Mas Bonang.
“Bab niku rak nggih ewuh aya. Upami wonten ingkang wantun kedahe nggih kepala sekolah. Manawi sesami guru mangke malah dados seling surup. Nek ngantos dados padudon gek keprungu masyarakat utawi tanggi sekolah rak inggih damel lingsem,” semaure Mas Saron banjur ngajak mulih, wong wancine wis meh manjing asar.
Ana sapletik pengarepan ing atine Mas Bonang lan paraguru liyane nalikane ana mutasinan kepala sekolah. Kanthi pengajab, muga-muga kepala sekolah sing anyar bisa gawe suwasana anyar, temtune perubahan sing luwih apik. Luwih open management, ora mung wong-wong tinamtu sing ngerteni mlebu-metune dhuwit BOS. Kabeh guru kudune bisa mangerteni bothekan dhuwit BOS mau supaya ana kontrol lan ora menggok karo rencana pembiayaan sing wis ditetepake. [ 61 ]Kepala sekolah sing anyar iki sajake bener-bener bisa aweh pengarepan sing luwih apik. Nalikane teka sepisanan, dheweke njaluk saran utawa masukan saka sawetara guru, yaiku Mas Bonang, Mas Saron, lan Mas Demung sing wektu kuwi durung mulih. Kebeneran sing nyekel administrasi dhana BOS wis mulih gasik karo sawetara guru liyane.
“Nuwun sewu, Bapak-Bapak sedaya. Kula nyuwun masukan kangge majenge sekolah mriki,” ujare Nyai Juru Kempul, kepala sekolah anyar njaluk urun rembug utawa udhu panemu kanggo majune sekolah. Mas Bonang krasa seneng atine. Lagi sepisan iki dheweke lan para guru liyane dijaluki sumbangsih pamikiran.
“Nuwun sewu, Bu, manawi kepareng kula badhe urun rembug. Manawi dipunagem sumangga lan manawi boten nggih boten napa-napa,” Mas Saron sumela atur.
“Mangga, Mas Saron....”
“Inggih, saderenge matur nuwun sanget anggenipun paring wekdal dhumateng kula. Sepisan, inggih ala-ala ngeten niki, kawit jaman kula mucal wonten mriki, kula tansah kepatah ngurusi ekstra karawitan. Sampun dangu ekstra karawitan menika mandheg. Kahanan punika eman-eman sanget. Wong kala semanten anggene yasa gamelan punika ugi mboten gampil. Dipun rewangi ngemis-ngemis dhateng komite, wong wekdal semanten dereng wonten dhana BOS. Kaping kalihipun, mana wi saget papan nami utawi identitas sekolah punika dipun pugar. Awit, kajawi modhelipun sampun ketinggalan, seratan nama lembaga kedahipun sampun gantos, wong samenika UPT sampun mboten wonten. Naming kalih menika ingkang kula usulaken, Bu. Matur nuwun.”
“Inggih masukan ingkang sae, mangga sanese.”
“Kula, Bu...,” Mas Bonang njaluk wektu.
“Mangga, Mas Bonang.” [ 62 ]“Inggih matur nuwun saderengipun. Ingkang badhe kula aturaken punika pancenipun radi wadi. Ning najan wadi nggih tetep kula aturaken. Wong menika bot-boting tanggel jawab kita sedaya dhumateng majengipun sekolahan ingkang dados papan sandhang-pangan kita punika. Lajeng kemawon, wadi ingkang kula maksud menika bab pengelolaan dhana BOS. Yektosipun manawi kula kepatahan ngurusi nggih mboten purun. Awit kula pancenipun mboten saget bab administrasi napa malih sesambetanipun kaliyan yatra. Naming ngaten, Bu Pala. Kula kok radi gawok awit saben tutup taun, kok dhana BOS menika kirang. Sekolahan ngantos gadhah utang. Lha punika leresipun kados pundi. Mugi-mugi mangke manawi Ibu ingkang ngasta pimpinan ing mriki bab menika saget dipun kendhalekaken.”
“Maksudipun dipunkendhalekaken, menika dospundi Mas Bonang?” Nyai Juru Kempul miterang.
“Ngaten, Bu. Nanging, punika naming mbok menawi lho... Manawi saget, saben wulan sedaya pengeluaran dhana BOS punika dipunlapuraken dhumateng kepala sekolah kaliyan ren cang-rencang guru. Kajawi saking punika ugi cathetan penge luaran tuwin pemasukan kedah sedaya guru saget mirsani. Open management.”
“Wah kula sarujuk sanget bab niku. Awit saget kangge kontrol. Punika rak salah satunggaling tugas kula minangka manager ing sekolah punika.”
“Inggih, matur nuwun sanget, Bu. Mugi-mugi sadaya mlampah kanthi sae, trep kaliyan pangangkah kita sadaya.”
“Inggih matur nuwun Mas Bonang. Mangga, samenika Mas Demung manawi wonten usulan?”
“Boten, Bu. Kula kinten sami kaliyan ingkang dipunaturaken Mas Saron kaliyan Mas Bonang kalawau.”
“Inggih matur nuwun sanget. Usulan kalawau kula cathet. Gandheng menika wekdale pun ndungkap asar, mangga sami [ 63 ]wangsul. Sing wonten nggriya rak nggih sampun ngarep-arep. Ampun kesupen absen rumiyin.”
Telung minggu candhake, sekolahan nganakake rapat kerja. Sawise ngrembug bab-bab kedhinasan lan informasi-informasi sing asale saka rapat K3S utawa Kelompok Kerja Kepala Sekolah, Nyai Juru Kempul, njaluk supaya bendhahara BOS nglapurake kahanan mlebu-metune dhana sasuwene iki.
Mas Centhe, si bendhahara, banjur matur yen buku bothe kan keri ana omah. Ananging dheweke isih kelingan kabeh dhana sing mlebu lan sing metu sasuwene iki. Dheweke banjur nyebut gunggunge dhuwit sing mlebu lan sing metu. Para guru maklum. Semono uga Mas Bonang ya nyicil ayem awit sajake wis ana pletheke transparansi sanajan durung kaya sing dikarepake, awit buku bothekane keri ana omah.
Sasi-sasi bacute, nalikane rapat kerja, wis arang ana lapuran bab keuangan BOS. Lamun ana lapuran mung sacara lisan tanpa dhasar administrasi sing cetha. Awit sepisan maneh, cathetan keri ana omah. Iki pancene lali apa disengaja nglali, ya ora ana sing ngerti. Ora ana sing pedhuli. Sajane, Mas Bonang meh ngelikake, nanging mung kandheg ing pengangen. Awit, salah-salah kedaden mengko malah dadi perkara. Bisa-bisa ing antarane guru dadi ora akur, dadi congkrah. Mula bisane ya mung meneng lan ndedonga amrih dhuwit BOS ora kurang kanggo mbiyayai lumakune proses pengajaran ing sekolah. Mugamuga kabeh program kang wis dirancang bisa lumaku kanthi rancag lan asile uga maremake.
Dina-dina lumaku kaya adate. Semono uga proses pembelajaran ing sekolahane Mas Bonang uga lumaku kanthi rancak. Kabeh sing dadi programe sekolah siji mbaka siji wis bisa diayahi. Mas Bonang lan guru liyane wis ora ngrembug bab dhana BOS. Sing penting padha mulang minterake anak bangsa sing mujudage aset bangsa. [ 64 ]Wancine liburan semester siji teka. Iki bebarengan karo tutup taun anggaran. Ateges wancine pengelola dhana BOS aweh pelapuran. Muga-muga ora ana utang kaya taun-taun kepungkur.
“Bapak-Ibu, manawi rapot sampun kabagekaken sadaya, mangga kita rapat sekedhap,” ature Nyai Juru Kempul marang para guru, banjur ngulungake buku tanda hadir rapat sing kudu ditandhatangi dening para guru kabeh.
Ora let suwe, rapat kawiwitan. Nyai Juru Kempul sing mimpin, mbukak rapat kanthi maca basmalah bebarengan. Sa banjure terus ngaturake panuwun marang para guru dene asile anggone mulang ing semester siji maremake. Ora ana bocah sing bijine ana sangisore KKM utawa kriteria ketuntasan minimal. Kepala sekolah ngajab, supaya ing semester loro utawa unggahunggahan mengko bijine para bocah tambah luwih apik.
Rapat banjur ngrebug bab liburan lan uga jadwal piket tum rap para guru. Dene acara bacute, yaiku bab lapuran tutup taun. Bendhahara BOS banjur diwenehi wektu kanggo nglapurake kahanane keuangan sekolah sasuwene setaun.
Mas Bonang lan guru-guru liyane wis pasang kuping selak kepengen ngerti plapuran bab dhana BOS. Bendhahara sing wis diparingi wektu banjur ngucap salam kang dibales dening para guru kabeh.
“Ibu Kepala Sekolah lan Bapak-Ibu Guru sadaya, ingkang sepisan kula nyuwun pangapunten awit buku bothekan dhana BOS kantun wonten nggriya. Nanging, kula taksih apal kaliyan cathetan mlebet-medale sedaya dhana BOS,” ujare Mas Guru Centhe kanthi suwara semu groyok. Banjur pocape meneh, “Yektosipun kula punika sampun usaha supados dhana BOS saget cekap kangge operasional sokur malah kepara turah. Nanging nyatanipun dhana estu-estu mboten nyekapi awit pengeluaran ing taun punika kathah sanget. Lan perlu kawuningan, ngantos tutup taun punika, pihak sekolah taksih gadhah utang sedasa [ 65 ]yuta. Sadaya sampun kula talangi, mangke manawi dhana BOS anggaran taun ngajeng mandhap saget kangge lintu arta kula....”
Dheg! Dhadhane Mas Bonang kaya kantem watu. Ampeg. Najan ati duwe krenteg, nanging lambe panggah mingkeb. Dheweke mung bisa mbatin karo unjal ambegan landhung, “Kadit itreng aku...!”
Pojok Cerkak, 23062020
Cathetan: kadit itreng punika basa gaya Malang, ingkang tegesipun ora ngerti utawi mboten ngertos.
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Parpal Poerwanto, lair ing Wonogiri (Jawa Tengah), 25 Desember 1969. Lulus SPG (1988) banjur bara menyang Jakarta lan kursus pelatihan jurnalistik ing Yayasan Akbar, Jakarta. Lulus D2 STAIN Surakarta (2003), S1 PGSD UT (2012), lan S2 Pendidikan Bahasa Indonesia, Univet (2016). Saiki dadi guru ing SDN Wonomulyo, Wonogiri.
Kajaba dadi wartawan lepas, uga anekuni bidhang sastra. Tulisane arupa cerita pendek, cerita rakyat, puisi, lan artikel liyane katulis jroning basa Indonesia lan Jawa. Ing antarane nate kapacak ing koran Angkatan Bersenjata, Berita Buana, Berita Yudha, Sinar Pagi, Suara Merdeka, Solopos, Bhirawa, Bengawan Pos, Tren sarta saweneh udyana, yaiku Jaya Baya, Panjebar Semangat, Lontar, Gaung, Pustaka Candra, Talenta, Damar Jati, lan Djaka Lodang. Dene bukune sing wis kababar, yaiku: Antologi Puisi Belajarlah Dari (2013), Cerita Rakyat dari Wonogiri Jawa Tengah (2009), Kembange Ngaurip lan Gegayuhan (2013), Jamasan Pusaka Mangkunegara di Wonogiri (2013), Kursi Roda Sang Pengarang (2013), Cerita Rakyat Banjarnegara (2013), Cerita Rakyat Sepanjang Bengawan Solo (2013), Antologi Cerkak Aku, Dasamuka, lan Sengkuni (2013), Pantun Negeri Katulistiwa (2013), Wonogiri dalam Puisi (2017), Cempurung Ki Ageng Donoloyo (2017), Indahnya Persahabatan (2019), Gunung Sewu Unesco Global Geo Park (2018), Waduk Gajahmungkur Wonogiri Jawa Tengah (2018), Rindu di Laman Hatimu (2019), lan Mengenal Warna (2020). [ 66 ]Karyane uga kababar ing antologi bersama, yaiku: Antologi Cerkak Dalan Mujur Ngetan (2016), Antologi Senthong (2008), Kumpulan Geguritan & Cerkak Roncen Jiwa, Kabar Saka Tanah Cengkar (2005), Bersyiar dengan Syair (2017), TLS-1 Sang Dwija (2018), SKS Dalam Petikan Aksara Jiwa (2018), Selaut Sastra Adonara (2018), Negeri Rindukan Damai (2019), Pelangi Puisi di Langit Swiss van Java (2019), Dunia Tanpa Koma (2019), Cermin Cahaya (2018), Surat dari Samudra (2018), Kumpulan Geguritan Tipak-Tipak Tatu (2019), Geguritan Anggoro Kasih 2 (2019), Suara Tiga Penyair (2020), lan Kumpulan Cerkak Tatu-Tatu Lawas (2020). Kajaba iku, uga nulis sawetara buku pelajaran SD lan PLS Paket B. Jenenge uga kacathet ing penulis Oral Traditions of Southeast Asia and Oceania lan Apa dan Siapa Penyair Indonesia.
Uga antuk sawetara kejuwaraan, ing antarane yaiku, juara harapan 2 Lomba Foto Jurnalistik HUT Majalah Gatra (1996), Lagu Terbaik pada Lomba Cipta Lagu Campursari Jawa Tengah (2002), juara 2 penulisan cerkak kang diselenggarakake Majalah Jaya Baya (2004), juara harapan 5 Sayembara Penulisan Naskah Buku Bacaan Pusbuk Depdiknas 2006 lan makaping-kaping antuk bansos, juara 3 Lomba Penulisan Ilmiah Tingkat Kabupaten Wonogiri (2008), juara 2 Lomba Penulisan Karya Ilmiah Populer Tingkat Kabupaten Wonogiri HUT PGRI (2012), juara harapan 2 Lomba OSN Guru Tingkat Kabupaten Wonogiri (2016), lan makaping-kaping menangake lomba nulis cerkak lan geguritan kang dianakake Yayasan Karmel Malang. Antuk Penghargaan GLN saka Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kemendikbud (2018), juara 3 nulis buku kang dianakake Direktorat Pembinaan Sekolah Dasar, Kemdikbud (2018), lan juara 2 gawe komik pembelajaran Direktorat Pembinaan Sekolah Dasar, Kemdikbud (2019).
Anggota Tim Sejarawan Kabupaten Wonogiri lan Anggota Dewan Pendidikan Kabupaten Wonogiri (2013-2017) iki nate dadi Pemimpin Redaksi Majalah Lontar (2004) lan Gaung (2010), Redaktur Pelaksana Tabloid Wonogiri Pos, lan uga Redaktur Ahli Buletin Kayon (2015-2016). Aktif ing komunitas literasi lan budaya, yaitu Ketua Taman Sendang Lanang (TLS), Ketua Komunitas Sastra Giri Kawedhar (KSGK), Ketua SKS (Sastra Kidung Semilir), lan Omgur (Omah Gurit). Saiki uga ngelola saluran youtube Parpal Poerwanto lan blog www.tamantembangsastra.com. [ 67 ]Sore iku, nembe sepisan iki Lastri bali nuju umah wong tuwane tanpa diterke Beni, garwane. Kairing udan nggrejeh Lastri nggawa anake loro lan koper siji gedhe. Semempyok swara udan, banyu kang tumiba ngenani gendheng gawe pangrungone wong tuwane ora cetha marakake Lastri kudu ngambali anggone uluk salam. Ora let suwe ngenteni, pungkasane lawange menga. Banget kagete ibu weruh Lastri lagi nggendhong Niken, dene Sekar anak mbarepe ngadeg nggigil kedhemen kanthi koper gedhe neng sisihe.
“Masyaallah, Lastri, kowe kenangapa? Putuku…putuku sehat? Beni…Beni endi?” takone ibu alon-alon nyedhaki.
Tuk…tuk…tuk…swara teken alon-alon nyedhaki Lastri. Ana ing yuswa sing sangsaya sepuh pancen ibu cemekel teken kareben anggone jumeneng bisa tetep jejeg. Paningale rabun lan obahe awak gemeter buyuten. Kedadeyan iki sing gawe Lastri abot ninggalake ibu dhewekan neng umah. Nadyan, pungkasane dheweke kudu lunga ninggalna ibu kanggo urip ing desa tangga karo Beni, garwane.
“Aso, Bu, wiwit iki aku bakal ngopeni Ibu nganti tutup umurku lan Ibu ora bakal kasepen. Ana Niken lan Sekar sing bakal nambah anget swasana umah niki.” Atine Lastri mbom bong-mbombongke dhewek.
“Mas Beni boten tumut, Bu,” wangsulane mang-mang. [ 68 ]“Age-age mlebu lan ganti rasukanmu sedurunge adhem nyawiji awakmu!”
Dheweke padha age-age mlebu, adus, lan ganti rasukan. Niken lan Sekar dolanan ning kamar, dene Lastri alon-alon nyedhaki ibu sing lagi lenggah ning kursi goyang tuwa. Urung nganti Lastri mbukak cerita, ibu dumadakan ngawali.
“Lastri, apa sing wis kedadeyan? Nang endi Beni?”
“Ibu, kula nyuwun pangapunten, kula minggat saking umah. Kula boten kiyat mikul sedayanipun, Bu. Mas Beni mboten nate ngopeni kula lan lare-lare. Piyambakipun mboten nate nandang gawe. Saben dinten kondur enjing kanthi kahanan mabok.”
“Kuwi mau sing ndadekake ndhisik ibu lan bapakmu su wargi abot mangestoni kowe sakloron. Dheweke udu wong lanang sing apik.”
Lastri banjur nangis kamisesegen, nggetuni anggone bebojoan sing saben-saben nemoni pacoban. Kawitane pacaran pancen Beni asring mabok. Nanging, Lastri nduweni prasangka apik. Allah Sing Maha molak malik atine manungsa. Mesthi arep ana sunar satengahing peteng. Beni mesthi arep owah lan wangsul ana dalan sing lurus.
“Kepriye saben dinane kowe ning kana? Maem apa putu ku?” pitakone ibu.
“Sakdawane niki kula sadeyan gorengan keliling, Bu. Njebluge kala wingi ngepasi Sekar mangkat sekolah. Sekar nyuwun arta jajan marang Mas Beni. Mas Beni sing lagi sare bangeting nesu. Kaya ketempel setan dheweke ngucap tembungtembung kasar marang Sekar, Bu. Mboten kiyat kaliyan kahanan niku, sore niki kula mantep ninggalake Mas Beni lan wangsul mriki kangge ngopeni Ibu. Ibu, kula nyuwun pangapunten, yen ndhisik kula mirengaken ngendikane bapak lan ibu mesthi ora bakal kedadeyan kaya ngene iki.”
“Lastri, kowe aja nggetuni apa sing wis kelakon. Dadekna kiye wulangan sing aji kanggo uripmu. Rungokna pituture [ 69 ]wong tuwa sadurunge kowe jumangkah. Muga-muga kiye dadi dalan kareben Beni gelem urip neng kene kanggo ngopeni aku.”
Lastri tumiba ana ing sikepane ibune. Dheweke nggegem kenceng astane, dheweke ngarasi pipine, lan dheweke ngrasakna kesele ibune lumantar kulit-kulit keriput sing wis ngliwati pirang-pirang owahing jaman.
“Ngaso kana, susul Niken lan Sekar sing lagi turu neng kamar,” ibune nutup crita.
Lastri alon ninggalake ibu ing kursi goyange. Age-age di temoni loro widadari cilik sing pranyata wis turu. Niken nyikep golek panda dene Sekar neng jejere Niken kanthi sikile mbegagah. Ah, banget lucune bocah loro iki. Moga-moga bocah sakloron bakal rukun saklawase. Lastri ngarasi bathuke anak sakloron. Lastri ngupaya merem anteng nanging angel. Wengi sangsaya wengi. Yen pancen Beni nggatekake anak bojo, mesthine dhe weke nggoleki Lastri. Lastri nurokake awake. Miring nengen angel merem, miring ngiwa angel merem, ngadhep langit-langit semono uga. Saklebat wewayangane Beni ana ing pikirane.
“Kenangapa aku mikirna Mas Beni? Apa iki tegese aku isih tresna? Ah, embuh aku ora ngerti rasa apa sing ana ing pikiranku.”
Lastri menyat, ngadeg, lungguh, lan ngadeg maning. Ana rasa sing ora biyasa. Dheweke metu kamar lan ibu isih lungguh ana kursi goyange. Lastri nyedhaki.
“Urung ngantuk?” takone ibu cekak.
“Dereng. Bu, kula kedah kepripun? Kula gadhah pepenginan ngopeni ibu, nanging kula ugi kepengin bale wismane kula slamet.”
Ibu meneng, dheweke ora mangsuli apa-apa, embuh apa sing lagi ana ing pikirane. Clorot paningale katon adoh. Kayakaya lagi mikirna samubarang sing abot.
“Bu!”
Ibu tangi saka lamunane. Ora let suwe dheweke ngelos ambegan dawa. [ 70 ]“Lastri, sesuk temoni bojomu. Gugah atine. Jaken dheweke mrene, ibu kepengin ngomong karo dheweke,”
“Saestu, Bu?”
“Ibu amung krasa welas, wis cukup suwe anggonmu mbangun bale wisma, age-age dandani kulawargamu. Mesakake Niken lan Sekar. Kowe lan Beni manggona kene. Njaga lan ngopeni Ibu sing tenanan. Seora-orane yen ana kowe padha ibu ora krasa kasepen.”
Wektu terus lumaku, wengi wis gilir gumanti lan esuk wis tumeka. Sinambi ngeterake Sekar mangkat sekolah. Lastri nggendhong Niken tumuju umahe Beni. Tekan kana umahe menga. Beni turu angler ngarep TV, kartu remi sumebar nang jejere, ambu alkohol bangeting nyegrak lan puluhan tegesan rokok gumlethak sakpenake. Ngepasi Beni mabok kanggone dheweke kuwi kahanan sing wis biasa. Kayane Beni sakancan mabok neng umah. Dijorake Niken dolanan golek dhewekan, dene Lastri resik-resik umah sakwise sedina ditinggal. Ing sela-selaning tandang gawe Lastri nyawang Beni kanthi premati. Biyen rikala pacaran piyambake apik banget marang dheweke. Rajin ngibadah lan bagus resik praupane, wanodya endi sing ora gelem dipek bojo dheweke. Rasane Lastri dadi wanodya paling begja merga bisa olih atine Beni. Ningen, kabeh mau owah wiwit Beni kelangan wong tuwa sakloron lan di-PHK saka pabrik panggonan dheweke nyambut gawe. Beni dadi asring bali esuk lan cedhak karo alkohol.
“Bu, susu!”
Niken nggugah lamunane Lastri, ngringik njaluk susu lan wektu kuwi uga Beni tangi.
“Mas Beni, sampun wungu?” ucape Lastri kanthi rasa asih.
“Kenangapa kowe bali? Aku ngira kowe wis urip makmur nang kana karo ibumu.”
“Mas, mirengke aku dhisik.” [ 71 ]“Lastri, yen kowe milih urip karo ibumu lan ngejorke bojomu keliren kaya iki. Ngonoh..ngonoh!”
“Ngko dhisik, Mas,” Lastri medhot omongan karo swara sing aos ora kaya biyasane yen Beni lagi nesu.
“Ngko dhisik, Mas, aku teka mriki kangge ngajak sliramu. Ibu dhawuh supaya Mas Beni kondur daleme Ibu.”
Sakbubare kuwi Lastri krasa lemes, kaya-kaya ora duwe daya. Age-age dheweke nggendhong Niken lan bali. Impenane urip bareng ibu, garwa, lan putrane kayane amung crita. Lastri kepengin banget nemoni ibune lan nyritakake kabeh rasa pengrasane. Sakwise nang umah, kabeh diuntabna.
Ibu sing selawase iki dadi panggonan kanggo sendhehan, ibu sing selawase iki dadi panggonan kanggo nguda rasa, ibu sing selawase iki dadi panggonan kanggo crita. Liwat cumlorote paningal sing wis ora pati cetha kaya dhisik dheweke ngematna kaya-kaya aweh kekuwatan kanggo Lastri. Garis-garis ing geger astane kang ginambar cetha sangsaya sepuh nyoba nggegem tangane Lastri. Banjur Lastri mbales sikepan kenceng. Atine Lastri langsung trenyuh ana ing sikepan ibune.
“Kowe ora usah khawatir, Lastri, ana Pangeran sing bakal mbantu,” ngendikane ibu sinambi ngusap luh ing pipine.
Lastri amung manthuk. Kawitane bebojoan karo Beni, Lastri pancen ora tahu krasa bungah. Ngarep-arep lan ngarep-arep. Ndonga lan ndonga sing ora cetha pokbuntute. Yen bener Allah ora paring pacoban nglewihi wates kemampuan umate. Ningen, kenangapa iki bangeting abot. Nglakon sawijining dina Sekar aweh pertakonan sing angel anggene mangsuli.
“Ibu, kenangapa Bapak nesu? Ora kaya kanca-kancaku sing nduweni bapak apik malah asring njemput sekolah.”
“Sekar, bapakmu apik kok, delengen rasukanmu, rasukan sing kowe anggo, iku rasukan dipundhutke bapak. Iku tegese bapak tresna marang kowe, Saiki ndedonga wae kareben bapak [ 72 ]bisa njemput kowe ing sekolahan kayadene kanca-kancamu. Allah mesthi bakal midhangetke donga bocah apik kaya kowe.”
Sekar ageh-ageh wudu.
Neng liya papan, baline Lastri saka umahe Beni pranyata gawe Beni mikir pindho. Nganti kapan ndheweke arep mabokmabokan. Nganti kapan dheweke arep bali sawayah-wayah. Nganti kapan dheweke arep ngejorke anak bojo. Banget welase bojo sing wis dirujit-rujit rasa pengrasane, kudu ngopeni ibu, lan woh katresnane sakloron. Banget welase bojo sing kudu dadi ibu lan bapak kanggo Niken lan Sekar. Dumadakan Beni njenggirat ngadeg saka papan peturon. Dibukak jendela, angin seger mlebu ventilasi umahe. Kaya-kaya ana daya sing rumasuk ing awake. Pandelengane adoh. Beni kudu owah, Beni kudu owah. Dheweke nggegem kenceng tangane lan jumangkah kanthi antebing ati.
“Ibu wis sepuh, Mas.”
Dheweke kelingan pocapane Lastri. Bola-bali swarane Lastri keprungu ing talingane. Beni uwis manteb kanggo ndandani bale wismane. Dheweke bangeting getun wis ngejorke wong-wong sing sejatine kudu ditresnani. Age-age Beni wudu lan lungguh temata ana ing sakdhuwure sajadah. Dheweke nguntabna kabeh rasa pengrasane maring Pangeran sing nyiptakna bumi langit sakisine. Dheweke kudu age-age nemoni Lastri lan ibu. Age-age njaluk ngapura lan saguh kanggo urip bareng-bareng kareben bisa nemu begja sing selawase kiye dakgoleti.
Kaya biyasane ibu lungguh ing kursi goyange nyawang sakjabaning jendhela, paningale adoh. Embuh apa sing ana ing pikirane. Alon Lastri nyedhaki ibu sing mripate lagi kembengkembeng.
“Ibu mboten menapa-menapa?”
Ibu kaget ngerti Lastri wis ana nang cedhake.
“Ibu lagi kelingan bapakmu mesthi wae saiki wis begja neng suwarga. Ndhisik bapakmu banget nresnani ibu, banget [ 73 ]begjane ibu bisa urip bareng bapakmu. Nanging, Allah luwih tresna bapakmu. Nganti bapakmu ditimbali luwih dhisik nga dhep Pangeran. Emm, Lastri tulung gawekna ibu teh anget!”
Sakwise digawekna teh, ibu ora langsung ngunjuk. Ibu malah ndhawuhi Lastri kareben ngeterke tumuju kamar. Kanthi alon-alon ibu dituntun Lastri saka kursi goyang tumuju kamare. Embuh kenangapa kadingaren ibu njaluk dikancani Lastri, Niken, lan Sekar. Ibu katon bungah banget. Kanthi semangat sing makantar-kantar ibu crita jaman isih enom, ibu dadi bintang kelas ing sekolah rakyat (SR) dhisik. Kuwi mau sing gawe Niken lan Sekar katon temen anggone ngrungokna critane simbah. Kaya-kaya dongeng ngeterke turu, ora let suwe Niken lan Sekar turu neng sikepane simbah lan ibune. Rikala simbah wis angler, Lastri ngupaya mindhahke Niken lan Sekar turu ing kamare. Pancen Niken sing isih balita asring ngompol kapeksane kudu dipindhahke.
Dumadakan keprungu swara thothok lawang saka jaba, Lastri sing urung turu kepeksa mbukak. Banget kagete, bingung, lan ora nyana Beni ngadeg jejeg ing ngarep lawang. Marang Lastri, Beni mocap gegetunane. Beni niat ndandani sekabehane, urip bareng ibu, bojo, lan para putri. Ngolah sawah tinggalane bapak. Dheweke ngaku ora bisa turu mikirake bale wisma sing pating slembrah. Pangapura saka ati sing paling jero dheweke untabna marang Lastri kanthi kebek keyakinan. Lastri mangsuli kanthi mesem semringah. Luhe dleweran, setengah ora percaya. Beni pungkasane wis sadhar lan bali marang keluarga. Beni uga janji ora bakal nyedhaki alkohol. Ing sela-selane guneman, Beni kepengin pinanggih ibu sing ora liya ibu maratuwane. Beni njaluk pangapura merga wis ngejorke putrine. Dithothok lawang kamar ibu dening Lastri. Suwe ngenteni langka swara kang mangsuli pungkasane Lastri nyoba mbukak lawang sing kaleresan ora dikunci. Alon Lastri ngelus astane ibu, nyoba [ 74 ]nggugah, lan mocap lirih. Pisan pindho ibu ora mangsuli, dheweke miringke awake lan ibu gumlethak kaku. Lastri njerit sakdadi-dadine. Beni lan tangga teparo age-age nuju kamar. Kabeh daya lan upaya dilakokna kareben ibu enggal-enggal sadhar. Nanging, kedut jantung wis mandheg lan lambene wis biru kecu. Ibu wis ora ana. Nang sandhinge ibune Lastri nangis nggembor. Ningen, ora ana sing bisa ngowahi apa sing dadi garis tulise Pangeran. “Durung kaleksanan kula nyuwun pangapunten Ibu wis tindak, apurana kula, Bu,” ucape Beni sinambi ngusap eluhe.
Suseno, lair ing Banyumas, 1 Februari 1988. Guru basa Jawa iki lulusan Program Studi Bahasa dan Sastra Jawa IKIP PGRI Semarang (saiki Universitas PGRI Semarang) tahun 2010. Manggon ana ing Desa Rawalo, Kecamatan Rawalo, Kabupaten Banyumas. Makarya ing SMKN 1 Purwojati, Banyumas, Jawa Tengah. Karya-karyane arupa antologi bersama, kayata kumpulan cerita cekak basa Banyumasan Karcis Nggo Ramane (2014), antologi geguritan Banyumasan Inyong Sapa Rika Sapa (2016), antologi puisi Bayang-Bayang Topeng (2018), antologi cerpen, sajak, cerkak, dan geguritan karya sastra para penulis Banyumas Kembang Glepang (2018), kumpulan guritan penginyongan Wulan Ndadari (2019), antologi puisi Sastra Pinggiran (2020), antologi geguritan Kluwung neng Langit Penginyongan (2020), lan pepinten karyanipun sampun kamuat ing kalawerta penginyongan ANCAS. [ 75 ]“Bu, Dwi wis sewulan kok, ya, ora dolan mrene? Kuwi jambu ngarep omah wis uwoh. Biyasane Dimas sing nyenggeti.” Mbah Manto mbukak guneman sore kuwi ing teras omah.
“Iya, Pakne aku ya wis kangen karo Dimas, anakke Dwi kuwi pancen lucu. Nembe patang taun ning ginak-ginuk gedhe kaya wis nem taun wae,” semaure Mbah Manto Putri.
“Kowe ora nyoba tilpun Dwi? Wong anak ki, ya, patute kerep tilik bapak ibune. Biyasane ya kerep mrene ora ketang seminggu rong minggu pisan. Bocah lagi ana apa ya. Owalah Le, Le,” guneme Mbah Manto banjur nyruput teh anget gaweyane bojone.
“Apa marga usum pageblug kaya ngene, dadi Dwi sakeluwarga ora wani lelungan?”
“Lah, wong mung tangga kecamatan, apa ora olih mlebu desane dhewe iki, Bu?”
“E…lah, nyatane kaya ngana kuwi, meh saben desa pada dipalangi, diportal, mlebu kudu laporan. Malah ana desa nek dudu wargane ora olih mlebu desa iku,” semaure Mbah Manto Putri sinambi ngunjuk teh anget.
“Owalah…Anak Lanang, Anak Lanang…apa aku sing kudu menyang omahe Dwi, Bu? Ndelok kahanane kepiye, syukur olih nggawa Dimas ginak-ginuk kuwi, arep takboncengke pit, mesti bungah bocahe,” ujare Mbah Manto banjur ngadeg kaya semangat banget arep methuk putune kuwi. [ 76 ]“Aja, Pak, wis mengko aku tilpun Dwi wae. Muga-muga desa kene ora ketat banget olehe njagani portal. Lah, mung tangga kecamatan, kok. Sing sabar ya, Pak.” Mbah Manto Putri nyoba ngedhemke penggalihe bojone. Mbah Manto banjur mlebu omah. Mbah Manto Putri jupuk HP sing gumlethak ing dhuwur meja banjur tilpun Dwi.
“Lah, kedahe kados niku, Bu, boten angsal medal-medal, napa malih Dimas taksih alit, kula kuwatir daya tahanipun dereng kiyat. Kula, nggih, ngenjang-enjang dolan mriku, ngen tosi pageblug niki mandan suda rumiyin. Kula nggih, kangen kalih Bapak lan Ibu,” swara Dwi anak kaping lorone semaur saka tilpun, njawab pitakonane Mbah Manto Putri. Dwi ngedhem ke pepenginane bapak lan ibune. Mbah Manto Putri mung manggut-manggut njur nutup tilpune.
Sing manggon ing omah kuwi, ya, mung Mbah Manto sakloron. Anak-anakke wis padha bale somah. Eka mbarepe manggon ana kutha liyane, melu bojone sing dadi polisi. Dwi, anak ragil sing dadi guru manggon tangga kecamatan. Biyasane Dwi kerep mampir omahe bapak ibune nanging usum pageblug corona iki, wis rong wulan ora tau mampir.
“Dhek, Mbak Eka titip Bapak Ibu, ya. Kowe sing kerep mampir. Kuwi anakmu, ya, dijak kanggo nyenengke atine bapak ibu. Aku njaluk ngapura durung isa mulih. Sesuk-sesuk nek wis mandan suda aku lan anak-anakku, ya, dolan mrana,” ujare Eka wektu tilpun Dwi.
“Iya, Mbak sesuk-sesuk nek kahanane wis ora kaya ngene aku, ya, arep dolan mrana. Lah, iki nang kene saben desa uga dijagani lan diportal. Ati-ati banget marang wong saka jaba.” Kakang adi kuwi senajan adoh ning akrab lan sering tilpuntilpunan. Wiwit cilik pancen Eka lan Dwi kompak prasasat ora tau tukaran utawa mungsuhan.
“Aku, ya, kangen karo Eka lan anak-anakke, Bu,” ujare Mbah Manto ing sawijining wektu. [ 77 ]“Aku ya, iya, banjur kepiye maneh, Pak? Jaman lagi kaya ngene,” wangsulane Mbah Manto Putri. “Wong sing tangga kecamatan wae ora wani dolan mrene, apa maneh sing tangga kabupaten, Pak, Pak, sing sabar.” Mbah Putri neruske ngadhemake pikirane Mbah Manto.
“Ora apa-apa, aku sesuk arep menyang omahe Eka, ketoke kahanane wis mandan surut. kok, iki.” Mbah Manto tetep ngeyel banjur lunga menyang kebon resik-resik. Mbah Putri mung nyawang katon nelangsa.
Esuke ngepasi dina Minggu, esuk-esuk Mbah Putri bengokbengok nggoleki Mbah Manto. Wis digoleki ing sakjerone omah, kebon ngarep, lan kebon buri uga ora ana. Mbah Putri uga takon tanggane mbok menawa weruh, ning ora ana sing weruh babar blas. Pak Rahmat tangga ngarep omah sing biyasa bareng jamaah ing langgar melu ngrewangi nggoleki Mbah Manto. Pak Rahmat ngajak Lik Rusdi sing omahe jejer karo Pak Rahmat. Wong loro kuwi ngubengi sadusun, ning asile ora bisa nemokake Mbah Manto.
“Mbah, kula sampun kiter sadusun, nanging mboten kepanggih Mbah Manto. Napa mboten pamitan wau?” Pak Rahmat takon marang Mbah Manto Putri.
“Bapak boten pamit. Apa dilaporke polisi wae ya, Pak?”
“Mangke ditengga sawetawis, yen ngantos bar duhur dereng kondur nembe lapor Pak RT riyin. Mugi-mugi Mbah Manto mung mlampah-mlampah, mangke mbok menawi kon dur piyambak,” sarane Pak Rahmat.
Mbah Manto Putri tetep wae kuwatir. Mbah Manto Putri bingung banjur tilpun Eka lan Dwi mbok menawa kepenginane Mbah Manto ketemu putune bener dilakoni.
Eka lan Dwi uga ngabari yen bapake ora dolan mrana. Nganti awan wong telu kuwi tilpun-tilpunan terus. Kuwatir marang bapake, lunga menyang ngendi, lunga karo sapa? Kok ora ana kabar. Pancen sing biyasa nyekel HP mung Mbah Putri [ 78 ]thok. Mbah Manto ora gelem nyekel HP. Angger komunikasi karo anak lan putune, ya, sing nyambungke Mbah Manto Putri. Jaman lagi pageblug kaya ngene, apa-apa pancen gawe kuwatir. Eka lan Dwi kepengin mulih nggoleki bapake ning ibune nglarang merga lagi kahanan kaya ngene.
“Wis, ora usah mulih, mengko wae angger tekan asar bapak mu durung mulih, aku lapor Pak RT lan warga kon ngrewangi nggoleki bapakmu kuwi,” kandhane Mbah Manto Putri marang anak-anake.
Wis mandan sore, bar asar ana kabar saka Eka menawa Mbah Manto jebul menyang omahe. “Alhamdulillah Bu, iki Bapak lagi dolanan kalih putune.” Mbah Manto Putri ayem ana warta saka Eka. Mbah Manto Putri lagi mikir kok bisa bojone kuwi temenan anggone nglakoni kekarepane, ing atase lagi jaman kaya ngene kok, ya, nekad.
“Ya wis, diaturi kondur sesuk wae. Bapakmu diaturi sare neng omahmu wae ya, Ka,” welinge Mbah Manto Putri.
Ora suwe Dwi uga tilpun ngabarake menawa Mbah Manto jebule dolan menyang omahe, jare kangen tenan marang Dimas. Dwi nyritakake marang ibune menawa bapake nggawa jambu sakresek kanggo putune. Jare anak lanange kuwi, Mbah Manto katon bungah ketemu anak putu. Malah kepengin nginep neng omahe Dwi pirang-pirang dina.
“Nggih niki, Bu, Bapak saweg dhahar jambu kaliyan Dimas. Criyose ibu ugi kangen sanget kalih Dimas, nggih. Ngenjangenjang mawon, nggih, Bu, kula dolan mriku kalih Dimas lan ibune,” ujare Dwi ning tilpun marang ibune.
“Oh iya, Dwi. Bapakmu kon ngati-ati yen mengko mulih, ya. Apa mbokterke yen wektumu sela. Saiki bapakmu dikon maremake anggone momong Dimas,” semaure Mbah Manto Putri.
Mbah Manto Putri katon rada ayem merga wis ana kabar bojone. Niyate ngabari Pak RT lan njaluk tulung warga kon goleki [ 79 ]Mbah Manto diurungke. Dheweke banjur lungguh ning teras omah. Ngalamun kahanan jaman biyen sadurunge anak-anake padha misah merga wis bale somah dhewe-dhewe. Sadurunge duwe omah, Dwi sakeluwarga uga manggon bareng, nanging sawise Dwi diangkat PNS, banjur jupuk perumahan ning tangga kecamatan. Mbah Manto sakloron ora bisa nglarang mergane pancen wis mangsane anak-anake kudu mandhiri.
Ing kebon sing ditanduri woh-wohan lan maneka kembang, pancen marakna ayem kanggo sawangan wayah sore. Ana kupukupu loro padha mabur ngiteri wit kembang matahari sing lagi mekar. Banjur ketambahan ana kupu loro maneh, kupu-kupu kuwi menclok ning kembang banjur mabur maneh kaya lagi dolanan playon. Ora let suwe kupu-kupu kuwi sawise ngisep nektar utawa sarine kembang banjur mabur ngilang. Mbah Manto Putri banjur mak gragap. Mikir, lah, mau Eka ngabari menawa mbah Manto lagi dolan mrana. Sawise kuwi Dwi uga tilpun ngabari yen Mbah Manto lagi dolan karo putune. Lah, sing bener endi? Bisa-bisane Mbah Manto ana ning rong panggonan wektune meh bareng?
Mbah Manto Putri langsung wae tilpun marang Eka, ning suwe ora diangkat-angkat. Banjur dibaleni maneh nganti kaping telu, malah muni tut tut tut ora nyambung blas. Gentian Mbah Manto Putri tilpun Dwi, nanging ya, padha wae bola-bali ora nyambung. Mbah Putri sangsaya bingung, sangsaya kuwatir nemoni kahanan iku. Kok ya, aku percaya wae marang kabare Dwi lan Eka mau? Kok ya, aku ora ndhedhes pitakonan apa bener bapake ana ing omahe Dwi? Lha, sadurunge jare lagi dolan nang omahe Eka. Lho, kok aku dadi linglung kaya ngene. Mbah Manto Putri bingung ing batin, atine katon grungsang. Meh arep wadul lan crita karo sapa. Wis sandekala, sedhela maneh azan magrib, nanging Mbah Manto durung mulih.
Sawise salat magrib, Mbah Putri donga kusus marang Gusti Allah mugi-mugi cepet ana kabar lan Mbah Manto cepet mulih. [ 80 ]Sawise magrib Mbah Manto Putri wis niyat bakal menyang Pak RT jaluk tulung digolekake bojone kuwi. Apa dilaporke polisi. Sawise donga Mbah Manto Putri grusa-grusu arep lunga, nanging sadurunge mbukak lawang, saka ngarep ana sing ngundang.
“Arep menyang ngendi, Bu? Wong isih sandekala kaya ngene kok, ya, arep metu?”
Mbah Manto Putri kaget banjur nglinguk sumbere swara. Jebul Mbah Manto ning ruwang tamu lagi lungguh kursi.
“Lho, Pak, owalah… Alhamdulillah jenengan wis mulih. Aku kuwatir Bapak wiwit esuk kok, ya, lunga ora pamit?” Mbah Manto Putri banjur ngrangkul Mbah Manto.
“Lah, aku ya ora menyang ngendhi-endhi, kok. Wiwit esuk resik-resik kebon mburi omah lan uga negor wit gedhang. Lumayan, kuwi kena nggo ngirimi putu.”
“Aku mau, ya, wis tilpun Eka lan Dwi, malah jarene bocah loro kuwi, Bapak mrana dolan ketemu anak putu. Ning arep taktakokake maneh malah tilpune ora nyambung-nyambung.”
“Lah, kuwi anak putu, ya, padha wae kangen, ta. Mosok aku sawektu kuwi ana ning rong panggonan. Apa tumon?” Mbah Manto nyemauri karo swara sing biyasa wae.
“Ning jare Eka lan Dwi kaya kuwi. Lha, sing bener sapa, ta?”
“Wis Bu, saiki rewangi Bapak wae nggawa gedhang kuwi disimpen nang mburi.” Mbah Manto langsung ngringkesi gedhang sing nembe wae ditegor.
“Pak, mau aku, ya, nggoleki ning kebon ngarep lan kebon mburi, kok ya Bapak ora ketok? Mosok mung negor wit gedhang kok sadina suwene? Lha kuwi bapak dolan menyang omahe Eka lan Dwi bener ora?”
“Wis Bu, aja crita-crita sing ngayawara kaya kuwi. Ayo Bapak direwangi.”
“Nanging, Pak …” Mbah Manto Putri isih bingung. [ 81 ]“Pak, lho, Pak, kok, malah ngilang maneh, Pak!” Mbah Manto Putri banjur mlaku gipyak menyang mburi.
Purbalingga, 30 Juni 2020
Agustav Triono, lair ing Banyumas, 26 Agustus 1980. Saiki manggon ing Perum Puri Boja Blok E-31, Bojanegara, Padamara, Kabupaten Purbalingga. Makarya dadi guru honorer. Anggitane arupa puisi, cerpen, lan naskah drama tau kamot ana ing media massa lan buku antologi bareng. Aktif ing KATASAPA Purbalingga. Nomor handphone
085647644746. [ 82 ]Gedung Auditorium UNS wis wiwit suda tamune, sijisiji mungkur saka purnaning upacara wisudha. Swasana haru lan hikmat neng Auditorium krasa banget neng atine Ratri lan Bekti. Wong tuwane bocah sak loron sing ndhampingi wisuda linggih neng kursi dhuwur tanganne wis ngawe-awe ngajak metu. Linggih sisihan ora kuwat ngucap omongan sing wis neng pucuk ilat. Tangane Bekti gondhelan kenceng lingiran kursi abang sing ijik baris ndheret ngetan ngulon nggolek kekuatan kareben lancer ngucapke babagan isi atine, sisan arep pamit saka tugas ikatan dinas sing kudu dilakoni. Semana uga Ratri, sirahe ndhungkluk ora wani nyawang bingung arep omongan apa, ora kewetu saka lambene.
Ora maido wong yen arep ngucapke katresnan kuwi pancen bias gawe rasane ati ndredheg ora karuwan. Nanging, rasa ndredheg lan pangarep-arep kuwi kayane wis muspra sithik baka sithik kalah karo rasa tangung jawab marang tugas kuwi mau. Amarga sawise wisudha iki Ratri lan Bekti bakal angel bias ketemu maneh. Ora krasa mripate Ratri kembeng-kembeng kebak banyu. Dheweke ngrasa yen bakal ora keturutan rasa katresnan sing kependhem suwe neng jero dhadha.
“Wis, Ratri, mripatmu abang teles, aja nangis, aku njut kepelu sedhih. Awake dhewe arep pisahan adoh, kamangka aku wis niyat arep nembung karo wong tuwamu,” ujare Bekti karo nyekel tangane Ratri. [ 83 ]“Nembung apa, Mas Bekti?” Ratri kaya ora percaya karo sing dikandhakake Bekti.
“Nembung yen aku duwe niyat nglamar sliramu dadi bojoku, ndhampingi uripku saklawase,” ujare Bekti karo nyawang matane Ratri.
“Iya, Mas. Aku percaya, yen, pancen awake dhewe jodho, mesthi ora bakal kapisah, kok,” ujareRatri.
Seminggu sakwise wisudhan Bekti karo kulawarganenyang omahe Ratri, sowan marang bapak ibune Ratri niyat nembung amarga sesuke wis kudu budhal menyang Bali nutugae tugas dinas kuwi mau. Bapak ibune Ratri nampa lan mangestoni lamaran saka kulawargane Bekti. Rong tahun maneh tanggal 15 Maret 2020 wis ditetepke kulawarga dadi dina resepsi Bekti lan Ratri. Sakdurunge mungkur saka omahe Ratri, Bekti ngajak metu neng taman wetan omah.
“Ratri, kayaneiki patemonan awake dhewesing pungkasan. Sesuk aku wis kudu mangkat kanggo neruske tugas ngabdi dadi dhokter nglayani masyarakat ana ing Bali,” pamite Bekti karo myerahke surat tugas ikatan dinas.
“Bekti Bayu Sasongko,” Ratri maca tulisan jenenge lengkap Bekti karo nyawang pawongan bagus sing ana ing ngarepe.
“Aku ngerti, Mas Bekti, kedadeyan sing tak kuwatirke kaya mengkene iki bakal kadadeyan. Nanging, merga tresnaku tulus, aku iklas kowe mangkat menyang Bali. Aku bakal terus ngenteni balimu, tak jurung lungamu awit kanggo nusa lan bangsa,” wangsulane Ratri karo netesake eluh ngungkurke gegere Bekti.
“Maturnuwun, kowe ngerteni yen tugas dinas ora bias ditolak. Mripatmu aja mbrebes terus mundhak lakuku tansah abot, Aku njaluk dongamu supaya lancer nindakake tugas iki,” wangsulane Bekti karo ngekep sirahe Ratri nempel dhadhane Bekti.
“Ya, wis, aku pamit, ya,” pamite Bekti.
“Iya, aku bakal ngenteni tekamu lan terus ndedonga supaya kita bias sesandhingan bareng,” dongane Ratri. [ 84 ]Dina sing ditunggu-tunggu, Minggu tanggal 1 Februari wis teka, Ratri budhal menyang Bandara Adi Sumarmo methuk Bekti. Ratri nyawang saka adoh pawongan bagus gagah sing dikangeni mlaku nggawa koper gedhe werna biru, katon mandheg, sawetara omongan karo wong wedok londo ayu, salaman kenceng, njur misah mlaku dhewe-dhewe.
Dalan metu penumpang ana bandhara wis dibukak petugas, Bekti langsung ngekep Ratri kenceng ngetogakerasa kangen.
“Mas Bekti, sapa mau londo ayu, sing mbok jak salaman?” pitakone Ratri ndhedhes.
“Kae mau Elizabet Wood, mahasiswa kedhokteran saka Amerika, sakdurunge nyang Bali wis keliling negara-negara liya, pungkasan saka negara Cina terus nyang Bali. Neng Rumah Sakit Bali, aku sing dadi informane dheweke, babagan apa wae sing ana hubungane karo penyakit napas,” jawabane Bekti.
“Aku njur kelingan neng, Cina lagi usum virus corona lan during ketemu obat penaware. Ya, to, Mas?” ujare Ratri
“Ho oh. Kowe kuwi apoteker mesthi, ya, mudheng babagan obat, Aku malah ora pati ngetutke perkembangan virus corona, ya, ngerti tapi ora pati tak gagas. Pikiranku kudu mulih nemoni sliramu, Cah Ayu, nerusake rencanane awake dhewe, learep nikah,” ujare Bekti karo mithet irunge Ratri, nggandheng tangane metu saka bandhara,
Ratri ora njawab apa-apa, gur mesam-mesem ngrasakake ati bungah banget ketemu maneh karo wong bagus sing wis gawe ketaman asmara.
Bekti karo Ratri wis sepakat nggelar pemikahan sakrampunge Bekti tugas ana Bali, Ubarampe kanggo nganakake acara pemikahan wis wiwit dicicil kareben bisa lancar acarane yentekan dinane.
Srengenge esuk celuluk alon-alon saka wetan nyingkirake pedhut nyisakake tetesing embun. Manuk lovebird sak jodho ijik betah neng ngomah cilik njero kandhang melu ngrasakake [ 85 ]atine Bekti sing kudu-kudu urip bebarengan sakomah karo Ratri. Ora suwe manuk sakjodho kuwi metu saka ngomah cilik njero kandhang ngoceh bebarengan karo nempel-nempelke cucuke neng wulu sirah, gulu, lan geger pasanganne. Bekti linggih kursi teras omah karo nyruput wedang kopi, mripate ora kedhep nyawang lovebird sing lagi kasmaran karo mbukak WA. Menyang Ratri, dheweke ngandhakake yen awake mriyang rasane gembrebeg lan pegel-pegel njarem.
“Mas, arepa dhokter yen lara, ya, kudu berobat. Ayo, nyang ndhokteran mumpung durung kebacut, aku lagi mbagi-mbagi undhangan walimahan nikahane awake dhewe, iki aku tak mrana langsung,”
Ratri ora nunggu wangsulane Bekti, langsung wae gage-gage nyang omahe Bekti. Ngerti-ngerti Ratri wis linggih cedhak Bekti, ngerteni lagi watuk-watuk, tangane nggondheli gulu nahan gatel. Wedang kopi ndhuwur meja ora digagas maneh, pikirane malah njut nyang pandhemi covid-19 sing lagi dadi wabah.
“Aja-aja, aku demam corona, iki ning WA, Elizabet Wood ngandhakke lagi bar rapid test hasile reaktif langsung swab test, saiki dikarantina. Dheweke nekokke, apa aku, ya, kena corona. Malah nganjurake berobat, sisan tes corona.”
Ratri ora njawab apa-apa langsung wae mapah Bekti mlebu mobil nyang rumah sakit. Saksuwene lelungan nyang rumah sakit ora ana omongan sithik blas. Ratri karo nyupir sedhilitsedhilit nyawang raine Bekti sing pucet.
Ora suwe wis tekan nggone, Bekti dipriksa werna-werna miturut urutane tes corona karo petugas kesehatan. Ratri nunggu nganti setengah dina suwene nembe ditemoni dokter sing mriksa ngandakake yen Bekti rawat jalan. Obat saka dhokter digawa Ratri.
“Mas, iki obat diombe, muga jodho. Nanging, kudu neng omah wae, kaya berita neng youtube kae, kudu isolasi mandhiri saksuwene durung metu hasil tes corona,” kandhane Ratri ora [ 86 ]digagas Bekti sing wis semeleh lemes, sumeleh ana ing kursi jok mobile.
“Ya, wis, selehna awakmu, selehna pikirmu. Aku, ya, takrutin ngombe vitamin, ben tetep sehat, bisa njaga awakmu sing lagi kena pacoban iki.”
Genep 14 dina wis entuk kabar saka RS yen Bekti positif kena corona. Sapa sing ora lemes ngerteni calon pasangane wis arep dhapuk mantenan ngerti-ngerti kena pacoban abot ngene iki. Ratri milih ora sah nunggu dijemput ambulan langsung budhal dhewe menyang rumah sakit nggawa salin lan keperluwane lengkap saksuwene berobat, Ratri ora entuk mlebu kamar opname, Nunggu neng sanjabane gedhung rumah sakit, ana papan khusus tunggu kulawarga pasien.
Ora krasa wis setengah wulan punjul, wira-wiri nunggu Bekti neng rumah sakit. Ratri nguda rasa ana ing batin, nyritakake lelakon urip. Nembe wae ketemu wong sing dikangeni, ngrasakke ati seneng, kudu ngadhepi lelakon sing ora dinyana-nyana. Ora mandheg-mandheg memuji marang Gusti Allah muga paring kesehatan kanggo Mas Bekti.
“Gegayuhanku wis kasekat kaca ireng ngedhangi antarane pasien karo aku, kulawarga pasien, nganggo batesan ora entuk nyedhak marang wong siji wae.”
Ora krasa mripate Ratri teles nalika mbukak dhompet ngetung dhuwit sisa lengresiki tabungane kepetung limangatus ewu. Wis telung wulan gaji saka rumah sakit nggone kerja gedhene mung 5085, gaji telung dina mlebu, telung dina neng ngomah, Ora krasa eluh wis netes dleweran neng pipi ngrasakake wabah iki dhampake mrembet nyang endi-endi.
Ratri mbukak tas nglebokke dhompet lan njukuk undhangan resepsi nikah sing wis kliwat wektune, petungane dina bapak lan sibu wis ora cocok karo kahanan saiki maneh. Kamangka wis nyingkiri dina tanggal wektu geblage simbah putri lan mbah kakung. [ 87 ]“Nonton tanggale undhangan resepsi iki wis ora kanggo maneh di-pending tanggale nganti kapan ora ngerti,” Ratri ngunjal ambegan rada suwe.
“Kabeh pesenan katering, omah tarup resepsi sakkursine, lan rias manten, ya, wis takbayar lunas kabeh, karepku rampung resepsine, wis ora sah mikir maneh.”
Sangsaya ndlewer eluh netes, karo ngelap pipine Ratri neruske nguda rasaning ati.
“Kuduneakuwis rampung bulanmadulelumban katresnan karo Mas Bekti. Kudune aku mben esuk wis nggawekake wedang kopi nggo mas Bekti, karo nyawang manuk lovebird mesra-mesranan, Ketemu wae ora entuk, ndemok tangane we ora entuk, nyawang nempelke tangan kasekat kaca ireng wis kudu ngerteni lan ngucap matur nuwun.”
Ratri ngunjal ambegan maneh karo mlaku ninggalke rumah sakit mulih niliki kulawargane Bekti ngabari kahanane.
Kabare Bekti kena virus corona wis santer neng kampung. Pak RT lan wargane padha gayeng ngrembug piye carane nolak warga njaba mlebu nyang kampunge. Mbagi tugas ngedhangi dalan mlebu gang saka etan lan saka kulon nganggo pring. Semprotan cairan disinfektan dipasang ndhuwur gang mlebu kampung. Warga ora nggagas yen ana arahan cairan kuwi mau ora apik yen kena kulit, Ing sarepe gang dipasangi papan gedhe katulis nglarang tamu mlebu nggawa virus corona.
Esukke Ratri entuk kabar saka rumah sakit yen Bekti wis sehat lan entuk mulih. Neng omah kulawargane Bekti nyiapke panggonan kanggo ngaso Bekti yen mulih. Gandhok tengah disapu resik digelari klasa lan kasur cilik, Sakjrone Bekti kena corona, ora ana warga nyedhak omah, paling celuluk saka adoh. Ibu lan bapake Bekti ngrumangsani uga nampa kudu jaga jarak. Yu Prenjak saka adoh bengak-bengok ngerti padha reresik omah.
“Bu Darmi, piye kabare Bekti, mari durung? Mulih kapan? Kerjane dadi dhokter piye? Kok, suwe men, ning rumah sakit? [ 88 ]Jare arep ijab kok mundur?” pitakone Yu Prenjak nrecel ora kena diselani,
“Ngendikane Pak Dokter dina iki mulih, ana perpanjangan WFH, suk mben mbuh kapan,” jawabe Bu Darmi, ibune Bekti, ora kalah bantere karo watuk-watuk.
“Apa kuwi WFH?” pitakone Yu Prenjak ngoyak mergane penasaran.
“ Uhuk.. uhuk...uhuk...watuk, tak mlebu omah,” jawabe Bu Darmi nyingkiri keluk olehe obong sampah.
Yu Prenjak tambah penasaran takok mulih kapan, dijawab dina iki. Jare perpanjangan WFH, njur takok apa WFH kuwi, jawabe watuk. Yu Prenjak ngrememeng dhewe.
“Berarti Bekti mulih dina iki, tapi njur perpanjangan mergane watuk, embuh kapan le mulih, Iha kok reresik omah? Mesti Bekti durung mari dikon mulih dhoktere mergane watuk ora mari-mari. Aku tak lapor Pak RT, babagan wigati iki, aja nganti mulih malah nular sakdesa kena corona kabeh.” Yu Prenjak mlayu nemoni Pak RT karo nyincing dhaster.
“Pak RT, ana berita, Bekti, anakke Bu Darmi sing kena corona dina iki mulih, Dhoktere ora ngentukake mulih, malah perpanjangan amarga watuk, tapi tetep nekat mulih. Keluwargane wis reresik omah”.
“Iki ana berita terbaru saka koran, koran kuwi saka berita rumah sakit, Yu,” jawabe Pak RT karo ngelungke koran isi berita esuk iki.
“Pasien ninggal akibat corona esuk iki, salah sijine inisial BBYSolo. Aja-aja BBY singkatan Bekti Bagus Sosongko?” mripate Yu Prenjak mblalak amba ngerti yen BBY termasuk ninggal,
“Kowe aja ngawur, Yu, durung ana laporan nyang aku yen Bekti ninggal,” ganti Pak RT mblalak menthelengi Yu Prenjak,
“Ayo, ngintip omahe Bu Darmi saka adoh,” kandane Yu Prenjak. [ 89 ]“Bener, reresik omah mergane Bekti wis ninggal. Sawangen anakke wedok Bu Darmi lagi mepe rukuh lan jarik okeh, mesti arep nyembayangi mayite Bekti!” Yu Prenjak mesthekake Pak RT.
Bar ngisya Bekti nembe tekan ngomah dikanthi Ratri langsung turon kasur njogan, liyane melu teturon karo nyritakake babagan opname mergane corona. Bekti nerusake omongan babagan resepsi nikahane, diganti ijab nyang KUA wae didhampingi kulawarga. Ora suwe krasa ngantuk kabeh, lampu ngomah diganti lampu cilik nggo ngleremke mata lan awak ngrasakake kesel sedina pada ribet nyiapke Bekti mulih ngomah, Ratri tangi mateni lampu gedhe karo ngancing lawang ngarep, kaget ana wong lanang wedok okeh dipandegani Pak RT karo Yu Prenjak nggrudug omahe Bekti karo omongan rame ora cetha kaya wong nesu-nesu ora nggenah nggedhor lawang.
“Bekti endi? Yen wis ninggal, mayite aja dikubur neng ndesa iki, ora dientukake masyarakat kampung!” Pak RT omongan banter.
Ratri karo Pak RT enteng-entengan nggondheli lawang, Ratri arep nutup lawang, Pak RT meksa mbuka lawang. Ratri kalah nahan kuwat lengene Pak RT sing meksa mlebu ngomah. Bekti krunggu rame-rame nggolekki awakke sing lagi teturon tangane sedhakep kemulan jarik, Ngerti-ngerti wong okeh wis mlebu ngomah karo brangasan.
“Lha, iki wonge, jare dhokter ya bisa kena corona, Saiki wis cetha, kabeh nyekseni yen Bekti ninggal, mlumah sedhakep mujur ngalor,” wong sakana-anane sing teka mantuk-mantuk. Pak RT nglanjutke omongane.
“Bu Darmi, aku, minangka perwakilan wong sakkampung kabotan, yen mayite Bekti dikubur ana makam desa. Sesuk esuk kudu wis metu saka kampung kene.
Bu Darmi ora njawab omongane Pak RT, matane nyawang Ratri. Bapakke Bekti wis tuwa uga meneng wae ora njawab, [ 90 ]malah padha nyawang Ratri. Ora ana sing wani njawab apa meneh nyawang. Bekti ora reaksi apa-apa, meneng turon mlumah kemulan jarik sedhakep mujur ngalor. Pak RT rada mangkel omongane ora digagas.
“Ora ana sing njawab omonganku, apa aku kudu omongan langsung karo mayit iki sing wis ora bisa ...?” Durung rampung Pak RT omongan, Bekti tangi njawab pitakonane Pak RT.
“Iya, takok aku sik, gelem orane dikubur?” Sakanane wong padha mlayu kabur keweden karo omongan ndredheg.
“Mayite urip, mayite urip!”
Pak RT mlayu keweden. Awake lemu cendhek njalari dadi keri dhewe. Yu Prenjak sing kuru wis mlayu banter ngarep dhewe. Bekti nutup lawang nggandheng tangane Ratri nggegem kenceng njut mesam-mesem mlaku nyang omah tengah awor sedulur-sedulure maneh,
Virus corona padha karo virus liyane, sapa sing kuat imun-e ora bakal kena virus. Yen wis kena bisa mari, uga bisa mati. Kabeh mau bali marang antibodi-ne dhewe-dhewe. Semana uga manungsa yen wis kelangan rasa kamanungsan njut ilang rasa empati lan simpati karo liyan. Kaya rasa sing kasekat kaca ireng anane warna peteng. Apa maneh tanpa ilmu sing ora mapan lan ora pener ndadekake salah kaprah olehe ngetrapke nyang nggon sosial.
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Karso Cepuk mung bisa mangap saking kagete. Gugupe rasa gembuleng ora karuan. Ora ngira babar blas yen Pak Kiai ngerti kanthi njlimet sapa sejatine korban sing ketiban watu gedhe mau! Pikirane sing kebuntel rambut botak sisih ngarep kuwi banjur kesendhal-sendhal. Bali kudu kelingan geger anane sawijine korban ketiban watu nalika numpak pit montor ing sak mburine trek sing disopiri. Kebeneran pas wayah esuk, sepi, durung ana jam enem. Warung-warung bubur pinggiran ndalan isih padha bukak.
Sing lagi menet ana pikirane ora liya panggonan bawera sing amba. Perengan gunung sing wis telung tahun iki digremeti tuan tanah, banjur didhukiri saben ndina. Trek gunggung sepuluh pada wira-wiri njupuk lemah saka gunung sing dikepras mau. Ora aturan. Ana sing njupuk saka sisih wetan, kulon, lor lan kidul. Panggonan gunung sing atos–merga kebak watu sak kebo-kebo--isih utuh. Ora wani ngepras. Wedi yen bego utawa gaman sing kanggo ngepras kalah, tugel, lan rusak. Nganggur ora bisa digunakake maneh.
Geneya, gunung pinggir desa mau malah dadi sawangan sing aneh. Sajak kaya dientha-entha, kamangka ora babar pisan. Kaya menara saka lemah sing pating tlecek. Dhuwure ana sing sewidak tekan satusan meter. Suket lan tanduran padha thukul ana kono. Kahanan kang kaya ngana kuwi malah dadi kroyokan wong akeh merga cocok kanggo panggonan foto para mudha. [ 93 ]Swara pating bleger merga lemah ambrol, tekan mesin trek sing mbengung merga munggah pereng gunung keprungu saben ndina. Ana lemah gunggung puluhan trek sing kudu dijupuk lan didol piran-pirang pengembang. Sawah, tegalan sing wis diiris-iris bakal digrujuk atusan lemah, watu, padhas kareben peres. Rata karo kahanan lemah omah kampung. Tujuannya ben ora banjir. Banjur atusan omah kesawang baris nrithik.
Ana telung panggonan calon perumahan sing kudu diurug. Jenenge wae klebu lucu. Perumahan Enak Nyicil, Graha Cepet Lunas, lan Mantep Manggon Residen. Tipe sing dibangun saka tipe selikur tekan pitung puluhan. Ambane kapling saben omahe ditrapake karo ukuran omah kareben imbang. Karso Cepuk nyawang baliho sing pating tlecek ana prapatan mau mung mesam-mesem. Durung MMT sing jejer tumuju panggonan, sajak nggambarake rasa merdeka kanggo sing wis nduwe omah. Ora ketang omah-omah mau kasebut omah cicilan. Rasane krasa nekak gulu nalika rezeki ora bisa ngimbangi. Apa maneh ana zaman geger corona sing gawe dadi angel golek dhuwit, nekake saya jero. Nyesek tenan.
“Mbuh, pokoke gaweyanku mung nyopir!” metu saka warung kanthi cara edang-edong merga kathoke rada mlotrok, Karso Cepuk banjur mlangkrik mapan saperlu nyopir.
“Sing penting entuk dhuwit, ya, Kang?” pitakone Yu Senik grapyak. Yen ora grapyak, bisa-bisa Karso Cepuk pindah warung liyane. Merga jejeran warunge Senik isih ana warunge Yu Tomblok lan Yu Tompo. Dodolane ndelalahe beda, ana pecel, gudangan, sop, gule, rames, tekan rawon. Kabeh warung mau manggon ana prapatan. Aja kaget yen cedhak prapatan kono banjur kanggo parkiran trek. Bubar parkir biasane mblandhang mula lungka-lungka karo watu padha gogrok ana pinggiran ndalan.
Pagaweyan sopir pancen kepetung cucuk. Saben sak angkatan, saka pinggir desa Pucang Gering tumeka calon [ 94 ]an, Karso Cepuk entuk upah sewidak ewu. Yen sedina kasil ngangkut limang trek, sakwise sabar antre karo trek-trek liyane, seprapat yuta wis kasil mlebu kampekan. Mung kelong kanggo mangan lan rokok. Yen deweke apikan dhuwit mau banjur disetorake sing wedok. Kanggo cagak urip saben ndinane,
“Kowe kudu pinter nyimpen, Iho, Neng. Iki isa diarani rezeki dadakan, Awake dhewe ki ora kaya ASN sing ajeg, rezekine awake dhewe bisa mbolak-mbalik, Mengko yen anggonku ngurug perumahane rampung, bisa bali nganggur!” pituture Karso Cepuk marang sisihane sing aran Kreneng. Kreneng mesem. Pipine sing pating plenthuk merga makmur uripe, dicemol karo Karso Cepuk.
“Iya Mas, wis tak tabung. Paling ora sedina nabung satus ewu. Sak iki wis las-lasan yuta. Kapan-kapan yen nganggur golek wedhus, ya, Mas?” ora kenyana Kreneng aweh karep, Karso Cepuk ndomblong. Geneya bojone ora kedanan emas kaya kalung lan gelang?
“Wage, anake mbarep kita kepengin angon. Wis gampang, ta, Mas, talekke kebonan mburi omah lak wis beres?” pikirane Kreneng klebu lantip, Nyoba ngranggeh kahanan besuk mbiyene, Karso Cepuk setuju karo karepe sisihane. Krasa nduwene karep sing mulya, anggone nyambut gawe nyopir dadi kenceng. Sedina Karso Cepuk nganti bisa ngangkut kaping pitu. Pitu ping sewidak kari ngetung. Yen sewulan ora leren, dhuwit sepuluh yuta bisa mlebu ana kanthongane.
Bubar adus, Kreneng, mangan mi godhog sing kebenaran dicegat ana ngarep omah, nyoba grenengan karo Karso Cepuk ning emper ngarep omah.
“Mas, mau awan ibu-ibu padha rasanan,” ukarane nyoba mbukak, Karso Cepuk nyawang bojone.
“Rembugan apa, ta, Bu,” kahanane katon rada tenanan.
“Aweh sumbangan, Bu Tumbu, sing daleme pojokan kae biasa nyumbang ana grejane, Bu Kukus uga ngoyak-oyak bojone [ 95 ]gelem nglebokake ana kothak amal mesjid. Durung ibu-ibu pengurus PKK, lagi gawe ada-ada perlu canthelan plastik sing isine kanggo kebutuhan keluarga. Awake dhewe lak perlu mikir kuwi, ta, Mas?” alus takone.
“Wuh, kok kaya wong sugih,” semaure sak kecekele. Kreneng mesem. Perlu nerangake kanthi teges.
“Aweh liyan iku ora perlu ngenteni sugih Mas... Tuladha wong kelalen wis akeh. Pak Dremba karo Pak Rakus sing sugihe mblegedhu merga nduweni kendaraan gungung telu bacute ya dipundhut sak durunge kober aweh sumbangan karo liyan...” Kreneng nggenepi.
“Banjur, apa awake dhewe arep mati?” pitakone Karso Cepuk karo mesem. Kreneng melu ngguyu kecut. Nyawang Karso Cepuk kebak rasa sih.
“Mati ki aja dipikir kanthi basa blaka, ta, Pak. Mati iku bisa mati pangane tekan mati rezekine, bisa uga mati merga lara,” Kreneng aweh pitutur rada sempulur. Meneng-meneng Karso Cepuk nggatekake omongan mau. Nanging sing saiki lagi mloncat-mloncat ana pikirane, piye carane nglumpukake dhuwit. Zaman sing angel ditebak kaya saiki sajake perlu celengan akeh. Nanging, gandheng wong lanang sing umure seket taunan mau mikir dawa, banjur kudu aweh keterangan sing pakem.
“Piye Bu, yen sasi ngarep wae wiwite aweh sumbangan?” pitakone kemripik.
“Janji, ya, Pak. Kudu dituruti, lho,” semaure Kreneng nyoba ngencengake omongan. Udan sing riwis-riwis ngoyak hawa dadi krasa adhem. Lelorone, sakwise ngentekake bakmi godhog banjur ngadeg tumuju ruwang tamu. Bebarengan nonton teve.
Jam lima esuk sakwise adus lan sarapan sega rong bungkus, Karso Cepuk mblandhang menyang garasi trek. Ora pati adoh saka omahe. Cukup nunut ojol duweke tangga sing kebeneran uga lagi golek penumpang ana pangkalan, Pasar Penggaron. Watara rong puluh menitan trek wis antre nomer telu saperlu [ 96 ]ngangkut lemah. Begu wiwit kenceng mantheng kerja. Kernet-kernet lan buruh padha bengak-bengok aweh aba. Kudune dhuwure lemah ana bak semeter wae wis cukup ngebaki bak trek. Nanging njaluke juragan, pengembang perumahan, lemah kudu munjung. Siji setengah meter dhuwure. Mula lungkalungka prongkolan ditumpuk ana panggonan sisih ndhuwur. Kareben katon mbedhudhuk. Apa maneh bareng dikemuli terpal plastik.
Cilakane terpal mau kurang brukut. Mung kasil nutupi separo apa telung prapat lemah sing munjung ana ndhuwur bak trek. Kiwa tengen dipentang karo dhadhung plastik kareben ora kabur. Nanging jenenge barang mlaku banter, nalika trek njranthal, bleduge ngganggu atusan uwong sing nggunakake dalan. Buktine, saben trek saka Pucang Gering ngangkut lemah mundhuk-mundhuk lewat, kabeh padha krasa klilipen. Kamangka wis nutup kaca helm. Malah nate ana kedadeyan, salah sijine wong numpak pit montor mripate klilipen terus nyemplung kalenan.
“Wah, mentang-mentang raja ndalan! Ugal-ugalan! Golek menange dhewe!” saking jengkele, sawijining uwong sing dadi korban klilipen nyuwara kanthi rasa mangkel. Ora mung kaping siji loro unen-unen sing klebu sengak dirasakake kuping mau mbengung ing saben enggon. Saya suwe saya akeh wong jengkel. Bacute banjur ana kabar sing gawe warga ngamuk. Prongkolan lungka sing gedhene sak helm tiba saka ndhuwur trek. Cilakane ing mburine persis ana sawijining wong tuwa lanang numpak pit motor. Gandheng dadakan, mesthi ora keconggah kober ngidak rim. Gludhuk! Grobyak! Ban ngarep pit montor nenggel watu sak helm, nggawe pit montor ambruk. Untung mburine ora ana kendaraan liyane. Yen ana? Mesthi bakal bres! Sepisan maneh, jebule dudu lungka, nanging watu!
Uwong-uwong rebutan aweh tetulung. Kabeh kendharaan sing arep lewat diendhegake. Pit montor rame-rame dijejegake. [ 97 ]Wong tuwa sing nenggel lungka mau mung pringisan merga kelaran. Dheweke kandha terus terang yen sikile ora bisa mlaku merga ketindhihan pit montor. Wong-wong padha trenyuh. Mesakake marang nasibe priyayi mau. Gage-gage anggone padha nakoni omahe lan ora let suwe kecekel. Asmane Pak Pawiro Punjul. Panggautanne bakulan barang-barang rumah tangga sing digawe saka plastik. Ana gelas, cangkir, toples, ikrak, lan sak penunggalane. Saking rasa nggethem-nggetheme ora kebendung, meh wae trek-trek sing nggawa lemah lungka dicegat banjur dikroyok. Nanging untunge banjur ana sing dadi pahlawan dadakan. Nyoba mbela lan meden-medeni, sapa sing arep ngroyok bakal dijeblosake ana pakunjaran. Bacute, trek-trek mau isih wira-wiri sanadyan terpal plastik malih dadi brukut.
Pawarto anane korban trek ngusung lemah, lungka, campuran lempung lan watu banjur sumebar ada HP. Korbanne sing umur meh sewidak taun melu kefoto. Korban saiki isih dirumat ana daleme Bu Siti, ahli sangkal putung desa Gedawung. Anak lan bojone padha ganti jaga ana kana. Kabar anane korban sing dientha bakal penak lan ajar mlaku setengah sasi maneh mau ngrembaka tekan ngendi-endi. Mesakake merga wis balung tuwa. Kabar mau tekan kupinge para sopir.
“Sapa sing lewat dalan kono kira-kira jam enem-an?” pitakone Pawiro Singat karo nduwe karep negesi. Kabeh sopir sing lagi jagongan ana warung padha nebak-nebak. Sing liyane malah nudhuh marang Karso Cepuk. Apa maneh Karso Cepuk lagi wae mangkat nyopir.
“Angel, ya, awake dhewe pas nyopir, kadhang ora ngga tekake spion,” karo minggring-minggring Kang Doblin aweh rembug. Kocapa, kabeh padha kudu ngati-ati menawa arep nyopiri trek lan lewat panggonan sing gawe cilaka mau. Saking ngati-atine banjur pada mijet klason, kaya-kaya panggonan mau malih krasa wingit. Apa maneh bareng ana kabar Lek Karso Cepuk sambat aras-arasen nyopir, ora urung para sopir banjur [ 98 ]padha melu wedi. Masalahe Karso Cepuk klebu sesepuhe para sopir.
“Sing dirasakake apa, ta, Mas?” pitakone Kreneng nalika jam telu sore Karso Cepuk, bojone, wis tekan ngomah. Karso Cepuk nyawang sisihane kanthi rasa salah. Nggrantes.
“Sajake omonganmu wingi bener, Neng,” sumedhot merga karo dibarengi ngulu idu.
“Omongan sing endi, ta, Mas?” pitakone karo nyoba negesi. Bubar nyruput wedang anget, Karso Cepuk ngomong.
“Masalah anggonku lali nyumbang... Aku krasa panganku rada mampet,” semaure kaya wis kampiun nyawang lan ngrasakake kahanan.
“Ana apa, Mas?” Kreneng takon karo kebak geter keweden.
“Anggonku nyopir ora tenang, sarwa tratapan. Kaya-kaya ana wong pating sliwer ana ngarep trek, nganti aku kerep ngerim dadakan,” semaure aweh alesan. Pikirane katon montang-manting. Kedeleng saka garis-garis bathuke gunggung lima, nyangga pikiran sing abot. Sisihane mikir.
“Lha, kira-kira ana kedadeyan nyalawadi apa, ta, Mas?” ndhredel anggone miyak omongan. Karso Cepuk nyawang maneh.
“Jare wingi esuk ana korban saka trek sing tak sopiri...”
“Mas Karso nyrempet uwong?” pitakone ndhedhes. Mripate mendelik.
“Ora, prongkolan watu gedhene sak helm tiba. Wong numpak pit montor ana mburi trek sing tak sopir ora bisa ngerem. Nabrak watu mau, tiba banjur saiki diopene ana daleme Bu Siti,” nrithik anggone njelasake. Kreneng ngulu idu pait. Pait banget. Mbayangake wong tuwane dhewe mbok menawa keterak nasib kaya mangkono.
“Terus mau bengi aku ngimpi, Neng, kentepan watu. Lorone pol. Aku sambat, banjur mbok gugah!” Karso Cepuk nyoba ngudhar impen. Kreneng mung mlongo. [ 99 ]“Ooo, mau bengi, ta, Mas?” bacute Kreneng aweh penebak. Karso Cepuk njaluk wedange dijoki anget. Kreneng nyawang yen bojone bener-bener nandhang keweden. Apa maneh bareng isuke nyoba pamit ora nyopir merga keweden anane gambaran wong-wong sing pating sliwer. Luwih aneh maneh, sanadyan pikiranne wis diselehake, impen kentepan watu –dudu lemah, dudu lungka, dudu lempung– bali nindhih pikirane maneh. Meh saben wengi Karso Cepuk ngimpi ketindhihan watu. Nganti sambat angel ambegan. Nalika Kreneng nyoba gage-gage njupukake wedang kareben pikirane Karso Cepuk lerem, nanging arep nerusake turu ya ora gampang. Perlu wektu paling ora sak-jam-an. Digathuk-gathukake karo tegese impen, watu mau kudu diudhar.
“Yen aku dientepi impen kaya mangkene lak banjur kurang turu, ta, Neng? Kono ngerti dhewe, piye nasibe para sopir sing padha kurang turu. Ana sing nabrak omah, warung, lan wit gedhe pinggir ndalan,” Karso Cepuk mbabar pengalamanne kanca nyopir.
“Piye, Pak, yen sowan Kiai Sono Jenggot?” kemleyang uka rane Kreneng. Nemplek plek ana sing dikarepake Karso Cepuk. Praupane Kiai Sono Jenggot sing resik kaya-kaya aweh pitutur. Mula ing wayah sore, lelorone banjur nggenjrit ana daleme Mbah Sono Jenggot. Panggone ana desa Penggaron, cedhak langgar, sakwise nyabrang rel sepur arah stasiun Alas Tua tumuju Purwodadi. Grimis pating pletik tumiba alon-alon.
“Ora ngeyub, Mas? Sirah tua mengko yen masuk angin,” Kreneng samar.
“Meh tekan, satus meter maneh,” semaure Karso Cepuk. Pit montor ujug-ujug wis menggok pekarangan. Mbah Sono wis ana ngemper. Eseme sumringah.
“Matur nuwun, geneya padha kersa tindhak rene,” anggone mbukak omonga nyenengake. Kabeh alon-alon mlebu nhomah.
“Inggih, Mbah, padhe matur. Wonten reribet ingkang nggangu tilem kula saben ndalu, mbok menawi wonten sawijinng [ 100 ]tanggung jawab ingkang kedah kula tindakaken?" ngati-ati anggone nggiring rembugan.
"Ngimpi ketiban watu, lemari, apa sepur?" pitakone nandhes. Karso Cepuk nyawang bojone. Titis temen pitakone Mbah Sono Jenggot. Dhadhane Karso Cepuk gemeter. Keweden, piye yen nganti impene ora mung ketindhihan watu nanging ketindhihan sepur pirang-pirang gerbong, bisa angel tangi!
"Inggih, Mbah, leres, kentepan sela, mbok menawi menapa wonten gandheng cenengipun kalih lungka tumiba wonten mergi saking trek ingkang kula sopiri?" pitakone memelas. Rasane kaya sidhang pesakitan nunggu swarane hakim campur jaksa sing uleng-ulengan.
"Iya pancen ngono, awakmu kudu ngati-ati. Terpal plastikmu kudu tenanan anggonmu ngrukup. Dalan iki dudu duweke pejabat, direktur, manajer, pimpinan, nanging minangka lurung kanggo golek pangane wong akeh," anggone mbiyak pikiran nunjem tenan.
"Leres, kula sadhar, lajeng menapa ingkang kedah kawula tindakaken, Mbah?" rasa wedine tambah mbabrah. Rasa gemetar krasa saya kenceng. Mili santer ana sak dawane aliran getih ana ing awake.
"Sesuk, cepakna sangu sak cukupe. Sorene karo aku tilik wong sing kelaran ketindhihan pit montor merga nabrak watu saka trek sing mbok sopiri," pituture mrenahake. Nglangut anggone mikir Karso Cepuk. Dom gunggung atusan kaya namplek sirahe.
"Nuwun sewu, piyantun ingkang dados korban menika sinten, Mbah, namung badhe mangertosi rumiyin kemawon," anggone ngenyang karep tenanan. Mbak Sono Jenggot nyawang Karso Cepuk.
"Korban mau jenenge Pawiro Punjul, adhi ipeku dhewe..." semaure Pak Kiai. Klepek! Karso Cepuk bangkemen. Arep omong krasa kekunci. Apa maneh pikirane: Buntet! [ 101 ] | Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Budi Wahyono, pengarang kelairan Wonogiri. Sakliyane nulis cerkak, geguritan, uga nulis crita kanggo bocah. Sejene iku uga nulis nganggo basa Indonesia. Ing jagat sastra Jawa, tulisane kapacak ana Parikesit, Mekar Sari, Djaka Lodang, Panjebar Semangat, Jaya Baya, Swaratama, Suara Merdeka, majalah Derap lan ana antologi. Lulusan Magister Fisip, Universitas Diponegoro iki manggon netep
ana pinggiran kutha Semarang. [ 102 ]
Jaman biyen, ing padhusunan, menawa ana kulawarga sing kesripahan mesthi tangga teparo lan kabeh warga dhusun enggal tumandang sabisa-bisane saperlu tetulung ngentheng-enthengi sing nembe kelangan kulawarga. Lan kabeh sabiyantu kanthi tulus ikhlas, tanpa sangga runggi.
Ing wektu-wektu saiki, saperangan kerukunan kuwi kaya dene kagerus dening owah-owahan sikep utawa perilaku. Ana saperangan warga sing wis ora peduli karo kahanane sing kesripahan. Rasa pangrasa kaya-kaya wis ilang, sing dipentingke kahanan kepenake awake dhewe-dhewe.
Nanging ora kabeh warga padhusunan kaya mangkono, isih akeh warga padhusunan sing tansah nggondheli kerukunan lan tulung tinulung. Warga sing mangkonokuwiisih luwih akeh cacahe tinimbang sing luntur rasa pasedulurane. Saben dhusun duwe adat sing mirunggan, ora bisa digebyah-uyah, utawa dipadhakke. Lan uga saben dhusun kuwi duwe warga sing sikepe maneka warna, beda-beda anggone nglakoni sesrawungan.
Kaya sing dumadi ing dhusun Gelangkuning, nalika ana kesripahan enggal padha kabar-kinabaran. Jaman saiki kabar enggal sumebar liwat ha-pe, wis akeh grup-grup ing medsos. Padatan saben dhusun wis duwe grup, sing isine ya awarga dhusun kuwi.
Nanging ya isih ana saperangan warga sing babarpisan ora tepung karo HP android utawa smartphone. Mesthi wae anggone kabar kinabaran ya kanthi lelahanan. [ 103 ]“Sapa? Lik Idi? Lha, jare wingi wis mari larane?” pitakone Jarman.
“Iya Lik Idi seda. Yen bab kuwi wis mari larane ya embuh..., aku ora ngerti. Wis gek ayo mlumpuk menyang omahe!” tembunge Martondi.
Ana wong telu sing rembugan ing prapatan kuwi. Jarman, Martondi, lan Niyan. Enggal wae padha mlangkah ngener omahe Lik Idi, dene Niyan kandha jare arep mulih dhisik, pamit anak bojone.
“Halah..., Niyan kae engko rak ya ora mara menyang sing kesripahan, ngerti apa sebabe?” tembunge Jarman lirih.
“Ngerti..., dheweke jarene bisa ngerti badan alus utawa lelembut, mulane dheweke ora nate mara menyang kesripahan, jalaran tansah weruh sukmane wong sing mati kuwi. Dheweke rumangsa ora kepenak. Pangrasane dadi goreh saben ngerti suk mane sing mati kuwi. Jarene,lho....He...he...he.... Kowe percaya ora karo kaya ngono kuwi?” Martondi genti takon.
“Halah..., mbeltut! Wedhus gembel mambu entut! Kuwi mono mung alesane wong wegah repot. Aku percaya bab anane lelembut, nanging bab tembunge Niyan kuwi, aku ora percaya! Lan kowe ya wis ngerti dhewe watake Niyan kae gur seneng golek kepenake awake dhewe. Kabeh wong Gelangkuning kene ya wis ngerti piye tingkah lakune.”
“Iya. Eh, Kang Jarman..., dakkandhani...,” Martondi nyedhak lan kandha lirih ing kupinge Jarman.
Jarman manthuk-manthuk karo ngathungke jempole. Martondi lan Jarman katone duwe rantaman, awit wong sakloron kuwi banjur cekikikan guyune, karo mlaku ngener omahe sing kesripahan.
Ing omahe Lik Idi, kahanan wis rame. Pujinah bojone Lik Idi katon susah, nanging nyoba ditatag-tatage. Wawan lan Seno, anake Lik Idi sing wis gedhe-gedhe katon tatag. Rembugan karo para kadang tangga teparo amrih lancar anggone ngrukti ragane wong tuwane. Tangga teparo wis tumandang gawe. Ana sing [ 104 ]masang tendha ana ngarep omah. Ana sing njupuk kursi ing bale dhusun, dinggo cawisan papan lungguh tumrap sing layat. Para kawula mudha enggal golek silihan balapecah lan klasa. Ana uga sing nulis gawe layang lelayu menehi kabar marang warise sing nembe kesripahan.
Para paraga pangrukti laya enggal tumandang kanthi cukat. Direwangi ibu-ibu sing ngangsu banyu kanggo nyuceni jenasahe Lik Idi. Sanadyan wancine bengi, ora dadi alangan kanggo nyambut gawe. Jenasah dirukti miturut kapercayane sing seda kuwi. Ora suwe, anggone ngrukti layon wis rampung, layon banjur dipapanke ing tengah omah, dirubung para kadang sanak mitra.
Para punggawa dhusun rembugan sapa wae sing entuk giliran bedhah bumi, utawa gawe karasan ing kuburan. Ing dhusun Gelangkuning kuwi ana sing disepuhke, lan dipercaya duwe kaluwihan nemtokke papan ngendi ing kuburan dhusun sing kudu dibedhah. Lan nyatane sasuwene iki tansah titis, nalika ndhudhuk lemah ora nabrak watu gedhe. Kamangka ing kuburan kuwi prasasat kaya lumbung watu. Saliyane watu sing katon pating jenggeleg ing dhuwur lemah, akeh watu sing kependhem ing njero lemah. Mula kudu ngati-ati anggone bedhah bumi. Padatan paraga bedhah bumi dumadi sapa pawongan cacah wolu. Nanging yen layon kudu enggal dikubur, padatan wong sing bedhah bumi ditambahi cacahe, bisa wong sepuluh.
Wis ditemtokke kalamun layon bakal dikubur dina sesuk sawise karasane dadi. Wengi kuwi akeh warga sing melu melekmelekan, ngancani batih sing nembe kesripahan. Akeh tangga teparo sing nggawa panganan saduwe-duwene, kayata pohung, gedhang, lan liya-liyane, pamrihe kanggo cegah lek utawa amrih betah melek. Bab kaya mangkono kuwi wis lumrah. Biyen padatan disambi karo dolanan kertu, nanging saiki wis ora. Nalika padha lek-lekan kuwi ana kabar, kalamun Niyan tiba kejlungup ing kalen ngarep omahe. Miturut critane Maskun, [ 105 ]maratuwane Niyan, jare kepleset. Krungu crita kuwi, Jarman lan Martondi ngampet guyu.
“Jarene kulina weruh lelembut..., kok bisa kamigilan weruh memedi, banjur mlayu niba-tangi karo gidro-gidro..., nganti kecemplung kalen. Hehehe... ,” grenenge Jarman lirih.
“Lha, anggonmu polah ya kaya setan tenan! Aku dhewe ya melu wedi nggondheli dhadhungmu! Hihihi...,” Martondi uga kandha lirih, amung Jarman sing krungu.
Pranyata Jarman lan Martondi pancen sengaja njahili Niyan. Wong loro kuwi anyel karo sikepe Niyan sing tansah nylinthut ora gelem rewang-rewang nalika tanggane kesripahan, mula banjur nekad medeni Niyan kanthi reka-reka dadi setan mabur. Lan nyatane Niyan pancen keweden tenan, nanging ora wani blaka karo wong liya. Awit yen blaka genah yen bakal kisinan.
Wengi kuwi, warise Lik Idi sing saka laladan liya wis padha teka layat. Udakara cacah wong selawe. Ora mung teka wong thok, nanging uga nggawa ubarampe kanggo mbiantu abot repote sing nembe kesripahan.
Kabeh redana lan sumbangan saka para kadang mitra, dipasrahke marang Sitar, sedulure ipe Pujinah. Lan Pujinah wis pasrah kepiye anggone ngecakke butuh kanggo ngrampungi ubarampe sing dibutuhke.
Dina teruse, akeh pelayat sing padha teka. Adat ing laladan Gelangkuning sakiwa tengene, wujud bela sungkawa kuwi ana sing menehi sumbangan wujud dhuwit, nanging uga ana sing menehi wujud barang. Padatan para ibu padha nggawa beras, gula, lan teh. Saliyane kuwi kanggo ngenteng-enthengi sing kesripahan. Pihak dhusun menehi bantuan redana sethithik kanggo ngrukti layon. Kuwi wis dadi kesepakatan ing rembug dhusun.
Tabuh sepuluh esuk, karasan wis dadi. Bab kuwi dingerteni nalika sing kirim wedang marang tenaga bedhah bumi wis bali menyang omahe sing kesripahan. Upacara ngangkatke layon [ 106 ]menyang kuburan enggal kawiwitan. Adicara ditindakke dening para punggawa dhusun.
Rampung adicara diteruske ngangkat layon dening batihe direwangi para kawula mudha. Anggone nggawa menyang kuburan nganggo montor pikep bukakan duweke Warkito. Montor pikep kuwi uga sing kanggo wira-wiri ngusungi ubaram pekesripahan. Warkito dhewe wis ikhlas montore kanggo kaya mangkono. Babarpisan ora duwe sanggarunggi.
“Montore wis dilambari debog rung?” Warkito takon marang Sukan.
“Wis Kang. Wis cumawis pokoke,” wangsulane Sukan.
Arak-arakan warga sing ngetut lakune montore Warkito akeh banget, ana sing numpak pit montor, ana sing mlaku. Wusanane, upacara pangrukti layon ing kuburan wis paripurna. Layon wis kelakon dikubur. Kabeh warga sing melu menyang kuburan banjur padha bali. Ana sing bablas mulih, nanging uga ora sethithik sing bali menyang omahe Pujinah, ngringkesi ubarampe sing kudu dibalekke maneh menyang papane sekawit.
Nalika montore Warkito bali menyang omahe sing kesripahan, kursi silihan wis dilumpukke kari ngangkut mbalekke menyang bale dhusun. Kursi wis diusungi dening Warkito lan para kanoman. Tendha wis dibongkar. Bala pecah enggal di lumpukke dening kang kajibah golek silihan. Sawise ngulihke kursi, montore Warkito wis bali maneh, cumawis kanggo ngulihulihke ubarampe liyane.
Ibu-ibu tangga teparo wis nyawisake panganan sawetara kanggo para tenaga sing rewang. Panganane mung prasaja, nanging wis bisa ngganjel weteng dimen tetep duwe tenaga. Iya nalika padha mangan bebarengan kuwi, sisan padha ngrembug redana apa wae sing kudu dicukupi. Dhuwite njupuk saka dhuwit layatan.
Kabeh ubarampe dicukupi wektu kuwi uga. Ibu-ibu lan punggawa dhusun makarya kanthi cekat-ceket. [ 107 ]“Aja lali..., montore Warkito ya butuh ngombe,” tembunge Pak RT.
“Nggih, Pak. Sampun dicathet, pokoke beres,” wangsulane salah sijine ibu.
Jarman lan Martondi isih ibut ana babragan utawa entrag pawon, nggoleki gelas lan piring silihan, awit gelas durung ketemu cacah papat. Nalika mbiyaki resak tilas wungkus tempe ing ngisor babragan, ora sengaja Martondi nemu tas plastik lorek, nalika dibukak isine amplop sepirang-pirang, isine dhuwit. Martondi menehi sasmita marang Jarman.
“Ana apa?” Jarman nyedhak.
“Katone iki sengaja didhelikke, wis ayo genti didhelikke, mengko wae dipasrahke marang Yu Pujinah.”
“Woooo..., kurangajar tenan! Katone rewang-rewang malah golek kalodhangan kanggo nylinthutke dhuwit! Yen ora kleru tas plastik lorek kuwi sing digawa rombongan warise Yu Pujinah sing saka Damarpitu, sing teka mau bengi kae, lho!”
“Iya. Aku kelingan. Genah yen iki..., plastike uga lorek. Eh, Kang..., sangertiku, mau mbengi kae, saliyane nggawa tas lorek iki, uga padha nggawa tas plastik ireng sepirang-pirang, lho?”
Jarman tanggap, mula wong loro kuwi enggal ngubres resak-resak sing ana sakiwa tengen pawon. Tenan, ana plastik ireng sepirang-pirang kurugan resak godhong jati, mapane ing cedhak lesung. Isine gula, teh, roti, lan liya-liyane. Martondi lan Jarman enggal njupuk kabeh kuwi banjur genti didhelikke ndhuwur tumpukan kayu ing kandhang wetan pawon.
“Kok ya isih ana wong sing slinthutan ing kahanan kesri pahan kaya mangkene.., muga-muga wong kaya mangkono kuwi gek sugih.. tur kemalingan!” tembunge Jarman.
“Hush..., ora kena omong kaya mangkono!” Martondi ngelingke.
“Hehehe..., aku ya mung guyon.” [ 108 ]Wong loro kuwi enggal menyang ngarepan, melu ngram pungi sing nembe padha nyukupi butuh. Jarman nyedhak Pak RT Masdi, mbisiki supaya nakokke dana saka dhusun.
“Yu Pujinah, dana sripah saking dhusun sampun katampi dereng?” pitakone Pak RT Masdi.
“Dereng Pak,” wangsulane Pujinah blaka.
“Oh..., sing nampi kula Pak RT.Hla, niki ..., kula lali badhe matur,” Sitar gupuh lan katon pucet, banjur menehke amplop putih marang sing nembe padha ngetung dhuwit layatan. Jarman lan Martondi mesem.
Sawise kabeh wis kerampungan. Para punggawa dhusun lan warga sing rewang padha bali. Saperangan waris-waris durung padha bali, kalebu Jarman lan Martondi. Wong loro kuwi ngampet guyu nalika Sitar kliteran turut cedhak lesung lan babragan pawon, genah ana sing digoleki. Kamangka sing digoleki wis didhelikke dening Jarman lan Mar tondi. Lan nyatane Sitar ora alok kelangan, ateges pancen sengaja ora kepengin dingerteni wong liya. Wusanane Sitar mulih tanpa nggawa apa-apa.
Martondi lan Jarman enggal masrahke barang-barang lan dhuwit entuke nemu marang Pujinah. Wong loro kuwi meling supaya ora perlu diwedharake, wis ben dadi crita ing antarane wong telu kuwi wae, karepe dimen kanggo njaga swasana amrih ora congkrah sedulurane. Pujinah sarujuk lan matur nuwun. (***)
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Al Aris Purnomo, mangon ning Karanglor RT 02/01, Manyaran, Wonogiri.
108।Antologi Cekak
Aku percaya yen saben manungsa mesthi duweni pang gonan kanggo nyepi utawane ngedoh saka ramene perkara kadonyan. Mengkono uga aku, ora beda adoh karo wong-wong liya sing asring ndhekem neng kamar, jarang sapa aruh, apa maneh lelungan suwe-suwe saka omah. Kamar cilik ukuran 3 x 3 meter sing dicet warna ijo pupus gedhang tansah dadi panggonan pertapanku, panggonan kanggo nguda rasa, nyambut gawe, ngetokake uneg-uneg, lan isih akeh liyane. Kuwi mulane dudu kepenginanku, ananging sangsaya suwe merga wis dadi paku linan malah dadi nyaman. Lair saka kulawarga kang prasaja lan pas-pasan. Yen pas butuh tembe ana, ndadekake ibuku ndhidhik anak-anake sarwa kenceng. Utamane marang awakku, anak ragil wadon siji-sijine. Bebasan kaya manuk emprit sing dideleh ana kurungan, yen wayah mangan kon mangan, wayah muni kon muni, kudu manut marang majikane. Mengkono kurang luwihe kahananku ana ing omah. Pancen ora salah yen saben wong tuwa mesthi duweni kekarepan supaya anake gedhe tuwane bakal dadi wong sing sukses lan kepenak. Ananging, carane ibuku sing terkadhang ora pas miturutku. Apa kuwi sing diarani “apa sing apik miturut awakmu durung temtu apik miturut wong liya.”
Ibu, sapa wonge sing ora seneng yen duwe ibu sing lemah lembut, kebak tresna asih, alon pangandikane, ora tau mbesengut? Lah, kabeh bocah mesthi ngangen-angen duwe ibu sing kaya mengkono, klebu aku. Dudu aku ora sayang karo
Nalika Rembulan Bunder।109
“Piye Mar, kowe meh kuliah apa kerja wae?” pitakonane Ningrum mbuyarake lamunanku.
“Hmmm, apa, piye, kowe takon apa Ning?”
“Hoalah, Mar, Mar, ditakoni malah balik takon. Kowe arep kuliah apa kerja?”
“Oooh, ketoke aku arep kuliah, nanging aku isih bingung arep milih jurusan sing dikarepake aku apa dikarepake ibuku”
“Lha, kowe pengine jurusan apa? Apa kudu manut karepe ibumu, ta?”
“Kowe, lho, kaya ora ngerti ibuku wae. Ning. Nek ibuku pengin apa, ya, kudu kelakon apa karepe. Ora bisa liyane. Sak jane aku pengin njupuk jurusan psikologi tapi karepe ibuku kon mlebu jurusan guru wae. Sing penak kanggone cah wadon.”
“Ya, wis, Mar, Mar, kowe ora bisa nolak, nek, ibumu wis ngongkon kaya ngono.”
Ningrum, kanca kenthelku kawit SD pancen wis paham kayangapa wateke ibuku. Mula dhek jamane SMA meh milih jurusan kuliah wae dheweke ora wani takon kenangapa aku milih jurusan psikologi, sarehning wis ngerti kuwi ora bakal kelakon. Nganti saiki aku wis lulus kuliah aku isih sering dolan marang omahe Ningrum kanggo sambat perkara ibuku. Apa maneh saiki nalikane aku wis kepengin metu saka sekolah swasta ning dhaerahku. Saben dinane aku kudu kandel kupinge ngrungokake unen-unen kang kawetu saka ibuku. Senajan [ 111 ]aku wis paham kayangapa wateke ibuku, nanging tetep wae kadhang apa sing dikandhakake gawe atiku gela. Terkadhang aku mung bisa ngempet ning jero kamar, ngusapi banyu mata sing mili neng pipi.
“Enggane wong neng kana-kana wae akeh sing angel nggolek pegaweyan iki malah arep nguja-nguja metu, merga ora betah. Ujare anak wong sugih, apa piye? Mbok, ya, mikir golek gaweyan kan ora gampang. Duwe anak wadon siji wae kok ya angel tenan diatur.”
“Wis, ta, Bu, aja diterus-teruske. Ben sakarepe Maryani meh kerja neng endi.” Bapak nyoba ngedhem-dhemi ibu.
“Ora bae, Pak, awake dhewe kuwi kudu rumangsa. Rumangsa wong ora duwe, ya, kudu prihatin. Nek, kepengin sukses ya kudu gelem rekasa ndhisik. Panjalukku kan mung siji, Pak, kepengin duwe anak bisa dadi pegawe negeri. Amarga anak lanang ora bisa dadi pegawe, ya anak wadon. Eh, iki wis lagi mulang gari nunggu ndaftar wae kok malah kepengin metu. Jarene arep gawe bisnis. Modal saka ngendi, Pak.”
“Mengko kan mesthi ana dalane, Bu. Mbok ya sing sareh, aja nesu-nesu kaya ngono, lho!”
“Tetep wae, Pak, sing jenenge bukak usaha kan kudu ana dhuwite, kudu telaten, ora bosenan. Mendhing dadi pegawe negeri gaji saben wulan wis jelas, durung maneh jaminan hari tuwane. Dheloken kae Mbak Wiji, anake Bu Kus, saiki wis dadi pegawe negeri neng Bandung uripe kepenak, ora kurang apa-apa. Wong kon urip kepenak wae kok angel men, Ndhuk, Ndhuk.”
“Halah, Ibu bisane mung nyawang, ora ngerti wae kepiye angele siki dadi pegawe negeri,” batinku sing lagi lungguh neng jero kamar karo melu ngrungokake omong-omongane bapak lan ibu ing ruwang tamu.
Sapa wonge sing ora kepengin nyenengna wong tuwa. Urip kepenak, syukur-syukur bisa njujug marang Mekah lan Madinah. Kan mengkono umume kepenginane wong neng donya. Aku [ 112 ]ya kepengin kaya mengkono, nanging aku kepengin nganggo caraku dhewe . Dadi wong sing bisa sukses merga kerja ana ing babagan sing taksenengi, dudu kapeksa. Takira saka sekolah nganti kuliah aku wis cukup manut marang wong tuwa, khususe ibu. Sregep sinau, ora tau dolan klayaban, ora pacaran, ora anehaneh, pokoke dadi bocah sing lempeng aja nganti gawe prakara sing gawe wong tuwa susah. Apa kurang cukup? Senajan aku durung bisa disawang dadi wong sukses, nangin aku kepengin ngadeg dhewe , nglakokake apa sing pancen takkarepake, dudu karepe wong liya, apa maneh supaya disawang wong liya yen uripku kepenak.
Sangsaya suwe aku kaya urip neng kunjara. Yen arep ngla kokake samubarang kudu ana surat idine, ora bisa sakepenake dhewe. Apa bae sing metu saka lathi kudu dingati-ati. Apa bae sing arep digawe kudu cawe-cawe. Saben dina namung mbaleni pagawean sing padha, sing mbedakake mung awan, bengi, lan penanggalane. Ora ana sing nyenengi blas. Nanging, nek kepengin neng umah tentrem ya kudu kaya ngono. Upamane ana sing beda langsung wae kaya katekan ombaking segara. Jedhar-jedher ora ana mandhege. Aku ora gething marang wong tuwaku. Aku ora sengit marang ibuku, ananging aku ku wi dudu golek utawane robot sing bisa obah yen diwehi batre. Aku duwe pemikiran dhewe , aku ya duwe kekarepanku dhewe. Kenangapa ora ana sing tau takon apa sing takpengini? Kenangapa ora ana sing ngerti? Aku kaya ora duwe bala neng omahku dhewe. Kabeh kudu patuh, kabeh kudu manut marang Sang Raja Omah.
Kahanan kang ora gawe nyaman ing ati sering gawe aku kepengin lunga saka omah. Golek kerja ing rantau supa yane ngekos sing mulihe ora mesti. Bab mengkono sering tak kandhakake karo Ningrum yen aku lagi sebel ning omah.
“Ning, aku kepengin ngekos wae. Nek ora, ya nggolek erja sing adoh lah. Ben ora omah-sekolah, omah-sekolah terus, bosen.” [ 113 ]“Ana apa maneh? Mesthi kowe gawe ibumu dadi rewel ya?”
“Hehe, kowe kok ngertian men, Ning.”
“Lah ya apa meneh, kowe mrene nek ora sambat ya paling nunut turu,” jawabe Ningrum karo nyuguhake wedang bening maring meja neng ngarepku.
“Kepiye arep betah neng omah, Ning. Apa-apa sing taklakokna mesthi salah neng mripate ibuku. Ora tau ketiban bener. Apa maneh nek akhir bulan kaya ngene, mesthi bunek pisan. Salah sithik wae bisa geger.”
“Lha kowe kan wis ngerti kepiye ibumu, mbok, ya ngalah wae, ra usah neka-neka ngono, lho.”
“Kowe ngerti dhewe kan, Ning, nek aku bosenan. Bali mulang ora tau ngapa-ngapa. Ya wis, aku tak nyoba-nyoba gawe kerajinan tangan. E, sapa ngerti bisa payu takdol kanggo suvenir. Malah diseneni ibukku. Jarene macem-macem bae, senengane gawe rusuh omah. Paling sedina-rong dina mengko, ya, bosen. Dhuwite dimubah-mubah kanggo nukoni benang, lem, kaya kuwi ora eman-eman.”
“Aku nelangsa, Ning, aku gela. Saben-saben aku duwe kesenengan mesthi ibu ora sarujuk. Karepe, aku kon mung dadi pegawe wae. Durung maneh nek dibandhing-bandhingke karo anake kancane ibukku sing wis dadi pegawe negeri. Jan, rasane atiku keranta-ranta. Pengorbananku sasuwene iki kanggo nuruti kepenginane ibukku ora nate katon. Ibu ora tau bangga karo awakku. Sing sekolah gratis tekan kuliah entuk beasiswa mbarang, ya kaya ketutup neng ibuku. Apa sing tak lakoni jere durung bisa gawe seneng atine ibuku. Kayane nek aku durung dadi pegawe negeri, ibuku isih bakal terus misah-misuh kaya ngono ta, Ning?” Ora krasa aku ngucap banter pisan maring Ningrum kaya ngrapal mantra.
“Alon-alon, Mar, mengko ilatmu kecokot lho, ngomongmu banter ngono.” [ 114 ]“Lah, piye meneh, Ning, wis ciri khasku kaya ngene, nek ngomong banter, apa maneh nek lagi dongkol kaya ngene.”
“Iya-iya, aku paham. Nanging, kowe kudu ngerti apa sing ibumu karepake ya merga piyambakipun sayang karo kowe, Mar. Ibumu kepengin supaya uripmu mapan, uripmu kepenak. Kan jere ibumu kepengin kowe dadi sarjana wae, sarehning ibumu ora lulus sekolah dasar babar blas. Mula kepengin anake sekolah sing dhuwur kan?”
“Iya, sih, Ning, tapi jan nek lagi duka kuwi hawane kepengin minggat saka omah. Ngerti ora?”
“Hus, ati-ati nek ngomong kowe ki. Ngko getun tembe tau rasa kowe. Eling, jenenge wong getun kuwi neng mburi udu neng ngarep. Mula, supayane kowe ora getun diati-ati nek ngomong. Kowe siki pancen lagi kesel lan sebel wae.”
“Lah banjur aku kudu piye, Ning. Rumangsaku aku wis nuruti apa wae sing diomongke ibukku. Kowe eling kan, biyen jamane SMA aku ora olih pacaran senajan aku abot merga wis duwe gebetan tapi aku manut ibuku. Eee saiki aku isih dhewekan malah ditakoni endi pacare,” aku ngunjal ambegan dawa.
“Hmmmm iya Mar, aku bisa ngerti apa sing mbok rasakna.”
Aku lan Ningrum dadi pada menenge nyawang adoh. Ora krasa cahya sing miki oren wis surup ndadekake langite malih dadi biru klawu. Kandhang ayam sing ana ing jejer omahe Ningrum ya wis rame merga sing duwe omah mulih. Speaker mejid ya wis ngundangi supaya padha nindakake kewajibane umat muslim. Aku uga melu njaluk pamit mulih maring Ningrum. Metu saka omah, nganggo helm, lan nyetater sepedha motor.Motor bebek takgawa alon-alon, ngelingi wayah sendekala biasane akeh wong pada mulih. Kewan-kewan cilik sedawane dalan sawah ya sok melu-melu nubruki kaca helm. Sedawane dalan, aku mikirake omongane Ningrum pas aku metu saka omahe.
“Wis, Mar, ora papa dibetah-betahke wae dhisik, saiki olehmu mergawe. Syukur-syukur kowe mengko bisa lolos [ 115 ]seleksi pendaftaran CPNS taun iki. Anggep wae kekarepane ibumu ya cita-citamu. Muga-muga ya loro-lorone sing kowe kepengin bisa kasembadan. Merga ora ana sing bisa gawe awake dhewe luwih begja ketimbang kesandhing wong tuwa. Luwih begja maneh yen awake dhewe bisa ngijabahi kekarepane wong tuwa nalikane isih pada gesang. Aja nganti kowe getun neng mburi. Eling, luwih mendhing duwe ibu daripada ora Mar. Dadi sing semangat, ya,” omonge Ningrum sinambi ngeplak lengenku ning ngarep lawang omah.
Pancen bener omongane Ningrum. Aku ora bisa mikirake kesenanganku dhewe. Ndeleng kahanane Ningrum saiki sing kudu ngurus bapak lan adhine gawe aku sadhar. Aku bisa urip kepenak ora kurang apa-apa. Yen kepengin apa ya keturutan, senajan olehe kudu sabar. Bisa duwe penghasilan saben wulane, ora minder yen lagi kumpul-kumpul karo kanca sekolah. Dadi tuladhane sedulur-sedulurku sing luwih enom. Kuwi kabeh ya merga prihatine bapak lan ibuku. Aku ora bakal lali kepiye bapak anggone andhong mangkat Subuh kondur Maghrib. Ibu sing senajan neng omah wae karo buka warung cilik-cilikan nanging apa wae dicakra. Saka dodolan masakan, ngingu iwak, ayam sing kena didol nalika aku butuh kanggo bayar keperluan sekolah. Nanging, apa aku bisa lila, yen kudu terus-terusan nyimpen pangimpenku. Nahan nepsuku kanggo bisa nglakoni apa sing taksenengi. Kejaba saka iku, apa iya aku bisa gawe atine bapak lan ibuku bungah ndelok aku sing ora bisa nyembadani kekarepane wong tuwaku. Apa iya mengkono kuwi bisa nglerem hawa panas ing omahku. Gawe tentrem saben dinane kanggo wong tuwaku. Aku ora tega yen kudu nglarani atine ibuku. Aku bakale gela yen apa sing takpengini ora bisa kasembadan. Dhuh, Gusti, paringana dalan anggonku milih apa sing kudu taklakoni.
Lampu abang neng ngarepku ngandheg laju motor sing taktunggangi. Aku ngerem banter merga motorku jebul arep ngliwati garis wates zebracross. Atiku trataban, untung wae [ 116 ]ora ana motor utawane wong sing nyabrang neng ngarepku. Takdelok lampu lalu lintas, banjur nyawang marang gili neng ngarepku. Lagek wae aku kelingan, motorku ya kudu diempani, cicilane isih kurang pirang wulan maneh. Yen aku kesusu metu saka panggonanku saiki, arep nyicil nganggo apa? Nanggo godhong? Hoalah, kapan aku bisa urip bebas. Klakson saka mobil neng mburiku nggugah lamunanku. Lampu sing mikine abang wis malik dadi ijo. Aku langsung wae nggeblas, ngegas motorku supayane cepet tekan omah. Senajan wis neng separo jalan, aku esih bingung arep aweh alesan apa menyang ibuku merga aku mulihe telat, lali mau esuk ora idin dhisik. Muga wae ibuku lagi bombong mengko dadi ora ana ukara.
“Jan, yah wene, kok, tembe mulih, apa wis lali dalan omah. Ibu nganti kesel nyawang dalan, ngerti, Ndhuk?!”
Wangon, 28 Juni 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Gagat Rahina
Ki SudadiWancine wus gagat rahina. Langit semburat abang dadi pepaesing jagad wetan. Warga muslim wis purna anggone salat subuh ing masjid. Bubar jamaah subuh ing langgar sacedhake omah, Lurah Waskito wis budhal mring tegal. Kaya padatan Mas Lurah sing isih mudha iki arep niliki tanduran melon sing wis umur sewulan. Umur semono kuwi wanci kang gawat. Akeh ama kang ngancam tanduran melon, mula para tani kudu taberi ngawat-awati tanduran. Yen lena kelakon pusa, wusana muspra. Wis kelangan arta ora entuk kaya. Satemah nelangsa.
Tegale Lurah Waskito manggon ing kidul desa. Mung numpak sepedha onthel, sinambi golek kringet, Mas Lurah wis budhal ninggalake omahe. Nanging durung wae ngliwati gapura wates desa wis keprungu suwara wong-wong sing padha alok, “Lintang kemukus! Lintang kemukus!” Bebarengan karo iku keprungu suwarane wong-wong sing saut-sautan.
“Kae! Kae! Kae lintange kemukus!”
“Iya. Masya Allah!”
“Ya Allah!”
“Kae banter nggeblas ngulon!”
“La hawla wala kuwata!”
“Dhuh Gusti! Mugi tinebahna saking bebendu,” kandhane saweneh paraga sepuh sing rikmane wis putih kabeh.
Lurah Waskito banjur mandheg. Dheweke melu nyedhaki wong-wong sing isih ngadeg nggerombol, banjur melu nyawang [ 118 ]langit wetan sing lagi pamer kaelokan. Pimpinan Desa Karang Brojol iku kamitenggengen nyawang lintang sing metu kukuse mlayu banter ngulon parane. Lintang sing gedhene satebok lan nduweni buntut cahya kumencar kadidene kesaput pedhut iku kang katon kadidene kukus iku mlaku banter. Cahyane kencar-kencar sumorot madhangi langit sing lagi semburat abang. Kahanan langit sing padhang esuk kuwi mahanani lintang kemukus iku cetha wela-wela.
Lagi sepisan siji kuwi wong-wong Desa Karang Brojol nyumurupi jumedhule lintang kemukus. Kabeh padha nggumun, klebu Mas Lurah Waskito. “Mas Lurah, badhe wonten menapa nggih kok lintang kemukus jumedhul wanci enjing kados saniki?” pitakone Kang Salimin sing ngadeg cedhak Pak Lurah.
“Wah….aku dhewe ora ngerti Kang Salimin. Mugamuga wae ora mahanani bab sing ala,” wangsulane Pak Lurah ngadhem-adhemi kahanan.
“Menawi midherek pengalaman ingkang sampun dumados, saderengipun Gestok 65 niku nggih ketingal lintang kemukus, Mas Lurah,” ature Mbah Prana, priyayi sing rikmane seta.
“Panjenengan menangi rikala semanten nggih, Mbah?” pandangune Lurah Waskito.
“Nggih, Mas Lurah. Rikala semanten kula pun jaka. Ndilalah tiyang sepuh kula mboten remen politik, mila mboten kembet mrika-mriki. Tiyang sepuh kula niku tani utun, kok. Mboten ngertos upa bengkong urusan politik.”
“Perkawis lintang kemukus niku saestu nggih, Mbah?”
“Saestu, Mas. Kula jan nyekseni piyambak. Rikala semanten wancinipun nggih, kados dinten niki.”
“Wah…gawat. Ning nggih, saged mawon niku mung keleresan nggih, Mbah?”
“Nggih, Mas Lurah.”
“Nggih, pun saniki sing penting sami tenang rumiyin lan dipunkathahi anggenipun ndedonga. Mugi-mugi Gusti Allah [ 119 ]paring pengayoman dhumateng kita sami,” ature Lurah Waskito marang para warga kabeh.
“Nggih, Pak Lurah!” wangsulane wong sepirang-pirang meh bareng.
“Pun mangga ngayahi kewajiban sowang-sowang. Kula tak nuweni kebon melon kidul desa mrika.”
“Mangga, Mas Lurah, ndherekaken,” ature Mbah Prana. Bubar kuwi Lurah Waskita ninggalake wong-wong sing mlumpuk kuwi. Wong-wong enggal bubar lan bali ing omahe dhewe-dhewe, selak padha ngayahi kewajiban dina kuwi.
Saklimah pangandikane Mbah Prana tansah kacathet ning pikirane Lurah Waskito. Manut pengalamane Mbah Prana kuwi, jumedhule lintang kemukus jebul menehi pratandha ala. Karo nggenjot pit onthele, Lurah Waskito tansah mikir. Bakal ana lelakon apa kang tumempuh ing negara utawa cilike Desa Karang Brojol sakiwa tengene. Pikirane Lurah Waskita was-was. Dheweke nyoba nglelipur atine dhewe. Muga-muga kabeh rasa sumelang iku ora dumadi ing alam kasunyatan. Sinambi nyebut kuwasa-Ne Gusti Kang Mahaagung, Lurah Waskito tansah nyenyuwun muga-muga kabeh slamet tan ana godha, rencana, lan memala kang tumempuh ing negarane.
Let sedhela, Lurah Waskito wis tekan tegalan sing ditanduri melon kuwi. Katon wit-wit melon sing ngrambat ing pring rambatan katon ijo royo-royo. Godhonge ngrembuyung ijo tuwa. Kembange kuning sing mekrok ing kana kene dadi pepasren tanduran. Tawon-tawon kumbang gemrenggeng angisep madune kembang. Wohing melon katon pating grandhul tinalenan rafia. Angger nyawang tanduran sing tuwuh subur kaya kuwi atine Lurah Waskito ayem. Dheweke terus mubeng, nanging sajake tanduran-tanduran iku butuh disiram. Saperangan maneh pucuke kedawan lan butuh dipotong.
Lurah Waskito wis rampung ngubengi tegalan. Dheweke kudu enggal mulih. Mengko ana ngomah bisa prentah marang [ 120 ]para buruh amrih enggal motongi pucuke melon. Banyune sing wis meh garing uga perlu ditambah. Biyasane mbutuhake diesel kanggo nyedhot banyu saka sumur sacedhake tegalan kono. Tekan ngomah, adus, sarapan, ngagem klambi dinas, Lurah Waskito terus budhal kantor kaya padatan.
Tekan kantor kabeh perangkat isih padha rerasan ngenani jumedhule lintang kemukus wanci gagat rahina kuwi. Ing antarane para perangkat desa meh kabeh percaya yen jumedhule lintang kemukus iku mujudake pirasat ala.
“Ngingingi lintang kemukus niku midherek Pak Carik pripun? Napa leres niku pirasat awon?” pitakone Pak Lurah marang Pak Carik sing wis sepuh.
“Kados mekaten, Pak. Cobi mangke dalu panjenengan kula aturi sowan Ki Guna. Piyambakipun kagungan kathah seserapan bab-bab ingkang kados mekaten.”
“Nggih cobi. Mangke kula taksowan wonten daleme. Daleme rak dereng pindhah. Taksih wonten Kedhung Pring ta nggih?”
“Leres, Pak”
Wengine Lurah Waskito kelakon sowan ana ngarsane Ki Guna, tokoh kasepuhan kang pancen pana ing pamawas, tur ya wis tuwa temenan. Umure wae wis luwih saka wolung puluh taun, ning awake isih kenceng. Kulite padha kisut. Rambute uga wis putih kabeh. Biyen jaman nom-nomane Ki Guna dadi pendhekar silat sing gamben. Rambute diore dawa lan bisa ngetokake geni. Mula Ki Guna uga disebut Pendhekar Rambut Geni. Wanci wis tuwa banjur didhapuk dadi kasepuhan. Kewajibane mung paring wewarah, pitutur, lan kawruh kebecikan anggayuh keslametane urip. Tuhu kinacek mula warga desa banget kurmat marang Ki Guna.
Nalika disowani Lurah Waskito, Ki Guna sing mangagem blangkon lan klambi lurik iku lagi udud klembak menyan kebal-kebul. Ngerti sing sowan dudu wong sembarangan, Ki [ 121 ]Guna enggal menyat saka papan lungguhe. Age-age dheweke manembrama rawuhe Pak Lurah. Udude klembak menyan uga banjur dicecek. Sawise iku, Pak Lurah diaturi pinarak ing kursi palungguhan. Sawise bage binage, Lurah Waskito enggal matur mungguh gatine sowan.
“Pangapunten, Ki Guna, kula kepengin mangertosi pirasat menggah jumedhulipun lintang kemukus ing wanci gagat rahina kalawau enjing,” ature Lurah Waskito.
“Sampun dipunemataken kalawau lintang kemukus niku medal saking arah pundi lajeng mlampah dhateng pundi?”
“Ingkang dipunkersakaken arah lampahing lintang kemukus?”
“Nggih leres.”
“Saking wetan mlampah ngilen, Ki.”
“Nggih. Yektosipun kula ugi nyemerapi piyambak. Kula nyuwun priksa menika namung ngeyakinaken mbok menawi benten antawisipun ingkang kula tingali kalih ingkang panjenengan priksani.”
“Sami, Ki.”
“Manut primbon tilarane para sepuh ingkang sampun jumempana ing angin murud ing kasedan jati lan manggen ing alam kelanggengan, menawi wonten lintang kemukus jumedhul saking arah timur lajeng mlampah ngilen, menika paring pratandha bilih….”
“Pratandha menapa, Ki?” ature Lurah Waskito sajak notol.
“Ning panjenengan ampun kaget lan ajrih lho nggih?”
“Mboten. Pun siyap.”
“Menika pratandha bilih……”
“Prantandha napa, Ki? Kula selak mboten sabar.”
“Ngaten lintang kemukus mlampah ngilen wanci gagat rahina yektos pirasat menawi badhe kathah punggawa praja lan pimpinan negari ingkang nandhang sungkawa. Ning nyuwun pangapunten lho, nggih, niku wecane para nimpuna duking [ 122 ]uni. Kula namung matur sawontenipun. Mboten kula tambah. Mboten kula suda.”
“Nggih, Ki. Kula pun siyap nampi kahanan ingkang mboten sae.”
“Pun. Kados ngoten niku. Kula pitados sedaya perkawis dumados saking palilahing Gusti Pangeran ingkang Maha Wicaksana. Pramila mangga, dipuntikelaken anggenipun nde donga amrih caket lan saged nampi sih wilasaning Gusti.”
“Nggih, Ki. Sedaya pangandikan Panjenengan badhe kula bundheli. Cekap atur kula. Kula nyuwun pamit. Menika wonten sekedhar buwuh kangge tumbas mbako klembak menyan,” ature Lurah Waskito karo nyalami Ki Guna sinambi masrahake amplop isi sembulih sing cukup murwat.
“Ah, kok ndadak repot-repot Pak Lurah niku. Ning nggih, matur nuwun diparingi arta. Saged kangge tumbas wos.”
“Pareng, Ki.”
“Ndherekaken, Pak Lurah.”
Ora nganti sewulan saka jumedhule lintang kemukus wanci gagat rahina kuwi, kahanan ing Desa Karang Brojol wiwit akeh lelakon kang gawe susahe warga. Kawitane ana wong loro sing mulih saka Bandung, jenenge Yu Misnem lan Tinah. Kekarone nyambut gawe dadi asisten rumah tangga ing kutha gedhe kuwi. Mulih desa jare amarga bendarane sing dieloni kuwi kena lelara. Jare lelarane mung kayadene pilek, watuk-watuk, terus sesek, ora nganti suwe juragane kuwi wis tumekeng pati.
Wis pat belas dina Yu Misnem lan Tinah bali desa. Sekawit ora ana sing cubriya. Nanging ngepasi Misnem njupuk dhuwit PKH ing kantor kalurahan, dheweke krasa watuk-watuk. Ing kamangka awake Misnem krasa panas sing ora wajar. Para punggawa kalurahan wiwit cubriya.
“Mbak Misnem, mbok priksa ana puskesmas. Sajake kok nyu briyani. Saiki lagi ungsum kruma korona lho! Ngati-ati mundhak nulari liyane!” prentahe Pak Carik. [ 123 ]“Nggih, Pak. Mangke kula tak priksa wonten puskesmas. Kajenge diterna Bapake Friesko.”
Manut karo pituture Pak Carik, Yu Misnem enggal mangkat menyang puskesmas. Mung sedhela dipriksa wis kadenangan yen Yu Misnem positif ketularan virus korona, mbok menawa wae ketularan juragane ing Bandung sing wis seda uga kena kruma sing nggegirisi kuwi. Temon anane warga sing kena korona ora wurung sumebar lan gawe geger. Petugas kesehatan enggal ngluru sapa wae kancane Yu Misnem sing mulih saka Bandung. Kanthi cepet petugas nyumurupi ana Tinah sing uga nandhang gejala sing padha karo Yu Misnem.
Petugas kesehatan dibantu aparat desa terus nglacak sapa wae sing wis kontak karo Yu Misnem lan Tinah. Asile pelacakan nuduhake wis wong akeh banget kang kontak karo wong lowo kuri. Desa Karang Brojol horeg. Kabeh padha was-was kaya ditekani macan loreng. Warta-warta sing sumebar nambah tintrim. Virus korona sing maune ana manca iku wis tekan desadesa. Para petugas kesehatan, polisi, TNI, aparat desa terus wae digawe ribet. Rina wengi ngurusi pasien lan wong-wong kang dinuga wis ketularan virus sing ganas mau.
Yu Misnem, Tinah, sakulawarga, lan wong-wong sing wis cedhak utawa sesambungan karo wong loro iku enggal dislametake pemerintah ing papan kang aman. Manut dhawuhe aparat negara, Desa Karang Brojol suwene pat belas dina kudu diisolasi, jalaran akeh sing dicubriyani wis ketularan Covid-19. Kabeh kudu ndhekem ana ngomah amrih ora nularake penyakit. Kumpul-kumpul dilarang. Wijik tangan kudu terus dilakoni. Saben dina uga kudu nganggo masker yen arep metu omah.
Sing dadi pikiran piye wargane sing ora duwe bandha lan pasedhiyan pangan cukup kanggo urip patbelas dina kuwi. Lurah Waskito sing kudu golek dalan. Piye nyukupi kebutuhan mangan ngombe saben dina. Yen ora dicukupi, kelakon padha kapiran. [ 124 ]“Pripun, Pak Lurah? Warga dhusun kathah ingkang kekirangan tedha menawi kawan welas dinten kedah ndhekem wonten griya. Pripun, Pak?” ature Bayan Karmin.
“Bandha desa dum-dumaken kangge sedaya warga.”
“Menawi taksih kirang?”
“Perangkat desa kedah wantun cucul. Kula piyambak siyap. Sapi kula badhe kula dol kalih kangge nyedhiyani pangan warga.”
“Nggih. Mangke kula ajak sedaya perangkat ndherek cucul bandha.”
“Tiyang-tiyang sugih lan para dermawan diajak.”
“Nggih, Pak.”
Bayan Karmin cekat trengginas tandange dhasar isih enom. Bandha desa, dhuwit dodolan sapi saka Pak Lurah, urunan dhuwit saka perangkat, lan bantuan saka dermawan wis mlumpuk banjur didum-dumake para kawula sing mbutuhake. Nanging kebutuhan wong sepirang-pirang. Sajake durung kecukupan.
“Pak Lurah, dhawuh sampun kula tindakaken. Warga ingkang mbetahaken sampun nampi. Tedha saged kecekapan. Ning taksih kirang malih.”
“Menapa malih?”
“Rokok, Pak. Niku pun sami wareg, ning taksih betah udud. Soale yen mboten udud kecut tutuke. Sing ibu-ibu sami betah wedhak, benges, parfum. Sing bocah-bocah betah arta tumbas pulsa kangge main games.”
“Adhuh….mumet temenan sirahku.”
“Terus pripun saene?”
“Nggih pun. Mangke patungan malih. Arta dodolan melon kula sing wonten kidul desa kula pasrahaken kangge warga. Mangke pemerintah kabupaten badhe nambahi sumbangan.”
Bejane ana bantuan saka pemerintah kabupaten. Pak Lurah rada entheng pikirane. Dhuwit dodolan panen melon ditambah [ 125 ]donasi lan ngamal wong-wong sugih sing bara ing kutha bisa dijereng-jereng kanggo nyukupi kebutuhan pangan darurat, lan kebutuhan liyane. Panjaluke warga uga bisa dituruti nanging wujude bantuan dhuwit. Warga bebas anggone nanjakake jatah per KK kuwi.
Durung rampung ngurusi kebutuhan pangan kedadak ana maneh laporan marang Pak Lurah. Kang Bejo, Ketua Hansip teka sajak nggembol perkara abot. Sawise lungguh satata, Pak Lurah enggal takon dhodhok selehing perkara.
“Ketiwasan, Pak Lurah,” ature isih karo krenggosan.
“Ana apa maneh?”
“Dhusun Karang Brojol ketekan maling. Pun gangsal griya kebobol. Arta, HP, motor, mas-masan sami ical.”
“Dhuh Gusti nyuwun pangapura. Iki apa maneh? Kok maling wae melu-melu mlebu Desa Karang Brojol. Gek apa salah lan dosaku. Rumangsaku aku iki dadi pejabat ora tau korupsi, lelakonku kok werna-werna.”
“Pripun niki saene, Pak Lurah? Maling-maling sing neneka niku saya ndadra.”
“Saiki kudu digawe jadwal rondha. Nom-noman lan warga sing isih enom kabeh wajib melu njaga desa. Saben mbengi kudu siyaga ing pos perondhan lan patroli mubeng desa. Yen ana kang nyubriyani cekel bareng!”
“Nggih, Pak Lurah.”
Pak Lurah gedheg-gedheg. Bubar iku terus dheleg-dheleg, panggalihe digawe judheg. Judhege pikiran amarga tumekane lelakon. Kahanan desa tambah tintrim. Memala sumebar. Maling-maling teka kaya diumbar. Lurah Waskito sing isih mudha taruna iku kudu ngenam pikire. Masalah teka tumpuk undhung; pageblug Covid-19, ancaman keluwen, tumekane para durjana. Ing tengah wengi, sabubare salat tahajud Lurah Waskita rerasan ijen. Dheweke mbenerake ramalane Ki Guna ngenani jumedhule lintang kemukus ing gagat rahina kuwi. [ 126 ]Jebul iku dadi pratandha tekane dhuhkita. Para punggawa kudu nglakoni sungkawa. Kabeh kudu sabar lan narima, nampa mring kahanan. Ora lali becike kudu nikelake anggone tawakal, lan nyenyuwun marang Pangeran Kang Akarya Gesang. Mugamuga kabeh rubeda enggal sirna. Waluya jati. Jati temah waluya. Pulih ing sauna-uni.
Wadaslintang, 6 Mei 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Ki Sudadi, lair ing Sukoharjo, 19 Maret 1969. Saiki manggon ing Wadaslintang, RT 3, RW 2 bareng karo sisihane (Puji Rahayu, M.Pd.BI) lan anak lanang loro (Bima Afrizal Malna lan Rafi Rahman). Pendhidhikan pungkasan ing S2 Jurusan Pendidikan Bahasa Inggris, UNNES (lulus 2001) lan nyambut gawe dadi Kepala SMP Negeri 4 Wadaslintang, Wonosobo.
Prestasi ing donyane literasi: juara Lomba Nulis Esai Bahasa Jawa saka Panjebar Semangat (2015), penulis buku GLN Kemendikbud (2017 lan 2018), IC-Law Green Pen Award (2019), penulis cerita anak Balai Bahasa NTT (2020), penulis esai Kemenparekraf (2020), penulis naskah sandiwara radio Dinas Kebudayaan DIY (2020). Buku-bukune sing wus kababar: Siti Musibah (2017), Bancakan (2017), Sengkalan (2017), Rumah Adat Sasak (2018), Kavling Suwarga (2019), lan Muallaf (2020).
Tulisan-tulisane wujud esai lan cerita fiksi akeh kababar ing Kedaulatan Rakyat, Solopos, Suara Merdeka, Panjebar Semangat, Jayabaya, Djaka Lodang, Swaratama, Jawacana, lan Ancas.
Kajaba iku uga nate dadi pemakalah ing JETA International Conference (2004 tekan 2014), IETA Conference (2015), Kongres Bahasa Jawa VI (2016), lan Kongres Kebudayaan Jawa II (2018).
Sesambungan bisa lewat pos-el kisudadi@gmail.com utawa instagram @Ki Sudadi lan whatsapp/handphone 081326968838. [ 127 ]Awan panas ngenthang-enthang. Dhasare musim ketiga lagi wae anyak. Ora ana udan ora ana gludhug. Panase nggilani tenan. Kaya bledug iki ing terminal. Apa maneh dagangane Siti lan lapake cedhak karo pembangunan neng njero terminal. Kringete Siti dleweran, tangane ora leren nutupi lapak dagangan ing cedhak mudhune lan tekane penumpang. Mung lapak, dudu warung. Siti mung nggelar dagangan sega pecel tumpang, mi, bakwan, tempe, tahu, lan krupuk. Kadhang ya nganggo iwak lan endhog.
“Sega pecel lawuhe endhog dadar, Ti, siji wae karo es teh!” swara saka kondhektur bus sing njaluk diladeni pesen sega ngambyarke lamunane Siti. “Ti...Siti...! Awane puanase pol ngene lo, je isa-isane ngalamun. Ngalamunke sapa, Ti! Aku weruh bojomu mau mendem karo ledhek nang nggone Mbah Boto!”
“Luweh, Kang, aku wis ra nggagas. Ben sakjebole leh arep golek lonthe.” swarane Siti kemlanthang ana neng lapak gedheg njero terminal.
Mbah Boto iku sawijining panggonan kanggo pelacuran ing cedhak kene, sakjaneya wis ditutup pemkot, nanging isih padha ngeyel.
Siti wis suwe dadi bojone Sarman, mamake Turah. Sarman sakjane wis suwe dadi sopir, kadhang ya dadi sopir pocokan. Gaweane uga serabutan melu blandhong golek kayu lan ngeterke [ 128 ]juragan Sukir. Kabeh wis ngerti panggautan lan kebiasaane Sarman, gaweane ngutang mrana-mrene. Siti nganti isin. Utange Siti lan Sarman wis tekan ngendi-endi, sundhul langit. Mbok dadi anakan, anakan dadi mbok.
Saliyane utang nang bank plecit uga utang-utangan menyang rentenir kang bungane dhuwur nekek gulu. Kadhang nganti lima persen, kadang nganti sepuluh persen nyang desadesa. Apa sing dijagakke Siti lan Sarman. Ora nduwe kok ya tetep mangane ajeg. Kanggo dodolan pecel lan tumpang modhale entek go butuhe Sarman lan dhuwit dijaluki bojone kanggo gendhakan, golek kelonan lonthe lan wedokan, nggo nguja lan seneng-seneng, nyawer campursari, mendem, ngrokok, lan kanggo nyenengke wedokan liya. Uripe Siti nggrantes tenan, nyawang bojone lumuh, wegah megawe lan kerja.
Omahe Siti lan kulawargane saka papan kayu. Dheweke manggon neng pinggir alas jati sakiwa tengene wadhuk. Persise omah lan dhusun-dhusun kuwi wis kakupeng dening banyu wadhuk. Wadhuk kuwi lagi wae diresmekake Presiden. Jaman semana ontran-ontran nganti mataun-taun. Warga padha njaluk keadilan genti rugi lemah kang ora jumbuh regane wektu iku. Akeh wong sing padha ora gelem pindhah lan diusir peksa. Salonge padha dijak transmigrasi bedhol desa. Nanging ana sing ora gelem melu program transmigrasi lan tetep kukuh manggon neng desa-desa cedhak wadhuk.
Sepuluh taun kepungkur Turah isih dadi murid madrasah ing dhaerah kono. Turah sabendinane, kajaba sekolah ing madrasah kuwi uga melu angon wedhus. Dheweke uga gawe areng lan golek kayu melu bapake sing dadi blandhong ing alas. Melu juragan Sukir.
Merga kahanan kuwi Turah asring mbolos ora mlebu sekolah melu mertukang lan kerja ngalas. Turah melu kerja serabutan kanggo mbantu nyukupi kebutuhan kulawargane. Adhi-adhine isih akeh sing kudu diopeni. [ 129 ]Omah sing dienggoni kulowargane Turah isih memper kandhang wedhus. Dinggoni umpel-umpelan dadi siji karo wedhus-wedhuse. Kahanan ekonomi wong tuwane kurang lan ora duwe panggautan sing tetep lan mesthi. Ora cukup kanggo mangan lan nyambung butuhe.
Saben oleh hasil, Sarman, Bapake ora tau bali omah amarga seneng mendem lan ngabotohan. Utange sangsaya mengkak, apa maneh angger ketangkep polisi, Bapake mesthi kudu nyetorke tebusan ben oleh metu. Wingenane Sarman kecekel polhut merga nyolong kayu gelondhongan neng alas. Dheweke kudu mlebu pakunjaran nek ora nggawa jaminan. Nyawang kahanan kulawargane sing pas-pasan lan ora duwe apa-apa, Turah wis ora mikir sekolah. Adhine sing mung lulusan SD/MI nang ndesane malah mung trima dadi babu melu wong neng kutha liya. Adhine sekolahe rata-rata ya mung tekan SMP. Ora bisa nerusake amarga ora ana biaya maneh.
Mula, Turah medhot seka SMP terus dadi buruh lan kerja sakecekele. Gurune tau mara menyang omahe sik sajane ora memper disebut omah nanging kandhang. Omah mau dipanggoni simbahe, emake, bapake, adhi-adhine, kakang, lan mbakyune. Turah nate diparani nanging wis ora ana krenteg sekolah lan ora ana panyengkuyung saka bapak lan emake.
“La saniki Turah ten pundi, Bu?”
“Lah pun boten nate balik kok, Bu, sawite enten pasar malem komedhi puter niku ten kecamatan nika, lajeng kadose melok komedhi puter niku kerja keliling ngaten!”
“Oh la napa ndherek kerja mriku?”
“Enggih kadose, Bu, ndherek buruh ten komedhi puter niku!”
“Ngaten loh, Bu, lak eman-eman sekolahe kantun sekedhap malih ujian. Kelas tiga pun ajeng ujian. Mbok ndherek ujian riyin, mesakaken nek ngantos medhot sekolahipun.”
Bubar diparani guru wali kelas lan BK iku Turah wis blas ora tau ngetok, ora tau sekolah maneh. [ 130 ]“Le, cah bagus, kowe kok ngantuk mau bengi nyang ngendi?” nalika semana Bu Guru ndangu yen Turah turu nang kelas.
Kanca kancane akeh sing ngerti yen Turah pancen kerja dadi tukang parkir pendhak malem Jumah Kliwon. Turah lan kancakancane sakampung padha kerja menyang Gunung Kemukus. Ana sing dodolan, ana sing nyewakake klasa, lan liya liyane kalebu dadi tukang parkir. Bocah-bocah padha nyewakake klasa, lan dodolan barang-barang kanggo syarat ritual menyang Gunung Kemukus kuwi. Yen para peziarah rame banget, padha teka seka ngendi-endi, kuwi tegese rejeki. Oleh dhuwit tegese bisa mangan.
Apa maneh yen ana acara Lurub Slambu setaun pisan ing Gunung Kemukus. Tradhisi nyuceni slambune Nyai Ontrowulan kuwi padha ditekani para pejiyarah lan para warga saka ngendiendi. Dhaerah sing kekupeng sepining Gunung Kemukus dadi rame lan regeng. Apa maneh yen arep mlebu kudu nyewa prau sebab dhaerah Gunung Kemukus kegubeng banyu wadhuk Kedung Ombo. Para warga padha nyewakake prau, payung, lan klasa. Uga adol andhuk celana, selimut, sabun, sampo, lan sapanunggalane kanggo acara kuwi.
Sepuluh taun sapungkure iku Turah wis minggat saka dhaerah kuwi. Minggat amarga ditundhung bojone Sarman sing anyar. Emak kuwalone.
Turah isih kelingan ngapa dheweke minggat saka bumi klairane. Bengi-bengi warga kampunge geger. Wong sakampung padha cluluk lan ana swara kenthong titir. Ana pulung gantung, pikire Turah. Sapa sing nggantung durung karuhan. Wektu kuwi dhewe kebubar tangi turu. Mripate isih kriyip-kriyip. Kupinge krungu swara tangise mbah kakung lan mbah wedok. Adhi-adhine pating jlerit karo nyeluk jenenge mak’e.
“Siti nggantung...!! Siti nggantung...!
“Mak’e, sing nggantung mak’e.“ [ 131 ]Turah nahan ambegan lan banjur menyang mburi omah. Ana pawone make wis gumantung ora ana nyawane. Ana ing ngisor usuk pawon mburi.
“Mak’e... Mak’e... Mak’e...!” swarane tangis sesenggukan adhi adhine.
Omahe kebak tangga teparo kang padha teka parak esuk kuwi mau.
“Siti... Siti... cupet men ta, Ndhuk, pikirmu... Kowe kok nglalu kaya ngene iki piye... Ndhuk, Ndhukkk!” Sarman, bojone, mung meneng mentheleng nyawang kahanan kaya ngene. Turah isih eling Sarman ora nangis babar blas. Turah kang sarwa kekurangan kuwi, isih eling bubar kuwi bapake banjur sesandhingan golek mbok kuwalon. Golek bojo maneh. Bar kuwi Turah ora bali menyang kampunge maneh. Turah lunga menyang ibukota.
“Kono minggata kono, Le, rasah nang omah, Pakmu wis ra sudi ngopeni kowe, kana minggata seka omah!” Mbok kuwalone Turah nundhung minggat dheweke.
“Aku kudu menyang ngendi, Mak ...!”
”Terserah, kuwi urusanmu, anak ra genah, anak pekok minggata kono!” Mbok’e kuwalon nguncalke tas kang isine mung klambi.
“Gawa kabeh klambimu!”
Bubar kuwi Turah plencing lunga. Embuh, durung ngerti arep menyang ngendi. Mung ngetutake lakune bus ana ing terminal. Saparan-paran Turah lunga golek gawean sakecekele. Kadhang ya nyopet, kadhang ya maling, saentuke. Dilalah Turah diopeni juragan. Terus dipek bojo karo juragan kang omahe Jakarta.
Sepuluh taun wektu kang cepet. Turah dadi juragan kang sugih blegedhu amarga dipek bojo wong sugih. Lan saiki Turah wes turah-turah. Menyang ngendi wae dikawal lan duwe ajudan. Donya wis ana nang tangane. [ 132 ]Turah nyawang ombyaking banyu wadhuk. Jenenge ketulis gedhe-gedhe. Sedhela maneh ana pilihan anggota dewan. Potone ana ing ngendi-endi. Turah dadi anggota dewan utusan dhaerahe.
Turah nyawang Kemukus wis ora kaya biyen. Saiki wisata religi wis ditutup karo Pemda. Wes ora oleh maneh. Turah banjur eling tau dadi tukang parkir lan dadi tukang prau nyebrangke para pejiyarah sing teka saka luwar dhaerah. Bengi kuwi Turah entuk duit akeh. Sejatine sapa juragan sing gawe Turah dadi sugih mangkene. Nganti bisa duwe jabatan, nganti dadi anggota dewan. Bisnis hitam sing dikuwasani ana ing Jakarta, kabeh wis ana tangane. Kabeh dhuwite saka bisnis haram. Saka judi, mucikari, hiburan wengi, karaoke, cafe, lan hotel penginepan esekesek. Marga kuwi Turah bisa duwe dhuwit akeh. Dhuwite bias kanggo tuku apa wae. Wis kecekel dadi anggota dewan, fraksi, bisa dadi ketua cabang fraksi ,lan munggah maneh jabatane dadi pimpinan fraksi.
Ana ing pemilihan anggota dewan, Turah pidhato lan sesorah yen arep mbangun dhaerahe, arep mbangun dhaerah kuwi ben maju lan makmur. Turah golek massa ben kepilih maneh dadi anggota dewan. Turah wis turah mblawah, ora kaya Turah sing 20 taun kepungkur kang sara lan urip sarwa kekurangan.
Turah yen turun dhaerah tumpakane mobil alus nggawa bodyguard. Duwe ajudan. Turah banjur sesorah. Gambar baliho gedhe-gedhe ngebaki ana ing pinggir-pinggir dalan. Turah mbangun hotel gedhe ana ing dhaerah kono lan nduweni lemah ana ing ngendi-endi. Turah saiki dadi tuwan tanah.
Turah mlaku-mlaku ana ing pinggir wadhuk, atine wis atos ora nduweni welas asih. Sapa wonge sing wani bakal dilibas lan diidak. Sapa wae, sapa kumawani bakal mati lan ora ana sing wani ngangeni, gali gedhe, asu gedhe banter kerahe. Mataun-taun urip ana ing dalan peteng, reget, lan ireng, malah andadekke mripate wuta.
“Bapak, wonten tamu badhe manggihi Bapak!” [ 133 ]“Sapa takona jenenge seka ngendi.”
“Inggih, Pak!”
Satpam lan ajudane banjur nyedhaki pawongan sing ana ngarep gerbang omahe kang magrong-magrong kaya kraton kuwi.
“Bapak sinten, ajeng manggihi sinten lan keperluane napa!”
“Sarman, kula nami Sarman lan niki bojo kula, Mak’e Turah!”
“Sarman?” pitaken satpam
“Inggih, kula Sarman, bapake Turah!” Sarman njelaske menyang satpam kuwi.
“Kula niki Bapake Turah!”
Ora let suwe satpam banjur atur pelaporan menyang mlebu omah. Omahe hotel Turah ana ing dhaerah kene.
“Ngapunten, Pak Sarman. Bapak Turah boten gadhah bapak lan tiyang sepuh naminipun Sarman! Nggih niki wau pun ngendika ngaten, bilih tiyang sepuhipun bapak Turah sampun tilar donya sedaya!”
“Ohh... Turah... Turah anakku, Le... Ngger.... Apuranen bapakmu iki Le...!”
Satpam lan ajudan banjur nutup lawang gerbang. Banjur Sarman sakloron metu lan menyat lunga saka ngarep hotel kuwi.
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Sus S. Hardjono, lair wonten ing tlatah Kutha Sragen, 5 November 1969. Tahun 90-an sampun miwiti nyerat gurit puisi, esai, cerpen, lan cerkak wonten media massa cetak. Geguritan asring medal wonten Panjebar Semangat rikala tahun 90an. Ugi puisi lan cerpen sampun kapacak wonten media koran Masa Kini, Bernas, Kedaulatan Rakyat, Pelopor, Wawasan, Suara Merdeka, Solopos, Joglosemar, Swadesi, Merapi, Cempaka, lan liyane. Novel terbit Sekar Jagat (2017), Bumi Hangus, Surga yang Hilang, lan liya-liyane. Buku puisi Melati Berdarah, [ 134 ]Tembang Tengah Musim, Catatan di Atas Daun, lan liya-liyane. Taun 2017 pikantuk penghargaan seko Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah sebagai
Tokoh Pendidik Peduli Bahasa. Antologi buku cekak kapacak wonten buku Sor Bumi Sor Kukusan, geguritan winten buku Anggara Kas, Pepeling Bumi Nuswantara, Redi Lawu, lan Wanodya. Sesambungan bisa lumantar facebook Sus Hardjono utawa Rumah Sastra Sragen lan whatsapp 082134694646. [ 135 ]Setengah rolas awan, kowe marani aku nang umah. Rasa bungahku nambah mblarah-mblarah nalika kowe teka.
“Piye kabare, Dhik?”
“Alhamdulillah, Mas. Kowe piye, mas?” “Ya, alhamdulillah apik.” “Piye pegaweanmu nang kana?” “Alhamdulillah, saiki wis isa nabung.”
Dina iki kowe mulih seka Jakarta. Atiku bungah tenan. Wis nem wulan awake dhewe ora ketemu. Kowe sibuk kerja nang kana. Aku uga duwe pegawean nang kene. Aku, ya, maklum marang kahanan kaya iki. Sing jarene wong-wong kae, LDR, utawa pacaran jarak jauh. Nandang kangen meh saben wayah.
Pancen saiki kowe wis ketok beda. Nganggo klambine lewih necis lan kasual. Sepatuan. Rambute dicukur lan disisir rapi nganggo pomed. Awake uga tambah lemu, lewihresik tur wangi. Ora kaya jaman kowe kuliah, jaman awal-awal pacaran. Nganggo kaos nganti kisut. Sikile nganggo sandal jepit kusem. Rambute gondrong, lepek kaya ora tau kena sampo. Arangarang adus, nganti awake mambu penguk.
Aku lan kowe banjur metu seka omah. Lunga boncengan numpak motor. Nek mbiyen jaman awal pacaran, numpak GL Pro, saiki numpake Ninja. Muter-muter kota, banjur mandhek nang alun-alun. Mlaku-mlaku gandhengan tangan muteri alun[ 136 ]alun. Banjur nongkrong nang pojokan ngisor wit wringin sing iyub. Ngobrol ngalor ngidul, babagan pegaweanmu, pegawean ku, lan liya-liyane.
Nanging seawan kuwi, aku ngrasa lakumu kok beda. Ora kaya pas ketemu nem wulan kepungkur. Kowe lewih sithik omong, akeh menenge. Nek taktakoni, semaure namung seper lune wae. Takrasa-rasa kaya ora bungah mlaku bareng karo aku. Aku ngira kowe lagi kesel awake, perjalanan adoh seka Jakarta-Magelang.
“Dhik, golet mangan, yuk. Sing rada segeran. Aku wis ngelih iki,”
“Ayo, aku uga wis ngelih. Hawane wis panas banget,” semaurku.
Dhewek banjur menyat seka kono. Kowe banjur ngegas motor, aku ngrangkul saka mburi. Aku ora ngerti arep golet mangan nang endi. Sakdawane dalan, kowe ora ngomong apa-apa. Aku uga meneng wae. Aku malah dadi krasa sikapmu adhem marang aku.
Sekira limalas menit, kowe menggokna motor nang warung pinggir dalan utama maring Borobudur, nang daerah Citran. Wah, warung soto nggone Kang Triman. Aku kok ngrasa dadi tambah ngelih.
“Sugeng rawuh.” Kang Triman nyambut nganggo eseman sing khas.
Aku lan kowe lungguh nang kursi meja makan mepet tembok sisih lor pinggir jendhela. Pesen soto sapi rong mangkok karo teh manis panas rong gelas.
Aku adhep-adhepan karo kowe. Bener, takrasakna dina iki, kowe pancen beda. Lewih akeh meneng. Mripatmu temungkul, tanganmu utak-atik hape. Aku kaya dinengke. Nganti limang menit liwat kowe durung ngomong apa-apa. Mandan gela, aku nglongok jendela. Sawahe garing, lemahe nglungka jalaran ora diileni banyu. Mangsa ketiga kiye pancen panas. Nanging, nang [ 137 ]njaba warung kuwi ana kolam cilik sing isih ana banyune. Iwak grameh, nila, lan lele padha nglangi kaya rebutan pelet.
“Dhik!” Kowe mbuka omongan. Hape sing nang tanganmu diglethakake nang meja.
“Iya, Mas,” semaurku. Iki sing sakjane taktunggu kawit mau. Ngajak aku ngobrol.
“Aku arep ngomong sing penting.”
“Soal apa, Mas?”
“Soal hubungane aku lan kowe.”
Swasana dadi meneng. Krasa sepi. Ewadene nang pinggir dalan kendharaan padha sliweran.
Sawetara omonganmu mandhek nalika bapa warung teka. Nggawa nampan isi rong mangkok soto lan rong gelas teh manis anget. Bapa kuwi mbungkuk banjur nyelehake mangkok lan gelas kuwi nang meja. Dhekne mandeng kowe lan aku gentenan banjur mesem. Untune keton sithik.
“Mangga,” ujare bapa pelayan ingkang kumise radha mba plang kuwi.
“Maturnuwun,” aku semaur sambi melu mesem sithik.
Mangkok isi soto sing nang ngarepku isih kemebul kukuse. Takiseni sambel rong sendhok cilik lan taksemproti kecap. Tak tambahi peresan jeruk warangan, banjur takudhek. Soun putih mudal, irisan daging sapi sing maune nang ndhuwur, pindhah nang ngisor, cambahe pating jempalit. Nanging, irisan sledri lan brambang goreng tetep ngambang nang kuwah buthek seka santen kuwi. Takudhek ping lima nganti sambel lan kecape nyampur. Kuwahe taksendhok, banjur taksruput. Sruuttt… seger tenan. Gurih, asin, legi, semu kecut nempel nang ilat.
Soto kuwi takpangan alon-alon. Jalaran isih panas, aku ora wani cepet-cepet maem. Khawatir mbokmengko ilate babak.
Sinambi ngunyah, mataku pindhah nyawang kowe. Tak delok, kowe nundhuk karo ngunyah soto. Nanging, tetep bae aku ngrasa ana sing beda seka lakumu. Ewadene tutukmu [ 138 ]ngunyah, nanging dhaharan kuwi kaya ora dirasakna. Padahal soto iki rasane eca tenan.
Takterusna mangane. Alon-alon. Takrasakna tenan soto racikane Kang Triman kuwi. Ditambah emping goreng sing renyah, tambah eca rasane. Diselingi nyruput teh manis panas nggo tamba seret nang gulu.
Sekira sepuluh menit, kowe rampung olehe mangan. Ora kaya biyasane, kowe mangan banter banget kaya wong dioyak sapi bigar. Biasane, nek mangan, kowe kuwi alon-alon. Kadang malah disambi karo ngomong ngalor ngidul. Lah, nanging saiki, ora ana seukara sing kemecap. Aku kok malah mulai tambah bingung.
“Dhik!” Sliramu mbuka suwara.
“Iya, Mas,” semaurku karo ngunyah daging sapi sing empuk.
“Mung cukup semene wae, ya, aku olehe dadi pacarmu.”
Mak dheg! Atiku krungu omonganmu.
“Apa, Mas?”
“Iya, mulai saiki, aku njaluk kowe lan aku ora usah pacaran maneh.”
Kaya bledhek nang mangsa ketiga, omonganmu gawe aku kaget setengah mati.
Kuwah soto sing nembe wae taksruput, durung sempet takeleg langsung anyeb rasane.
“Mas, aja guyon,” kandhaku maneh.
“Aku ora guyon, Dhik. Aku serius.”
Mripatku sing nembe wae mendelik kaget, saiki dadi mandan sayu. Mripatku tambah abot. Ora krasa, ana sing ndle wer seka pinggir mripat mbelah pipi nglunturake wedhak. Kiwa tengen.
“Kowe wis ora tresna marang aku apa, Mas?” pitakonku lirih.
“Isih, saking tresnane. Malah tambah tresna.” [ 139 ]“Ana wong wadon liya?”
Aku ngira lungamu kerja nang Jakarta rong taun kepungkur, marakna tresnamu luntur. Kowe banjur kecanthol wong wadon nang kana. Kan, wong wadon kota metropolitan padha ayu-ayu tur semlohe. Pinter dandan. Pinter perawatan nang salon. Ora kaya awakku.
“Ora, Dhik. Ora ana wong wadon liya.”
Aku yakin kowe goroh. Ketok seka caramu ngomong. Kaya wong gugup golet alasan.
“Apa wong tuwamu ora setuju?”
Aku banjur sadhar, awakku iki sapa. Aku lahir seka kelu warga sing urip pas-pasan. Bisa sekolah tekan lulus kuliah merga wong tuwaku gedabigan golet biaya kaya ora duwe wudhel. Sirah nggo sikil, sikil nggo sirah. Sakwetara kowe seka wong sing pengaji. Bapak ibumu dadi pejabat nang pemerintahan. Mbok menawa wong tuwamu wis njodhohna kowe karo anake pejabat sing stratane padha.
“Udu, Dhik. Wong tuwaku setuju-setuju wae karo sapa wae pilihanku,” semaurmu.
Aku banjur meneng. Ora takon maneh alasane kenang apa kowe njaluk hubungan pacaran iki cukup tekan kene. Mripatku takuncalaken maring jendela sebelah lorku. Gunung Merapi ketok semanger. Nanging pucuke ketutup mendhung kaya atiku. Angin sing semribit malah nggawa hawa panas seka njaba.
Pancen aku wis kenal kowe kawit semester pertama rong taun kepungkur. Ya kenal mugur sewates kanca sekelas. Ora ana rasa sing spesial marang kowe. Lha, aku tah emoh pacaran karo aktivis teater plus pecinta alam kaya kowe. Wis jarang banget adus nganti kebangeten mambune. Rambute gondrong kucel. Tur sing aku ngerti, kowe sering nenggak ciu. Dadi, aku, ya, mung gur kenal biyasa bae marang kowe, kaya maring kanca-kanca liyane. [ 140 ]Awan kuwi, ora ngerti kepiye jalarane, aku kok gelem diajak ngancani kowe dolan muteri kota. Ya, aku pancen uga kepingin mlaku-mlaku. Suwe ora dolan. Numpak motor GL Pro, boncengan.
Sakwise muteri kota, wektu arep mulih, ndilalah wae pas tekan daerah Citran, udan teka deres banget. Apese, kowe ora nggawa mantel. Ya wis, awake dhewe kudanan. Let ora suwe, kowe banjur ngenggokna motor maring sewijine warung nang pinggir dalan. Motor diparkir, aku dijak mlebu ngiyub. Kebeneran, wetengku uga wis krasa ngelih.
Aku lan kowe banjur milih meja sing cedek jendela sisih lor. Kowe pesen rong mangkok soto lan rong gelas teh manis anget.
“Iki soto paling enak nang daerah kene. Aku sering mangan nang kene,” kowe miwiti crita.
“Rasane beda karo soto Magelang liyane. Ora bening, tapi rada buthek mergane ana santene. Iki perpaduan soto Magelang karo soto Tamansari Yogya. Rasane luwih gurih,” ujarmu promosi kaya sales.
Aku, ya mung manthuk-manthuk kaya jantung disunduksunduk bocah angon, ngrungokna ceramahmu. Aku pancen durung tau mangan nang warung kene. Ya, kudu dimaklumi, aku kan arang-arang dolan.
Ora nganti suwe, bapa-bapa teka nggawa nampan isi rong mangkok isi soto lan rong gelas isi teh manis anget. Loro-lorone kemebul kabeh. Kayane eca banget, mangan soto panas pas hawane adhem udan-udan kaya iki.
“Iki Kang Triman, sing duwe warung soto iki,” ujarmu sok kenal.
Bapa-bapa kumisen kuwi mesem marang aku. Aku mbales esemane. Piyantune wis rada tuwa, nanging esih ketok gagah. Eseme uga ketok manis. Lho, kok aku dadi ngalem dhekne.
“Sumangga, lho,” ujare bapa kuwi mau. Dhekne banjur ninggalake aku lan kowe. [ 141 ]Aku nyruput teh anget manis. Telung sruputan, glegek, banyu anget temurun nang gulu tekan weteng. Rasane awake langsung anget.
Sotone taktambahi sambel telung sendhok cilik, karo taksemprot kecap seka botol. Ora keri peresan jeruk warangan. Takudhek-udhek nganti kuwahe tambah buket rada kecoklatan. Taksruput kuwahe. Jan, pancen seger tenan, gurih, legi, semu kecut, pedhes tur ora kasinen.
Banjur takicipi irisan daging sapine. Takmamah, kok, amoh tenan. Ora kaya soto sapi liyane, sing daginge atos kelat-kelot, serate marakna slilit nang untu.
“Kowe pancen pinter milih papan panggonan nggo mangan,” ujarku.
“Hehe, sapa dhisit, aku, lho. Nek urusan babagan ngisi weteng, aku tah juwara. He…he…he…”
Kowe uga mangan kanti lelep kaya wong saking ngelihe ora mangan telung dina. Kusuk banget. Aku mung mesam-mesem dhewe weruh lakumu olehe mangan. Aku nerusna mangan. Lagi enak-enake, ujug-ujug kowe ngomong.
“Kowe gelem dadi pacarku?”
Mripatmu mandeng aku. Kowe mesem.
Mak dheg! Aku kaget krungu omonganmu. Meh wae aku keplekiken, kuwah soto sing nang jero tutukku muncrat. Taklap nganggo tisu. Aku banjur nyruput teh manis anget nang sandhingku.
“Apa?”
“Aku tresna marang kowe. Kowe gelem dadi pacarku?”
“Serius?”
“Iya, serius.”
Aku banjur meneng. Mikir, iki bocah lagi kenang apa? Tapi aku uga ngrasa ujug-ujug ana sing gemeter kenceng nang njero dadaku. Apa aku pancen uga ana rasa tresna marang kowe, tapi nganti seprene ora takrasa. [ 142 ]Aku melu mandeng mripatmu jero-jero. Aku kaya weruh ana keyakinan sing kuwat seka kowe. Aku uga kaya weruh kepastian kanca urip selawase nang awakmu.
“Angger kowe meneng, berarti kowe gelem.”
Lho, kowe kok ujug-ujug nggawe keputusan sing marakna aku bingung.
“Piye?”
Aku isih ora semaur. Tetep meneng kaya patung dewadewa nang candi Borobudur. Ora ngerti kenang apa, ana rasa bungah campur isin seka njero atiku. Lambeku sing maune kaku, alon-alon mesem amba. Pipine kaya tambah abang. Aku kok kaya ngrasa bener-bener dadi tresna marang kowe. Sirahku ndhingkluk, isin arep mandeng kowe.
Soto sing nang mangkok ngarepku kari separo. Cambah, brambang goreng karo sledrine kemambang. Kuwahe sing rasane enak, gurih, legi, asin lan ana kecut-kecute, kaya nggambarake rasane atiku sing campur adhuk ora karuwan bungahe.
“Dhik, patang taun awake dhewe pacaran ngiket asmara,” kowe mbuka omongan maneh.
“Sakwise lulus kuliah, kowe taktinggal kerja nang Jakarta. Rong taun kowe taktinggal nang kene. Awake dhewe ketemu mung liwat telepon. Mulihku uga ora mesthi jalaran aku sibuk kerja. Aku ngerti kowe nandang kangen, semana uga aku marang kowe,” ujarmu.
Tak rungokna omonganmu, nanging pandenganku kosong.
“Nek adoh-adohan kaya iki terus, aku kayane ora sanggup, Dhik.”
Aku isih tanpa ukara.
“Makane, aku wis mikir mateng-mateng. Kayane wis wayahe saiki dhewe ora usah pacaran maneh.”
“Namung, jalaran adoh-adohan kuwi sing dadi alasanmu, Mas? Tega kowe, ya, Mas.” Aku protes.
142 । Antologi Cekak
kudu adoh-adohan terus karo aku. Ketemune paling cepet setahun pindho?”
Iya, ya, apa aku sanggup terus-terusan hubungan jarak jauh karo kowe. Ketemu paling cepet setaun pindo. Aku uga ora ngerti apa polah lakumu nang Jakarta kana. Nalika awal-awal aku mutusna gelem nampa tresnamu, aku wis netepi ati bakal dadi wong wadon sing setiya marang kowe. Nanging, aku, kan, ora ngerti apa kowe bisa setiya marang aku nalika kowe adoh seka aku.
Aku mung gedhek-gedhek, ora semaur. “Dhik, kowe ora usah lara ati, ora usah cuwa. Aku wong lanang. Pantang nglarani atine wong wadon sing taktresnani.”
Aku tambah bingung, tambah gela krungu omonganmu. “Dhik, awake dhewe aja pacaran maneh, ya. Nek, mbojo wae sekaliyan piye? Kowe gelem? Sesuk aku maring umahmu ketemu karo bapa ibu, nglamar kowe. Aku pingin dikancani kowe selawase.”
Mak dheg! Aku kaget krungu omonganmu. Aku banjur mandeng kowe jero-jero. Kowe mesem kaya jaman ngucapake tresna marang aku patang taun kepungkur. Alon-alon lambeku sing kaku dadi melu mesem. Eluh cuwa sing netes, malih dadi eluh bahagia. Ujug-ujug, nang atiku kaya ana kali sing banyune bening milik seka pucuk gunung. Kembang-kembang padha megar, kupu-kupu pada menclok. Aku pengin menyat terus ngrangkul kowe, nanging isin mbok didelengi nang Kang Triman sing nduwe warung iki.
Soto nang mangkok sing nang meja ngarepku, kari separo. Soun, cambah, lan irisan daging sapi kaya lagi ngeploki awakku. Irisan sledri lan brambang goreng kaya lagi nari-nari nang ndhuwur kuwah. Nalika ing njaba kana, mendhung ing pucuke
Gunung Merapi mingser. [ 144 ] | Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Ryan Rachman, lair nang Kebumen, saiki urip nang ngisor Gunung Slamet, Purbalingga dadi bakul banner ideran. Doyan mangan apa bae kejaba
oseng-oseng buncis. [ 145 ]Toko emas “Kencana” didegake ana ing punthuk cilik. Ing sakiwa tengene ora ana wewangunan liyane kejaba omahe kang duwe toko. Kuwi wae mapan rada kapernah buri. Ing antarane omah lan toko dientha petamanan kang endah. Witwitan maneka warna ditandur kanggo ngrenggani taman. Ing kono uga diwangun balumbang kang diingoni iwak mas lan koi. Ing pojok balumbang diwangun grojogan kang banyune tansah mili. Toko kuwi madhep mangidul ngadhepake pasar Jatisari.
Esuk mau, udakara jam pitu, nalika para pegawene lagi padha mbukak lawang toko, dumadakan saka perangan dhuwur toko kuwi ana kukus kumeluk. Banjur ora antara suwe toko emas kuwi kobong. Geni ngalad-alad gedhe banget. Para pegawene padha age-age golek slamete dhewe-dhewe. Semono uga Badrun lan Imah, juragane toko emas.
Jatisari geger.
Badrun dheleg-dheleg lungguh ana ngisor wit asem. Awake disendhekake ing wit kang dumunung ana ing sangarepe tokone kuwi. Geni kang ngalad-alad ngobong toko emas kuwi mung disawang. Imah uga amung nyawang toko emas kang gedhe dhewe ing kuthane kanthi rasa nalangsa. Wong-wong pasar kang padha ninggal dagangane kang maune padha bakal aweh pitulungan nyirep geni, uga banjur melu-melu nyawang kridhane bathara agni. Ora ana kang ngerti apa kang ana ing [ 146 ]njero pikire Badrun. Yagene dheweke ora ngupaya nyirep geni kanggo nylametake bandhane.
Toko emas kuwi diwangun nganggo bandha kang diklumpukake mbaka sethithik. Diwiwiti saka anggone Badrun dol tinuku emas ing pinggir dalan, ing wetan Pasar Klewer. Ganti dina, ganti minggu, ganti sasi, ganti taun. Rejekine tansah lumintu. Kaskayane saya wuwuh. Dhasar dheweke mujudake nom-noman kang gemi, nastiti, lan ngati-ati. Kejaba kuwi, dhe weke ora tau cidra marang para pawongan kang padha dodolan marang dheweke. Mas apik dikandhakake apik, ala dikandahake ala. Anggone ngregani uga dijumbuhkane karo reregan emas kang lumaku wektu kuwi. Kanthi mangkono njalari sangsaya akeh pawongan kang padha dodolan marang Badrun.
Badrun duwe gegadhangan, yakuwi sadurunge rabi kudu wis bisa tuku lemah lan mangun toko emas. Lan kanyatane, dheweke klakon mujudake gegadhangane. Lemah kang mapan ing sangarepe pasar ing kutha kalairane, Jatisari, duweke anak turune Demang Jatisari, klakon dituku. Lan banjur didegi toko.
Jatisari mujudake kutha cilik nanging reja. Bab kuwi bisa didelok saka rejane pasar Jatisari. Ing saben dina Pon lan Kliwon pasaran. Akeh para among dagang saka jaban kutha kang padha teka mrono. Pawongan desa ing wewengkon Jatisari padha teka saprelu dodolan ulu pametune tegal sawahe. Sesawangan ramene pasar Jatisari kang kaya mangkono kuwi kena dimesthekake ing saben dina pasaran.
Toko emas “Kencana” duweke Badrun ora kalah ramene. Mesthi uyel-uyelan dening pawongan kang padha dodolan utawa tetukon emas-emasan. Nanging bedane, rejane ing toko emas “Kencana” ora ngemungake ing dina pasaran, ing saben dinane toko kuwi ora tau sepi wong.
Pawongan desa ing wewengkon Jatisari padha duwe panemu manawa nyelengi luwih becik awujud emas-emasan tinimbang awujud dhuwit. Kejaba bisa dianggo rerenggan ing [ 147 ]awak kang bisa njalari gandhes kang padha nganggo, regane mas manut munggah mudhune reregan emas-emasan ing pasar donya. Saumpana dodolan kebener rega dhuwur, bisa oleh bathi. Dene yen ora, ya wis mesthi bathi nganggo. Apa maneh toko emas “Kencana” nyedhiyakake emas-emasan kang regane maneka warna, wiwit emas kang murah dhewe nganti kang larang. Dadi saben pawongan bisa duwe penganggon emas-emasan senajan mung nggawa dhuwit sethithik. Kejaba kuwi, saben dina mesthi bukak, senajan ta dina Minggu utawa dina prei liyane. Kanthi mangkono samangsa-mangsa butuh dhuwit kang kudu kanthi dodolan emas-emasan mesthi klakon mulih nyekel dhuwit. Para pawongan padha kandha yen toko emas “Kencana”: kena dijagakake kanggo butuh.
Dina Jemuwah Pon. Wancine wis jam 11 awan. Mesjid gedhe Jatisari wis ngumandhangake tilawah ayat suci Al Qur’an. Toko wis arep ditutup sawatara sajrone jemuwahan. Ing antarane pawongan kang padha arep dol tinuku emas-emasan, ana sawenehing pa wongan kang ndhesel-ndhesel saperlu bisa tekan ngarep mepet etalase. Wong-wong kang wegah didheseli padha celathu.
“Mbok ora ndhesel-ndhesel ngono, ta, Lik.”
“Kabeh ki ya padha butuhe. Yen antri ngono geneya?”
Dicelathoni mangkono, pawongan tuwa kuwi ora ngglape babar pisan. Dheweke tetep ngupaya bisane mepet etalase. Polahe wong-wong kang padha suk-sukan lan swarane wong padha grejegan kuwi narik kawigatene Badrun. Dheweke banjur menyat tumuju etalase.
Pawongan tuwa kuwi isih ngupaya bisane maju, nanging dening liyane dialang-alangi dalane. Malah ana sawenehing pawongan kang kasil diliwati, banjur nyandhak klambine pawongan tuwa kuwi lan nggeret bali mundur. Sing digeret tiba jekangkangan.
Kanthi rekasa pawongan kuwi krengkang-krengkang tangi. [ 148 ]“Mang paringi mergi. Kajenge majeng ngriki,” guneme Badrun rasa sora.
Pawongan kuwi kasil tekan ngarep. Badrun kaget, dheweke ora pangling marang pawongan kang rambute isih ireng senajan kulite wis padha kisut.
Badrun banjur gupuh anggone mbagekake marang mbah Kersa. Mbah Kersa diajak menyang omah kang mapan ing saburine tokone. Mbah Kersa kuwi salah sijine anak turune Demang Jatisari kang saiki mapan ana ing desa Sindura ing perenge gunung Sindura, salore kutha Jatisari. Ing wektu iki kang isih manggon ing tanah leluhure mung kari turune mbah Kersa. Turune Demang Jatisari liyane wis padha lunga bara ing Jakarta lan uga ing Sumatra.
“Kok kadingaren panjenengan rawuh ngriki. Enten napa, Mbah?” pitakone Badrun sawise bage-binage sawetara. Pitakon kuwi sabenere mung kanggo abang-abang lambe, jalaran Badrun wis ngerti kekarepane mbah Kersa yakuwi mesthi bakal dodolan barang warisane Demang Jatisari. Kaya ing wektu-wektu ke pungkur, mbah Kersa uga dodolan pusaka kademangan kang awujud keris lan tumbak.
“Ngene, lho, Nak. Aku ki wingi disambati putuku sing ana nJakartah. Dheke butuh dhuwit kanggo nambakke wong tuwane sing lara. Apa slirane bisa aweh pitulungan?”
Badrun ora kaget maneh klawan guneme mbah Kersa kaya mangkono. Ukara kasebut uga nate kawetu nalika dodolan pusaka kademangan. Mula kanthi sajak arep aweh pitulungan sarana nyilihi dhuwit, Badrun wangsulan kanthi rasa sakepenake.
“Ingggih, Mbah, saged. Manawi badhe dipun ampil, nika kula gadhah simpenan boten ketang sekedhik.”
“Ora, Nak. Aku ora arep nyilih dhuwit. Apa maneh njaluk.”
“Lha, lajeng, kajeng sampeyan pripun?” pitakone Badrun ethok-ethok ora ngerti, senajan atine wiwit bungah jalaran pangirane bakal bener. [ 149 ] “Iki aku nggawa barang. Apa slirane bisa ngregani?”
Tenan. Pangirane Badrun ora geseh. Mbah Kersa ngulung ake epek satimange. Badrun kaget weruh barang kuwi. Epek kuwi digawe saka bludru kang alus banget. Untu walang kang ngrenggani digawe saka benang emas. Timange uga saka emas, direnggangi inten gedhene sajempolan tangan cacah papat kang dipapanane ing ngisor, dhuwur, kiwa lan tengen banjur direnggani inten kang gedhene sadhele kang rentep ing saping gire nganti ngebaki timang.
Badrun bungah banget weruh barang kuwi. Dheweke bakal seneng saupama bisa nduweni barang kuna tinggalane Demang Jatisari. Kanthi mangkono ateges apa kang diduweni Demang Jatisari kala samana saperangan gedhe bisa dadi duweke. Badrun mesam-mesem. Atine bungah banget. Barang kuwi kudu bisa dadi duweke kanthi rega sing murah banget, adoh saka rega samesthine. Dheweke naksir, lemah pekarangan satokone emas pisan ora cukup kanggo mbayar epek timang kuwi.
“Piye, Nak. Bisa aweh pambiyantu apa ora? Iki aku butuh temenan. Kanggo nututi nyawa, Nak. Tulungana, ya, Nak!”
Badrun ngulungkake barang kuwi marang mbah Kersa sinambi gedheg.
“Putuku mbutuhake dhuwit rong atus yuta. Apa slirane bisa mbayar rong atus seket wae. Mengko sing seket daknggo jagan samangsa-mangsa yen ana butuh.”
Badrun gedheg senajan atine lunjak-lunjak jalaran saka bungahe krungu rega kang ditawakake mbah Kersa.
“Lha, pira, Nak? Mongsok, rega semono ra tekan?”
“Saestu, Mbah, dereng dugi.” wangsulane Badrun.
“Ya, wis bayaren rong atus ngono wae.”
“Satus seket yen pareng.” panganyange Badrun sinambi menyat tumuju lemari brankas. Dhuwit atusan ewon satekem diwetokake saka njeron brankas. [ 150 ] “Ya, aja semono, ta, Nak. Yen ora rong atus, ora tak wenehke.”
“Nggih, pun. Ngga, niki yatrane.”
Mbah Kersa manthuk sinambi mesem kalegan.
Dina kuwi, Badrun klakon nduweni barang tinggalane Demang Jatisari maneh.
Badrun isih dheleg-dheleg semendhe ing wit asem. Panyawange kosong. Rasa susah, getun, lan keduwung jalaran kelangan bandha sing dilumpukake mbaka sethithik sansaya nggandhuli atine. Kaya-kaya pengarep-arepe antek bareng karo enteke tokone.
“Wong Bagus, apa kowe nate nindakake pakaryan kang nerak angger-angger kabecikan?” pitakone sawenehing pawo ngan kang dumadakan ngadeg ana ing sisihe.
Badrun kaget krungu pitakonan kaya mangkono kuwi. Dheweke banjur nyawang marang pernahe kang takon. Badrun sansaya kaget bareng weruh sapa kang ngadeg ing sisihe kuwi. Pawongan sepuh kang manganggo sarwa prasaja kuwi banjur dirangkul sukune kanthi kenceng sinambi nangis sesenggrukan.
“Kyai….”
“Wis, Wong Bagus. Ora sah digetuni. Kabeh wis kelakon. Saiki wangsulana pitakonku mau. Apa bener kowe wis nindakake pakaryan kang nerak angger-angger kabecikan kaya kang nate daktuturake marang kowe nalika samana,” guneme Kyai Zuhri sinambi ngelus-elus sirahe Badrun.
Badrun durung wangsulan. Dheweke isih mbacutake anggone nangis. Sikile gurune isih dirangkul kanthi kenceng. Kaya-kaya ora bakal diculake.
Sakehe pawongan kang ing wektu kuwi padha kami tenggengen nyawang urube geni, padha kaget mengerteni Badrun kang dumadakan nangis sesenggrukan sinambi ngrang kul wit asem. Ing pamikire wong sapasar: Badrun edan jalaran ora kuwat nampa kanyatan kaya mangkono. [ 151 ] Badrun banjur ngadeg, jumangkah ninggalake papan kuwi tumuju menyang ratan. Lakune gloyoran. Imah lan uga wong sapasar mung padha nyawang apa kang ditindakake Badrun kanthi rasa memelas.
“Kyai, rumaos kula, kula boten nate nilar angger-angger. Ingkang wajib lan ingkang sunnah tansah kula tindakaken ing saben dintenipun. Rumaos kula boten wonten ingkang kula singkiri setunggal-setunggala.”
Kyai Zuhri mung mesem. Pangrangkule marang muride kang kinasih saya dikencengi jalaran sikile Badrun sansaya ora kuwat nyangga awake.
“Kyai, punapa wonten ingkang dereng kula tindakaken?”
“Ora, Wong Bagus. Kabeh wis kotindakake. Sing wajib lan sing sunnah. Kalebu uga kowe wis nindakake sing nerak anggerangger kabecikan.”
“Kyai, kula nyuwun pangapunten. Kula nindakaken perkawis punapa?”
“Kowe kelingan Pak Kersa? Dheweke tau dodolan apa marang kowe?”
Badrun ngendhegake lakune. Dheweke banjur ngrangkul Kyai Zuhri. Kenceng pangrukete. Dheweke bali nangis sesenggrukan, banjur matur: “Inggih, Kyai, piyambakipun nate sesadean epek satimangipun ingkang tinretes mas barleyan.”
“Koregani kanthi samesthine rega apa ora?”
Badrun ora wangsulan. Nanging kuwi wis mujudake wang sulan marang tindake kang nerak bebener. Anggone ngrangkul Kyai Zuhri sansaya kenceng. Tangise uga sansaya seru. Nanging tangise dumadakan meneng. Pangrukete uga sansaya kendho, banjur tiba nglumpruk ing satengahe ratan sangarepe pasar Jatisari.
Sala, wanci subuh 11 Dzulhijjah 1428 H
Arih Numboro, lair ing Desa Wiroko, Kecamatan Tirtomoyo, Kabupaten Wonogiri, ing dina Kemis Kliwon, 13 Januari 1966. Makarya minangka guru Basa Jawa ing SMP Negeri 2 Kismantoro Wonogiri wiwit taun 2005. Sadurunge kuwi, wiwit taun 1996 nganti taun 2004 nate dari guru ing saperangan SMP swasta ing Sala. Ora nate sekolah ing bangku TK. SD karampungake ing taun 1979, SMP ing taun 1982, lan SMA ing taun 1985. Nate ngrasakake kuliah ing IKIP Veteran Sukoharjo (saiki Universitas Veteran Bangun Nusantara Sukoharjo) ing taun 1985/1986. Rumangsa salah jurusan jalaran ora kepengin dadi guru, ing taun 1986 mlebu ing UNS jurusan Bahasa dan Sastra Jawa. Lulus taun 1991. Sajrone limang taun nganggur jalaran ora ana pagawean kang cocok karo karepe. Ing taun 1996 “kepeksa” mulang ing salah sawijine SMP swasta ing Sala. Wiwit wektu kuwi dheweke ngrasakake nikmate dadi guru. Seneng maca basa Jawa kang awujud apa bae wiwit cilik, nanging miwiti nulis nalika ngancik bangku kuliah. Ora akeh tulisan kang diasilake, jalaran pancen dheweke ora produktif. Tulisan kang awujud rekaan (fiksi) kabeh nggunakake basa Jawa, dene tulisan kang awujud artikel ditulis nganggo basa Indonesia lan basa Jawa. Nganti ing wektu iki durung bisa mujudake gegadhangane, yakuwi gawe buku kumpulan cerkak, kumpulan dongeng, kumpulan geguritan, lan uga durung bisa ndadekake salah sawijine muride dadi pengarang Jawa. Ing wektu iki mapan ing Kampung Gendingan RT 4, XIV, Jebres,
Surakarta. [ 153 ]Rusti ilang, Janto kena pulute.
“Aku iki dudu dhukun, dadi ora bisa mbatang apa sing kelakon ing uripe. Ireng apa putih, mulya apa cilaka, malah urip apa mati. Kabeh harak gumantung dheweke sing nglakoni. Dadi aku ora ngerti Rusti ana ngendi,” mangkono Janto nanduki wola-wali pitakone Dirga.
“Aku ya ora duwe karep ngono,” kandhane wong lanang setengah umur sing dina-dina iki ijlig-iwir ing omahe Janto.
“Aku mung kepengin krungu kandhamu, jalaran awakmu salah-sijine wong kang nate caket klawan wong wadon iku?” celathune Dirga maneh.
Meh ora kepetung, embuh iki wis sing kaping pira. Muleg iku wae sing dadi pitakone Dirga. Perkara Rusti, Rusti lan Rusti. Kamangka Janto wis bosen krungu rembug kuwi. Kupinge kaya sesak kesumpelan perkara wong wadon siji iku. Mung anehe, Dirga kaya duwe karep aneh klawan bocah wadon aran Rusti kuwi, sing wis udakara telung sasi iki angel golek-golekane. Pancen Janto dhewe ya gumun, apa sebabe Rusti nganti ilang prasasat kauntal angin. Musna nggeblas tanpa tabet.
Rusti klebu kembang ing laladan kene, akeh langganane. Bayarane mbanyu-mili kena kanggo nyambung urip. Nanging, geneya kok milih minggat. Sailange Rusti akeh wong lanang bathuk klimis sing klimpungan kelangan mangsa, klebu Dirga. [ 154 ]Iki keprungune aneh, geneya Janto sing saben dina muthek ana laladan kono nganti ora ngerti minggate Rusti. Kamangka ing wektu-wektu sakdurunge, apa wae kerep blaka karo Janto. Ngelu mules, padhang utawa peteng, Rusti kerep wadul. Pisan maneh, wingi kuwi karasa aneh. Wong wadon sing duwe esem manis iku kaya katlisut ing bundhetan wengi. Ilang lan angel kalacak.
“Kowe harak cerak karo Rusti lan ajeg dikongkon ta, terus kapan kowe isih bisa nyipati anane Rusti?” Dirga nggujer maneh.
“Sore, dheweke isih kongkon aku nukokake rokok lan balsem. Bubar kuwi watara jam papat bangun wong-wong padha opyak yen Rusti ora ana. Ilang...!”
“Kowe ora dipamiti?”
“Lho yen pamit, jeneh ora diarani minggat!” swaraku keprungu sengak.
“Uedan tenan kok,” Dirga misuh, lan Janto malah nyimpen cubriya.
Nyandhak telung sasinan ilang, Rusti pancen isih dadi kembang lambe, nadyan wis ora kaya wektu-wektu sakdurunge. Wingi-wingi kabeh padha kojah Rusti sing minggat. Embuh ana gerdhu rondhan, pasar, warunge Yu Rikem, bengkele Kang Jiman, malah teka kantor kelurahan. Ora enom ora tuwa, gedhecilik, lanang-wadon, waton kesandhung jeglug sing dirembug Rusti minggat. Rusti lunga tanpa pepoyan.
Malah ilange Rusti uga ngecerake pirang-pirang dudutan. Ngalah-ngalahke isu politik bab pilkada. Ana sing ngandhakake Rusti minggat amarga digawa oknum pejabat kang nyingidake Rusti kanggo bojo simpenan. Nanging, ana maneh yen Rusti lunga digawa menyang Jakarta dening sawijine germo, ana kono arep digolekake dhuwit sing luwih gedhe. Merga wong kaya Rusti bakal madolake yen digawa menyang metropolitan.
Ewasemana ana maneh sing ngojahake yen satemene Rusti wis mati. Rusti dadi salah-sijine kurban mutilasi dening wong lanang kang ora tanggung-jawab. Berita kriminal teve ing keri[ 155 ]keri iki ngandhakake ana saweneh kurban mutilasi ditemokake ing tumpukan sampah pasar lan dinuga kurbane wanita umur telungpuluhan. Teka saiki durung kawiyak sapa identitase kurban, mula ana sing ngandhakake yen kuwi satemene jasade Rusti.
Dene kabar sing keri iki luwih nggegirisi. Rusti saiki wis dadi roh klambrangan kang nate ngetoki warga kene. Wewujudan iku asring jumbedhul ing lingsir wengi, wewayangane gawe githok mengkorog. Ora sithik kang padha kojah yen sukmane Rusti wayah panglong nasak kampung kene, sarta pungkasane ilang ing makam kang tinemu ing poncot kampung. Maneka dudutan iku selot nambah giris sarta ngedab-edabi bab ilange wong wadon sadrajate Rusti, iya wanita pelanyahan iku.
Sore iku krasa ampang, pindha kembang tebu garing, prithil saka rosing pangarep-arep tumuli kendhang katut kabuncang angin. Atine Rusti semplah. Uripe selot katindhih maewu-ewu boboting sesanggan. Dheweke saiki ora beda manuk sriti kang koncatan pencokan. Bingung, jibeg, keblat uripe selot lamat kaya kaseret wanci sore iku kang sangsaya rubuh mangulon. Udakara telung sasi Rusti manggon ing omahe Mbahe kang wis urip ijen, awit katinggal mati sing kakung. Papan iki pinitaya aman lan omber kanggo nglunturake aboting sesanggan. Lan, kang luwih baku, bisa nyingkiri pambujunge Dirga.
“Ora ana salahe kowe nyoba nampa kekarepane wong lanang kuwi, Ndhuk,” pratelane Mbahe ing sore iku. “Aja banjur mbokgebyah-uyah, kabeh wong lanang sing nyedhaki awakmu duwe ati julig. Gusti nyipta manungsa iku klawan kawernan, ana putih lan ana ireng. Bisa wae sing mbokadhepi wingi sarwa ireng. Nanging, sapa ngerti Dirga teka ing wektu saiki kanthi ati putih?” pangarihe Mbahe.
“Aku wis jinja, Mbah. Ora mung pisan iki wong lanang darbe karep bakal ngajak aku urip bebarengan. Nanging, nyatane, kabeh mung ninggalake tatu. Tatu kang wekasane [ 156 ]nganti nyeret aku mapan ing jagad lethek kaya saiki,” mripati Rusti kembeng-kembeng.
Pancen iki dudu pengalaman kapisan, kepara wis makaping. Tan wurung kabeh mung nabetake rasa pingget. Janji-janji sing nate katampa pungkasane palsu. Prasetya lamis. Katresnan kang karajut kanthi landhep nepsu. Manis ing ngarep, jebul ing mburine pindha welat. Ngiris-iris tekan poncot ati, perih lan perih kang rinasa.
“Ora Mbah, aku tetep ora gelem. Aku pengin tetep ndhelik ing papan kene. Aku kepengin ijen wae. Ijen nganti sarampunge uripku,” mangkono wusana Rusti tetep kukuh.
Wong wadon tuwa sing ana ngarepe Rusti ora bisa kumecap. Atine katut getir, mrinding krungu wangsulan iku. Sapandurat bisa ngrasa apa kang lagi nggubet laku uripe putune siji iki. Sakala dheweke ya ora kuwawa ngipatake rasa dosa kang mlintir ati. Geneya Rusti nganti kedharang-dharang uripe, malah keblasuk ing wewengkon lethek. Wewengkon nistha kaya sing dilakoni wektu saiki. Balik wong wadon tuwa kuwi uga ora kuwawa ngampah tumiyunge rasa trenyuh. Dhadhane kaya kabandhulan sewu watu, ngondhog-ondhog, keranta-ranta.
“Oalah, Ngger…,” batine njelih, ana prentul luh nggaris kulit pipine sing selot kisut. “Rusti, kowe aja dhemen ndhisiki kersaning Gusti….”
Tangan kang selot ringkih iku bali ngelus-elus rambute Rusti. Mangkono Rusti kaya nemokake ngilak-ilake samodra katentreman. Atine rumangsa uwal saka panjireting sesanggan kang mataun-taun nali uripe. Tangan ringkih kuwi tetela kadidene tetes banyu kang rosa nyiram rereget dhadhane. Pangelus-elus kang datan nate ditemokake ing tangane ibune dhewe, duk semana. Mangkono sih welasing Mbahe pindha mutiara kang nambal tatu-tatu uripe. Uga lir wit-witan gedhe, ngrembuyung ngeyomi Rusti saka udan lan panasing urip. Dadi papan teguh ngendhani saka pambujunge Dirga. [ 157 ] Pancen Dirga kadidene wewayangan peteng sing bali nglela ing uripe Rusti udakara setengah taun iki. Wewayangan kang babarpisan ora dikarepake Rusti. Priya sing wis ora enom maneh kuwi kawitane njedhul kaya pacake wong lanang-lanang liyane. Nemoni Rusti, nemoni wong wadon sing kandhane bisa sawetara nglalekane sesanggan uripe. Nanging, ing pungkasane, ana rasa nyalawadi kang nggubet atine Dirga. Wong lanang iku darbe niyat urip bebarengan klawan Rusti. Niyat kuwi sing mungguhe Rusti kadidene jumbedhule geni kang mangalad-alad, siyaga ngobong uripe, ngobong jiwa, ati, lan rasane saengga remuk dadi awu.
“Aku dudu kaya priya-priya sing nate mboktemoni salawase iki, Rusti,” pratelane Dirga seminggu sadurunge Rusti nekat minggat ninggalake papan nistha iku.
“Sepurane wae, aku wis ora percaya klawan omongane wong lanang, Dirga. Kalebu awakmu. Percayaa, aku wanita lethek sing kepara apal bab lambe lamis sarta pangglembuge wong lanang. Aku wis waleh, jinja,” Rusti kukuh ing panemune.
“Aku pancen dudu priya sempurna, Rus, werna-werna lelakon lethek uga nate daklakoni. Abang birune laku wis dak srambah. Nanging, apa banjur aku lan uga awakmu ora duwe hak ngowahi lakon urip. Aku lan awakmu rak padha klawan wong-wong ing njaba kono minangka titahing Gusti. Pancen aku lan kowe dudu pihak kang wasis ngomong bab bener sarta bebener. Malah aku lan kowe kinaran manungsa lethek, manungsa sing darbe drajat paling asor. Ewasemana, aku njaluk klawan awakmu bisaa nanggapi niyat becik iki. Ayo bebarengan ninggalake papan iki, mahargya dina sesuk klawan sunare rembulan kang bunder, sumeblak padhang,” pratelane Dirga tuwuh saka palunging ati.
“Cukup, Dirga, cukup…, embuh apa wae sing dadi omonganmu aku angel ngowahi prasetyaku. Kareben wae aku nglakoni apa sing wis dadi pilihan uripku. Embuh iki jenenge keblasuk apa araning garis pesthi. Embuh iki luput apa salah, [ 158 ]aku ora idhep. Mbokmanawa wong-wong kae ngandhakake aku nistha, jalaran laku uripe ora kaya sing tumama ing uripku. Kabeh awit ora nglakoni kadidene sing daklakoni. Ora ana sijia ing jagad iki sing ngarepake dadi wanita lethek kaya aku. Nanging...,” Rusti ora kuwawa mbacutake omongane.
Lambene dadi kaku. Angel kumecap, amung luhe wae kang bisa pratela. Luh kang nelesi pipi iku kaya ngandhakake mendhak mendhukule lelakon sing nate gumelar ing jangkah uripe. Saka wiwit cilik katinggal ibune, darbe ibu kewalon, lan wusana rila urip ijen nganti dewasa. Dene pucuking nasib peteng iku nalika kablenjani Kuntara, priya gegantilaning atine. Priya sing mulane kapitaya dadi wewangunan kukuh kanggo ngeyupake uripe. Kanggo nambal nasibe sing wiwit cilik wis suwek rowak-rawek. Nanging, Kuntara jebul priya sing wengis, tega ninggalake dheweke klawan satumpuk wisa. Mangkono Rusti kayadene tiba ing jurang wola-wali, kabentus ing landhep watu, ketangsang ing eri bebondhotan.
“Rusti, aku ora kepengin kowe kandha saguh wengi iki, nanging iki dudu ateges aku ngalah. Kowe kudu percaya yen niyatku kuwi tulus, tulus banget,” mangkono Dirga banjur jumangkah saka kamare Rusti. Ninggal Rusti ijen, kabidhung rasa bingung.
Dawa pangulur tali lamunane Rusti dumadakan kasandhet. Angen-angene kang ngudhar bab alesan geneya dheweke kudu minggat wektu iku kaganggu swara aneh. Swara kang nuduhake ana wong sapirang-pirang gembrudug ing omahe Mbahe wengi kuwi. Keprungu ing kupinge swara kang banget rame, ora let suwe wong-wong mau klawan mripat abang ngampah rasa nesu katon kepung ing ngarep omah. Rusti kaget lan uga bingung, lagi ana kedadeyan apa iki? Semono uga Mbahe, wong tuwa iku dadi geter lan wel-welan.
“Ayo kudu lunga…!”
“He… Rusti kowe kudu minggat saka papan kene!” [ 159 ]“Yen ora lunga bengi iki, omah iki takobong!”
“Kampung iki dudu papane wong wadon kaya kowe!”
”Lunga! Lunga…, lunga...!”
Saur manuk swara sing kawungkus rasa nesu, gething, sengit, lan ngigit-igit iku kaya jumbedhoring mriyem kang mbrebegi kupinge Rusti. Wong wadon iku selot bingung bakal tumindak kepriye. Dheweke amung bisa ngruket kenceng Mbahe sing uga kaweden, pucet lan ora darbe daya apa-apa. Nanging, wong-wong lanang mau prasasat ora gelem mendha, kabeh ora rumangsa yen sing diadhepi iku jejering wanita, titah ringkih, titah sing mokal bisa ngimbangi kekuwatane. Kepara ana salah sijine saka wong-wong iku wis nyuntak bensin ing pe rangan omah, tetela ancaman bakal ngobong papan kuwi dudu sembranan. Ora suwe maneh omah kuwi bakal dadi samo draning geni. Kobong sakabehe.
“Mandheg! Hayo mandheg…!” saka kadohan keprungu swara banter, swara kang kasil nyandhet tumindake wongwong kang keliwat daksiya mau.
“Kabeh aja padha tumindak sageleme dhewe, apa kowe ora nyawang yen sing mbokadhepi iku jejering wanita. Pribadi sing ringkih yen katandhing kekuwatanmu,” jebul sing wani miyak lan nyandhet trekahe wong-wong iku ora liya Dirga. Embuh saka ngendi asale wong lanang iku, ngerti-ngerti kandha sora sarta wani.
“Kowe sapa?” salah-sijine saka wong-wong kang ngamuk mau pitakon.
“Aku Dirga, aku dudu apa-apane mring wong wadon iki. Apa alesane awakmu daksiya klawan dheweke? Apa sing dadi salahe?” Dirga balik pitakon.
“Apa urusanmu, wong wadon iki bakal gawe rereget ing papan kene. Dheweke wanita lethek kang bisa gawe ala ana papan iki,” sawijine nom-noman liya kang luwih perkasa sumela maju nanduki pitakone Dirga. [ 160 ]“O ngono, apa banjur kowe kabeh sing nedya ngobong omah iki rumangsa luwih resik katimbang wong wadon iku. Tumindakmu sing sakgeleme dhewe lan padha daksiya iku luwih suci?” pratelane Dirga maneh. “Aku sarujuk klawan tekadmu sing nedya gawe becik ing panguripan iki, nanging yen ngono caramu apa wis bener? Kautaman mono kudu ka budi klawan cara-cara utama uga, dudu laku daksiya ngono kuwi. Mula becik kowe padha…,” durung nganti tutug apa sing kepengin dikandhakake, tanpa kanyana Dirga kejungkel dening tangan kumlawe saka nom-noman perkasa mau.
Dirga emoh kalah, dheweke tumuli nyoba ngadeg. Nanging, durung nganti jejeg anggone ngadeg, nom-noman liyane wis maju bareng milara Dirga. Wola-wali awake Dirga kajotos, kaantem, katendhang, malah ana kang migunakake kayu kanggo nggebug awake. Rusti lan Mbahe bisane amung jelih-jelih, datan bisa tumindak apa-apa. Untung wae lelakon sing gawe miris iki ora kebanjur-banjur. Dhor...! Sawetara petugas polisi teka nyandhet kang padha milara Dirga. Nom-noman kang tengahe tumindak kejem mau age padha mundur, lan bubar. Tinggal glanggang colong playu.
“Candhak kowe, Dirga!” mangkono polisi mau age masang borgol ing tangane Dirga, wong lanang iku datan bisa suwala.
“Ngapunten Mbak, wong iki jambret sing wis suwe dadi buron. Mula dheweke bakal dakgawa menyang kantor,”kandhane polisi marang Rusti. Sabanjure Dirga kaglandhang lan kaunggahake mobil patroli. Saklebatan Rusti bisa nyawang praupane Dirga kang tinumpukan rasa salah. Nadyan lamat-lamat, Rusti uga bisa maca lamun mripate Dirga pisan maneh gan drung karilan atine. Sorot mripat iku darbe werna seje, kliwat resik sarta tulus.
“Rusti…,” mangkono Dirga kandha lirih sadurunge jumangkah ninggalake papan kono. [ 161 ]Wanita kang sinebut jenenge iku amung meneng, datan kuwawa kumecap. Nanging, ing pojok ati katali rasa trenyuh. Gawang-gawang ing batine bali krungu, marang apa kang nate dikandhakake Dirga sawetara dina kepungkur, “Ayo bebarengan ninggalake papan iki, mahargya dina sesuk klawan sunare rembulan kang bunder, sumeblak padhang.”
Embuh atine Rusti kaya kairis nalika mobil patroli sing nggawa Dirga ilang saka panyawange. Wengi sangsaya mblandhang adoh, ing langit katon maewu lintang kanthi sorot kang beda-beda, gedhe lan cilik. Dene rembulan bunder kepleng nyempurnakake kaendahan wengi. Nyipta sunar kang anelahi, nyipta sunar anyar uga ing atine Rusti.
Yan Tohari, lair ing Klaten, 23 Mei 1969. Jeneng asli Sriyana lan asring migunakake jeneng singlon Yan Tohari. Wiwit sinau nulis bab sastra Jawa nalika lulus SPG Negeri Klaten tahun 1989. Taun 1992 sinau nulis sastra Jawa ing Sanggar Sastra Jawa Yogyakarta (SSJY). Asile saka manunggal ing SSJY kasil melu nglairake ing sawetara antologi geguritan, kayata Rembulan Padhang ing Ngayogyakarta (1992), Kaca Pangilon (1994), Pesta Emas (1995), Rembuyung (1997), Pisungsung (1997), Bandha Pusaka (2001), Senthong (2008), Sesotya Prabangkara ing Langit Ngayogya (2014), Antologi Geguritan 200 Gurit Modheren Saking 3 Provinsi: Ing Sawijing Wektu Mengko (2019), lan buku antologi tunggal geguritan Mung Aku lan Sliramu (2020).
Sawernaning tulisane wis kamot ing Kedaulatan Rakyat, Bernas, Suara Merdeka, Surabaya Post, Solopos, Jawa Anyar, Damarjati, Pagagan, Sempulur, Jaya Baya, Panjebar Semangat, Djaka Lodang, Mekar Sari, lan Swaratama. Prestasi ing penulisan nate tampa Penghargaan Sinangling (1995) saka SSJY lumantar geguritan kang sesirah “Manggung Kanthi Tesbih". Taun 2018 cerkake Saunting Alang-Alang juara III Lomba Penulisan Cerkak Yayasan Karamel Malang.
Saiki minangka guru PNS ing sekolah dasar wewengkon Sumber, Trucuk, Klaten, lan terus tekun nggeluti sastra Jawa sarta seni budaya Jawa liyane. Uga ngayahi sawijine penerbitan koran lokal Klaten Joglo [ 162 ]Pos, nggulawenthah rubrik basa Jawa “Kalatidha”, sarta wiwit 2015 kajibah melu nggulawenthah majalah Jawa Swaratama terbitan Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah minangka redaktur pelaksana. Alamat: Dukuh, RT 3, RW 9, Ringinputih, Karangdowo, Klaten 57464; pos-el: yan.tohariku@gmail.com; facebook: https://www.facebook.com/yan.tohari.549; instagram: https://www.instagram.com/@yan_tohari; Nomor handphone/whatsapp: 081329023196 [ 163 ]
“Yen ngono enggal budhal, selak mesakke, mengko gek
kudu kepiye, perlu apa ta apa, pokoke enggal tekan kana!”
Sugi mbingungi lan ora sranta. Selak kepengin nyatakake kahanane Tarjiyo. Kabar saka pawongan kang jare nyipati kedadeane iku banget gawe bingunge Sugi sakulawargane. Sugi kang baune wiwit ringkih merga ngunduri tuwa iku ora maelu. Wektu iki uga kudu enggal weruh Tarjiyo anak lanang siji-sijine dikabarake disel ing kantor pulisi. Sidane Sugi diboncengake sisan dijujugake menyang kantor pulisi.
Ana ndalan, ing boncengan motor, Sugi mepetake awake ing gegere Sarno. Ya pawongan iki mau nepungake jeneng Sarno, sadurunge aweh kabar ngenani Tarjiyo kang dikurung jalaran nemahi kacilakan. Eh, nemahi cilaka. Tarjiyo nabrak wong nyebrang dalan nganti dadi lan tiwase. Pulisi kang niti priksa ing TKP banjur nggawa Tarjiyo lan barang buktine wujud motor menyang kantor pulisi. Awake Sugi pancen ora pati lemu, nanging ya ora kuru-kuru banget, sadhela-sadhela mepet ing gegere Sarno, penere semendhe ing geger, pancen krasa ngebotboti. Ngewuhi nggone Sarno nyetangi motore. Apamaneh nalika ngliwati dalan-dalan rumpil pating jeglong, menggak-menggok, gek ana ing perengan. Sarno durung tau ngambah dalan gunungan iki. Ya sepisan ji iki bae bot-bote kepengin aweh kabar kulawargane Tarjiyo. [ 164 ]“Niku tiyange leres pun ninggal?” pitakone Sugi sora lan sengaja dicedhakake kupinge Sarno. Kuwatir menawa ora krungu sebab kupinge Sarno ketutup helm. Sajane atine Sarno rada mbedhedheg, ora jeneng wegah semaur, nanging pikirane lagi kepengin tenang milih-milih dalan kang ora njeglong utawa pating gronjal merga akeh watu-watu kricakan aspal tuwa kang padha pating blengsah ing tengah dalan. Sauntara Sarno meneng bae. Sugi ya ora mbaleni takon, nanging katon ngenteni banget wangsulane Sarno. Batine isih duwe pengarep-arep mbokmenawa durung tekan patine. Dadi urusane mengko bisa rada aso, longgar anggone golek cara lan ragad kanggo nam bakake ing rumah sakit apa dhukun sangkal putung. Pengareparepe Sugi pupus merga Sarno banjur manthuk tandha mbene rakake kahanan tiwase kurban. Sugi angluh. Nanging banjur mepet maneh ing gegere Sarno
“Lha waune pripun ta, sing salah anak kula napa tiyange kurang pengati-ati?”
Breng! ambune mbako klembak menyan pating slusup ing raine Sarno. Saperangan kaya tememplek ing gabus-gabus helme. Ambune ora ilang-ilang gawe seseg ambegane Sarno. Senajan lakune motor rada dibanteri lan angin nampeg kaca helme, nyatane ora kuwawa nggurah ganda udud cara ndesa.
Desa Karanggayam iki kawentar banget tetanene mbako. Ora mung cacahe petani kang akeh, nanging mbakone jare kang wis nggathok udud tingwe,nglinting dhewe, luwih anteb mirasa dibandhingake karo mbako dhaerah liya. Sarno ora mangsuli, playune motor dibanteri maneh sawise ngambah dalan aspal kabupaten. Cetha luwih alus lan wis apal arah-arahe.
“Dadi legan golek momongan tenan ki,” batine Sarno grundelan. Niyate kepengin tetulung, malah dadi ribet. Apa wong tetulung iku pancen kudu nemahi ribet? Dijlentrehna perkarane wong lagi ngoyak kahanan lan ana ndalan, yen ora diwangsuli kok nrecel takon bae. Wong tuwa siji iki kudu [ 165 ]dimaklumi. Sejene nembe bingung marang kabar keslametane anake lanang, uga ngaton-ngatonake yen ora nate lungan motoran. Ngerti dalane angel, kok dipadhakake mirunggan kaya yen pas wedangan. Mbokyao takone mengko bae nek wis tekan, utawa malah takon dhewe langsung marang Tarjiyo anake lanang kang dinuga ngilangake nyawane liyan kuwi. Ya mesthine pancen ora nate lungan. Ngendi ana wong tani bisa lelungan, apamaneh plesiran. Apa ora jeneng buwang-buwang wektu lan ragad. Becik kanggo tilik tanduran ing sawah utawa alas. Awake sehat bergas, ora kelangan dhuwit, ora kakehan perkara sing digagas. Mula wong tani utun racake uripe ayem tentrem merga luwih bisa ngrumangsani ora kakehan duga. Memangan cukup asile tetanen, ora duwe panjangka kang werna-werna. Cukup sadrema nglakoni kodrate minangka wong desa, wong prasaja.
Lha yen ora nuruti kekarepane anak, jare kepengin luwih mukti, Tarjiyo kuwi ya cukup nerusake penggaotane wong tuwa. Garap sawah lan alas kang isih jembar butuh tenaga rosa, ditanduri mbako apadene palawija liyane. Sawah gadhang sing kidul desa ditanduri pari. Perangan galengan diturahi sethithik kanggo nandur janganan. Lombok, tomat, timun gambas, lan palagumantung liyane. Ora ketang timun-timun wungkuk ya ngundhuh, Lombok-lombok kriting ya methik. Panene ora entek kanggo nyukupi kabutuhan padinan tekan mangsane panen maneh. Iku wis klebu kanggo rukun tangga brayan ing masarakat nalika tangga teparo lan sanak sedulur padha duwe gawe slametan. Sauger ing senthong ngarep isih akeh tumpukane gabah, rasane wong tani iku kaya nyandhing emas barleyan. Uripe isih cukup dawa. Dinane isih tekan jabalkat. Embuh dhaerah ngendi kuwi? Wong kuwi tembunge simbah kanggo ngarani paran kang ora ana watese.
Mbokmenawa pancen dadi jamane, bocah enom saiki ora krasan saba sawah. Sawahe didol taunan utawa saora-orane maro utawa diburuhake. Madeg juragan critane. Tarjiyo wingi [ 166 ]sore pamit yen esuke kepengin budhal gasik menyang kutha. Ujare kepengin golek pasuwitan ing negara. Kepengin dadi priyayi kang ngundhuh gaji saben wulane. Tarjiyo ora kepengin adus kringet lan gluprut lendhut. Tarjiyo dudu kebo lukon kang diperes tenagane kanggo ngoyak butuh cukup memangan. Dheweke kepengin dadi wong kajen keringan.
“Pun dugi Pakdhe, mangga pinarak mlebet mrika. Mite rang mawon kalih pak pulisi sing jagi piket nika mengkeh rak diparingi katrangan.” Sarno njagangake motore sinambi ngara hake Sugi kang isih rada bingung.
Kantor pulisi iki wis mlebu wilayah Purworejo. Rada marem anggone numpak motor. Bokong rasane kaya dirubung semut. Meh sajam nembe bisa tekan. Tegese Sarno luwih seka rong jam mangkat mulih. Klebu nalika kudu takon-takon penere alamat kang diwenehake Tarjiyo. Ngertine Sarno Kebumen iku parane mengulon, dene Karanggayam iku isih kudu ngalor kurang luwih meh setengah jam laku motoran. Beteke tetulung ditohi rekasa ora dadi ngapa. Muga-muga dadi amal kabecikan.
Sugi wigah-wigih anggone mlangkah. Ora kaya kemrung sunge karep nalika sakal nampa kabar. Bola-bali wong desa kang arang saba kutha, weruh kantor pulisi iki rasane kaya mlebu alas gung. Mangka saben dinane dheweke ya mlebu metu ngalas kang samun. Garap tanduran mbako ing pereng-pereng gunung yen pinuju ora ana barengane, genah nyenyet. Wong ana barengane bae ora bisa sinambi ngobrol merga jarake pategalan siji lan sijine saking adohe. Yen ngepasi tandurane mbako wiwit dhuwur, blegere wong dadi angslup kaya dikrukubi godhonggodhong mbako. Saiki, sing diweruhi dudu tanduran mbako. Dheweke mung weruh ana pulisi loro udud klepas-klepus lungguh ing teras piketan. Sugi mangu-mangu arep takon.
“Genahe kepriye wong tabrakan kok kaya maling utawa tumindak kriminal. Ndadak dikunjara barang. Ribet temen. Mbok ya dijaluki tanggung jawabe bae rak wis cukup. Tarjiyo ki [ 167 ]sangertiku ya anak mituhu, sekolahe ya cukup dhuwur. Weton SPG anyaran arep neter kapityan ing kutha. Malah kandheg merga kena sengkala,” panguwuh-uwuhe Sugi mung ana angenangen. Ora wani blaka marang pulisi sing saiki ana ngarepe. “Jane rak ya ora papa yen mung takon, mosok arep dibedhil. Ning yen ana sangkutane karo Tarjiyo mengko gek diundha mana. Wong numpak motor ora duwe duga. Nabrak wong nganti kelangan nyawa. Kuwi jenenge nyilakani, ngilangi hak kamanungsan. Kuwi luput lan dosa gedhe. Mula kudu dipatrapi ukum.” Ing batine Sugi gari perang panemu dhewe. Malah kaya ngundhamana dhewe. Mangka pulisine kawit mau ya meneng bae kejaba sedal-sedul udud pabrikan kang jare cap Plat Merah.
“Pripun Pak, enten napa kok mendel mawon kawit wau. Mriki pinarak!”
Pulisi sijine nanjihake kepreluane Sugi. Patrape wong piket kang kudu aweh leladi marang tamu, marang masarakat kang mbutuhake katrangan apa bae gayutane karo kapulisen. Sugi dadi gemeter awake bareng ditakoni pulisi. Apa ana sing aneh? Apa ana sing medeni? Kegawa kahanan kang durung cetha, sidane mung ngetutake ilining rasa antarane wedi, kuwatir, lan buntute perkara tundhone.
“Anu Pak, niki bapake Tarjiyo ingkang wau enjing nabrak Pak Ngadi.” Sarno aweh wangsulan ndunungake perkara kedadean tabrakane Tarjiyo karo Pak Ngadi.
“O, mriki pak, lenggah!”
Sugi nuli lungguh ing ngarepe pulisi loro.
“Ampun dados penggalih nggih, putrane pancen kula lebetaken, sebab ngawekani kedadosan werni-werni. Saged ta putrane niku mlajar boten tanggung jawab utawi keselak kenging pengamuke warga ingkang boten trima. Senajan putrane dereng temtu lepat. Ning kedadosan enjing wau, sakal Pak Ngadi nemahi tiwas. Saniki tesih ten rumah sakit kangge otopsi. Kalih kulawargane nggih pun trimah ajeng dibeta wangsul enggal [ 168 ]disarekaken. Ning niki perkara ukum, perkara kalih kulawarga korban dereng cekap. Mangga mengkeh dirembag sing sae. Sawetawis Tarjiyo tetep kula tahan. Jenengan dados wakile rembugan, ngiras pantes kalih layat mengkeh!”
Akeh katrangane pulisi mbanyu mili nganti ora sumela pitakonane Sugi. Sugi dhewe tambah pucet ora ngira bakal nampa katrangan kaya ngene. Ora nganti etungan kaping lima, awake ambruk nglempreg semendhe ing kursen lungguhane. Sugi dadi gotongan.
Kedadean telung puluh taun kepungkur iku, mungguhe Tarjiyo ora bakal bisa dibusek saka pojok atine. Pojok mripate tansah tom-tomen yen saben-saben nyipati gambar-gambar kacilakan ing kaca maya. Tipi lan hapene sasat saben dina nyu guhi berita-berita kacilakan. Embuh sing biyasa, tatu-tatu cilik, nganti kang gawe giris ati sebab korbane kang nemahi tiwas nelangsani. Saben-saben nampa berita kaya ngono iku enggalenggal dibusek. Disingidake. Anak-anake ora prelu ngerti sejarah uripe kang banget njarem, kepengin urip mukti ndadak ketemu banten pepati.
Saiki Sugi, bapakne ya simbahe bocah-bocah wis sumare merga kegawa gerah tuwa. Dadi ora bakal ana dongeng peteng marang putu-putune. Tarjiyo krasa aman. Nanging gorehe ati lan pikiran sapa bisa nyingidake. Upama kewaca anak bojo, bola-bali ya isih kasil dienggokake. Tarjiyo wis klakon dadi guru pegawe. Tarjiyo sida mukti ngugemi suwitane. Labuh labete marang jagading pamulangan banget gawe bombong atine. Ya klebu atine anak-anak lan bojone. Pancen kekarepane gedhe, sawise rong taun masa kerjane banjur pamit kepala sekolahe kanggo nerusake kuliyah tingkat sarjana. Ora nganti kesuwen gelar sarjana kasil tinulis ing mburi jenenge. Tarjiyo, S.Pd. Wongwong desa tanggane melu seneng, kurmat marang dheweke. Saora-orane bakal dadi jujugan njaluk wewarah anak-anake. Setaun bacute kasil dadi guru teladan kabupaten. Dadi sansaya [ 169 ]gawe kawentar jenenge ing kupengan warga Karanggayam lan kiwa tengene. Sawetara open-opene alas mbako dipasrahake Rajiman kang pinercaya. Warisan tinggalane Sugi bapakne ora bakal keconggah yen digarap dhewe. Mula sisan bae kanggo ngugemi prasetyane minangka pegawe lan guru, ora arep gawe kuciwa murid-muride, sawah lan tegalan diburuhake kabeh.
Sore-sore udane deres. Mangsa udan kang suwe ditunggu-tunggu para among tani sida teka. Bledheg gedhe nyamber-nyamber kaya dene mardika nelakake uneg-uneg kang suwe sinengker. Tarjiyo kang leyeh-leyeh ing teras ora gage-gage mlebu. Udan deres banget ditamatake. Banyune kaya disuntak sanalika saka langit. Lemah-lemah nela ilang lan bali rapet. Banyu udan kuwi kang gawe rapet. Cesss. Hawa adhem mram bat mlebu nembus kulit-kulit ari. Nembus pegah lan sumpege kahanan ketiga ngerak. Mbako-mbako ing alas wis mangsane dipanen. Banyu udan jare ora apik kena mbako. Pas. Udane teka mbakone lunga.
Hape ing tangane Tarjiyo kekejer. Ana tilpon saka nomer kang durung ditepungi. Nomer kang ora sumimpen ing memo rine cetha amung katon jejerane angka-angka. Tanpa rasa sujana, nuli dipejet perangan gambar tilpon lan diusapake pener warna ijo. Sakala ana swara magita-gita ngundang jenenge.
“Leres niki Pak Tarjiyo guru?”
“Inggih, leres, sinten nggih?”
“Saking Rumah Sakit Sumber Waluyo, Pak?”
“O nggih, dospundi, wonten punapa nggih?”
“Niki putrane ten rumah sakit seg ditangani dokter, enggal tindak mriki nggih, kahananipun mutawatiri sanget.”
Dheg! kejot jantunge Tarjiyo krasa mandheg. Pikirane gugup. Udane tansaya deres. Bledhege uga tansaya rosa nywara pating jledhor ing kupinge. Kabeh mau rasane mung kaya banyu mili kumricik ketilep swara tilpon saka rumah sakit kang rasane ngluwihi sorane bledheg. [ 170 ]“Pak … Pak Tarjiyo …?” swara tilpon sing jarene saka rumah sakit iku isih nanjihake bisa orane Tarjiyo. Nanging Tarjiyo isih kegawa rasa dheleg-dhelege. Rasane percaya lan ora. Geneya prastawa-prastawa klawu iki isih ngrungkebi uripe.
“Ngertia kaya ngene rak ora dakidini budhal. Keduwung rak mesthi tiba mburi,” panggresahe Tarjiyo. Sejam sadurunge kedadean iki, Nastiti pamit budhal les menyang kutha. Jarene kepengin neter kapityane sesuk yen melu tes ing lembaga kedinasan negara. Cetha ngarah kamukten luwih onjo. Cekel gawe ing kantor layanan pajak negara iku rak gajine gedhe. Tur maneh mokal wong wadon arep open-open sawah lan tegalan. Apa maneh nggarap lahan mbako kae. Bocah lantip iku banget gawe bombonge kulawarga. Lulusan SMA wingi kasil ing urutan telu sasekolahan. Orao nomer siji nyatane ya wis gawe marem.
“Uh, anu … inggih, kula enggal budhal saniki!”
Sejam bacute Tarjiyo lan bojone klebus nembus derese udan menyang rumah sakit. Nyatakake temenan kahanane Nastiti. Senajan jamane saiki akeh wong apus-apus kanthi kabar anak kang kacilakan, ing pikirane luwih percaya marang kabar iku. Rumah sakite cetha, isih ing kuthane. Gampang dijangka. Gek sore iki pancen niyat melu les. Ditelpon balik ya ora ana wangsulan. Ora prelu kesuwen, cekat-ceket wong loro bablas menyang rumah sakit.
Dalan kang diliwati padha karo telung puluh taun kepungkur dening Sugi lan Sarno. Kemrungsung. Mung bedane, saiki dalane wis alus. Dalan-dalan desa wis dicor beton. Ora tinemu sing pating jeglong. Tetep prayitna merga dalan corcoran iku yen mangsa udan dadi lunyu. Ora mokal bisa kepleset merga kepengin ngerem ndadak, ban dadi nglusut ora gelem mandheg.
“Pripun Pak Dhokter anak kula?” takone Tarjiyo isih kahanan gugup [ 171 ]“Panjenengan Pak Tarjiyo?”
“Inggih, kula bapakipun Nastiti. Criyose anak kula ten ngriki mutawatiri.”
“Inggih, niki wau kacilakan kalih mobil ing protigan caket peken. Nuwun sewu, kula sampun mbudidaya, nanging kahana nipun awrat, tatu ing perangan sirah saestu nemen. Dados saniki sampun boten wonten,” katrangane dhokter pancene gawe kaget.
Bojone Tarjiyo nggeblag semaput. Tarjiyo dhewe bisa tatag. Mung eloke kaya mbukak lembaran lawas. Biyen bapakne kang semaput ngenggon, saiki bojone.
“Dhuh Gusti, lakon kula kok kados niki?” Tarjiyo ora bisa mbendung tawang-tawang tangise maneh. Ben. Disuntak sisan kaya dene udan kang isih gumrojog iki. mungguh ora isin, rasane kepengin mbengok sarosane, kepengin ngalahake swarane bledheg kang kaya mbelah-mbelahna bumi. Tarjiyo isih bisa ngendhaleni krodhane ati. Panyawange nanar, bojone kang dadi gotongan dijarke bae. Sikile jumangkah mlebu kamar jenazah. Otot bebayune rinasa sengkleh. Lemes kepengin ambruk nalika dibukakake slurup kang nutupi Nastiti kang wis kaku. Eseme Nastiti katon ing antarane rai kang pucet lan dleweraning getih. Tarjiyo ngguguk tangise. Dhokter aweh kalodhangan kanggo nutugake tangise sinambi ngepuk-puk pundhake.
“Ingkang nabrak sinten Dhok? saniki wonten pundi? Pun dicepeng pulisi napa dereng? Dikunjara napa boten?” Nrecel pitakone Tarjiyo ing sela-selaning tangise.
Dhokter lumrahe mung nindakake kuwajibane ngrumat pasien. Dununge perkara mesthine ora ngerti. Tarjiyo uga ngru mangsani. Nanging pitakonan kuwi ora nemu lesan. Anane mung dhokter lan para juru rawat. Sametune pitakonan kudu dikandhakake. Dhokter gedheg-gedheg.
“Mas Priyo ingkang ngertos criyosipun Pak, piyambake tesih ten ruang UGD. Mangga menawi badhe miterang kula dherekke!” [ 172 ]Dhokter lan para juru rawat ngancani Tarjiyo ketemu Priyo ing ruang UGD. Priyo nampa pitakonan kang padha karo pitakonan kanggo dhokter. Priyo uga aweh wangsulan gedheggedheg. Tarjiyo mlompong bareng oleh katrangan gedheggedheg iku jebul makili tembung durung utawa ora. Ora dicekel pulisi lan durung dikunjara. Sing nabrak iku wong nganggo sragam dhines kang ing pundhake mawa tandha pangkat gambar kembang mlathi. Tarjiyo nggeblag. Rumah sakit lan wong-wong ing sandhinge kabeh kaya dikrukubi gombal werna ireng. Anggane Tarjiyo nglumpruk pindha timun wungkuk.
Eko Wahyudi Merapi, lair ing Sleman (1977) asring nulis geguritan lan cerkak ing maneka kalawarta basa Jawa. Karangane kang dibabar wujud buku
antologi geguritan, yaiku Prasasti (2014), Lathi (2020), bebarengan ing antologi geguritan lan cerkak Serat (2016), lan Ketawang Angen-angen (2019). Sejene nulis uga dadi guru ing SMPN 1 Karangsambung, Kebumen. Alamat kontak: 085385922898, facebook: Eko Wahyudi Merapi, instagram: eko_wahyudi77, pos-el: kinantiayano@gmail.com. [ 173 ]Omah kuwi mung cilik wae, malah memper kaya cungkup kuburan. Isine mung ruang tamu ngiras ruwang kulawarga, senthong loro, pawon lan kolah. Temboke dudu saka bata ananging saka hebel sing diplester alus nganti ora ketok manawa digawe saka bahan empuk. Empyake saka baja ringan. ”Kersanipun mboten kedah nggantos ngantos Panjenengan tilaraken,” ujare pemborong nyoba gawe lelucon ananging krasa nabet ati kaya ndongakne kareben sing manggon ana kono cepet mati.
Sangkan ora nyalahake pemboronge. Mbok menawa pemborong kuwi nyawang gering ireng awake sing mung kari balung kabungkus kulit. Malah ing saperanganing awak katon pating klembreh kaya wis ora nempel maneh kulite. Sangkan mung bisa mingkem. Mripate nyaponi pyan ruwang tamu sing lampune wis rada mbleret, banjur ndingkluk mandeng mester omah. Isa ngrasake nduweni omah iki Sangkan kudu ngeklasake dhuwit tabungan pensiune ludes. Gaji pensiune uga kepotong nganti sepuluh tahun. Sangkan kala-kala mikir ngapa urip sepisan ing ngalam donya dheweke urung duwe omah kaya sing diimpekake, omah gedhe latar amba sing ditanduri maneka warna wit woh-wohan. Manawa wayah awoh lan mbarengi prei sekolah anak putune isa penekan lan playon ana plataran tanpa winatesan pager tembok kaya saiki. [ 174 ]“Muga-muga aku durung mati nganti utang saka SK pensiunku lunas,” gremenge ndemimil sak wise nglakoni salat wajib.
Sangkan mandeng tumlawung adoh. Mecaki dina kang kliwat kanthi rasa perih, Mbayangake kahanan ing sak ngarepe sangsaya surem njiret nasib.
“Kala-kala ana sing kudhu diomongke karo awake dhewe,” gremenge perih karo ngulu idu pahit kang nyangkut ing gurung.
Sangkan ora mentala ngedum kisruhing ati karo pawongan liya. Sangkan keweden manawa blaka mung dadi rasanan kanca-kancane lan mestine kuwi luwih nglarani tinimbang perih sing dilakoni.
“Rasa perih sadawane urip,” sambate Sangkan ananging banjur disambung cepet-cepet, ”Kowe ora gelem nyukuri babagan liya sing bisa weweh rasa syukur kang angluwihi.”
Sangkan nutugake gunem getire alon meh ora keprungu. Sangkan nyoba nglipur rasane dhewe karo ngengreng ngetung nasib sing diakoni karo kanca-kanca sakangkatane.
”Sakora-orane anak putumu kuwi kaendahan eksotik saka apa sing saksuwene iki mbok angen-angenake,” tutuge maneh luwih ngangah-angah, mung kanggo mateni rasa cuwa marang pagebluge urip sing bola-bali tumiba.
“Nlusuri sepining urip, kari pirang taun maneh, utawa pirang ndina maneh. Isa wae aku aku mung dadi mumi mbujung mangsa surup nalika sruwenge pikiran sangsaya midak pucu nging sirah,” guneme Sangkan meh ora keprungu nyoba mupus pepinginane urip sing ora ana enteke.
Amem sedela. Rupa tuwa wis tinatah kebak ngantem rai. Ora ana greget senadyan mung kanggo ngapusi awake dhewe. Dalane urip malah sangsaya mbundhet. Apa iki sing diarani owah gingsire pikir, nalika pikiranmu dudu pikiranmu, rasamu dudu rasamu, lan pengangenmu diaburne dening wewayangan sing ora cetha juntrunge. [ 175 ] “Aku arep lunga nglayar,” gunem Sangkan ing kejeme nasib kang ngrakit kekarepan, ”bareng angin kemulan mendhung lan gegodhongan,” pandelenge ngoyot adoh ing suwunging sepi krubutan apusing pikiran.
Alon-alon kabeh sinigar mbenggang. Ngejarne Sangkan kebanting ing kepunthalaning pikir wewayanganing dina-dina kawuri. Kabeh mung sumarah marang pepesthening Gusti. Ana wewayangan endah putune playon ing pengangen kanthi esem lan cemlowone celathu, gegojekan ing mripate Sangkan kang setengah merem.
Mripat tuane Sangkan tumlawung maneh. Mblejeti sore kang bakal liwat kesingget peteng. Semrepete lapis-lapis pasahan wektu ora sangsaya padhang ananging sangsaya mingkus. Kaya kretane prabu Kresna miyak Tegal Kurusetra kang kebak jisim lan kali getih.
“Iki wangi sepi,” gremenge Sangkan maneh ing sajroning kahanan perihing nasib nancepake memala nglunturake pengarep-arep.
Pengangene Sangkan jempalikan maneh nyeret dheweke menyang kaperihan mangsa kepungkur kang njalari nasib mbanting marang kanistan. Gumawang maneh nalika ing tengah wengi manglung subuh Sangkan kudu bengak-bengok nggolek penumpang nggo ngebaki colt bensin sing dikerneti. Nandangi wong-wong sing pada mulih saka bara kangen kampung sing ditinggalake. Ing tengah wengi nrajang peteng Sangkan ngeterne wong-wong kuwi nganti tekan ngarep omahe lan Sangkan nampani opah kang luwih saka opah biasane.
Ananging, terminal dadi sepi sakwise Bambang mati. Rupa kakune Bambang mbrebes nglangak kebungkus karung goni kang dingo ngadhahi bathange. Mripate merem ing wening esuk kang isih kebungkus pedhut. “Bambang kena bedhil penembak misterius,” guneme Gendon kanthi rupa was-was kang nyuntak ing rai. Praupane pucet kebuntel wedi. [ 176 ] Sangkan mung bisa nyawang kanthi pandengan suwung. Sangkan ora mangerteni sapa Bambang. Pikirane isih polos kanggo ngerteni sejatinig panguripan terminal sing saiki dicibloni. Sangkan mung krungu saka Sukir, sopir colt bensin tanggane Bambang, manawa Bambang kuwi preman. Sangkan uga ora kepingin kejiret urusan sing dudu urusane.
Sakwise kadadeyan kuwi, ora ana maneh bara sing mulih wayah wengi. Kabeh padha ngenteni srengenge mlethek. Sangkan ngrasakne wulu wetune sangsaya sethithik. Dheweke ngalih gaweyan dadi loper roti nalika ana pawongan sing nawani gaweyan kuwi. Saben esuk dheweke wis ngusung loyang, saka toko siji menyang toko liyane nawakake roti, ngganti roti sing uwis wayu nganggo roti anyar, ngusung maneh menyang mobil boks, nampani dhuwit dodolan, nyetorke, lan bali mulih ngrasake turu saka turahan wengi. Awake Sangkan sangsaya gering dibungkus kulit ireng nglakoni dalan urip sing mbok menawa ora nyaman kanggone wong liya.
Kedadeyan nggegirisi kelakon maneh. Darto, kanca lopere, ditemokake ndangak lan sirahe pecah kejedhotan mimis bedhil. Getih isih katon netes nelesi rambute. Sangkan sangsaya keweden mbayangke manawa peluru iku nyasar lan nembus bathuke, nasipe mesti kaya Darto. Aku mesti bakal ndlosor turu amem kecabut kabeh impenku. Sangkan neteske luh kanggo pabela sungkawa marang kanca kenthele.
“Darto mati,” Sangkan nggremeng bola-bali kaya ora percaya marang mripate dhewe, marang irunge kang ngganda arus getih sing nelesi jisime Darto. Sangkan krasa kabungkem, mripate teles nalika wewayangane Darto mbrojol ing pengangen.
Sangkan nyoba mithati urip sing ngglindhing ing bungkusan rasa perih kang ora ana pungkasane. Dheweke ngrasakake saben metu mlebune napas kang kesedhot mung rerupan antaraning urip lan mati. [ 177 ] “Ananging, kabeh lak wis pepestene Gusti?” Sangkan takon marang rasa suwung kang ngrangkul kopyoring ati.
“Ananging lak kita diwajibake hijrah tumuju marang prekara kang uwih becik,” guneme maneh kanggo ngukuhne penemune. Sangu kemanteban ing ati, Sangkan nekat bara menyang Pelabuhan Seeko Cilacap, papan panggonan angin panguripan nampek banter. Sangkan owah wujud dadi kucem karana kudu ngecet kilang, ameng-ameng urip ing sak nduwure ombak sing nggoyang prau cilik kang dinggo ancik-ancik. Sangkan kentir ing landhepe panguripan. Kaya buruh liyane, Sangkan urip memper kewan. Anane mung mangan, kerja, turu, mbuwang, lan mbayangne matine mengko mesti ora ana kang ngrewes.
“Aku kudu mlayu saka takdir tumuju takdir liyane,” gremenge Sangkan karo ngepelake tangan nalika srengenge ngepasi ana nduwur sirah lan dheweke lagi wae rampung anggone mangan awan. Sangkan nekad menyang Jogja. Nekad sekolah guru kanthi ikatan dinas. Sakwise nemahi kadadeyan maneka warna, Sangkan wis kelangan rasa wedine anggone ngadhepi urip. Sangkan wis teteg atine senadyan mengko dibenum ana daerah saindenging Nuswantara kaya kang disebutake ana ing surat perjanjian.
Sakwise rong taun ana jagad pasionanan, nasib apik isih mihak marang Sangkan. Wusanane, Sangkan dadi guru senadyan ana ndesa sing durung ana listrik nanging isih sak kabupaten karo dununge wong tuwane. Sangkan urip ing tengah petani kang menehi piwulang babagan rasa tulus lan eklas anggone nglakoni urip. Sangkan mbaka sethithik bisa ngilangake perihe urip kang nate dilakoni saksuwene iki.
Senadyan ekonomi angel, sakora-orane Sangkan wis entuk jatah beras saka pemerintah. Embuh kaya ngapa wujude bisa kanggo ngganjel weteng lan urip tetep mlaku. Sangkan rumangsa wis umur lan wis rumangsa cukup kanggo mbangun [ 178 ]bale wisma. Kenya sakampunge sing dadi pilihane. Senadyan dalan rumpil kanggo nggayuh kekarepane, wusanane kenya kuwi dadi jodhone Sangkan.
Sangkan mondhok ing omah kang cedhak karo kantor anggone nyambut gawe nganti nduwe anak siji. Akeh rasa bungah lan susah anggone Sangkan nglakoni urip, nganti dheweke nekad tuku omah ana pinggir sawah. Lesusing urip ora mandheg tekan semono, ananging sangsaya ndadi. Bojone Sangkan lara kanker nganti kabeh bandha sing diduweni entek didol klebu omahe sing lagi wae lunas kanggo ngobatake bojone. Sangkan tetep nyukuri uripe amarga anak-anake wis rampung sekolahe lan wis mbangun bale wisma kabeh. Sangkan saiki miwiti urip anyar kaya dene nalika isih badra jaman nduwe omah anyaran. Manggon omah angsuran nganti kliwat wates umur pensiune, malah taspen sing durung cetha tekane wis digadhang kanggo nyaur utang menyang sedulure.
“Embuh pirang wengi maneh aku bisa ngliwati urip iki,” guneme Sangkan kanthi nyawang secuil mbulan sing nglayari ambane langit. Mripat tuwane isih nrawang adoh nembus irenge langit.
“Senadyan wis kepangan umur, manungsa kudu nduweni impen kareben ora kepedhotan semangat urip,” batine Sangkan. Sirahe diselehne ana mester omah anyar bantalan lengene sing dilempit.
Bojone isih ribet ana pawon nggawe adonan onde-onde wijen sing arep digoreng lan didol sesuk esuk. Sethithik bathine diklumpukake kanggo tambah nempil beras karo lawuh nggon warunge Bu Tarman.
“Gusti, mbok bilih Panjenengan ridho kula nyuwun rejeki kangge nglunasi sedaya sanggeman kula tuwin kangge ibadah umroh,” dongane Sangkan saben byar padhang melek. [ 179 ] “Mbok menawi donga kula menika lucu kagem Panjenengan ananging kula pitados rejeki badhe Panjenengan paringaken saking panggenan ingkang mboten kula kinten-kinten,” guneme Sangkan luwih nggelengake dongane.
Wonogiri, 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Didit Setyo Nugroho, lair ing Wonogiri, 13 Juni 1962. Puisi lan cerpene kasebar ing pirang-pirang media massa, kayata Suara Merdeka, Majalah Trubus, Talenta, Keluarga, Bobo, Kawanku, Solopos,
Parikesit, Penjebar Semangat, lan Jaya Baya. Pitung buku cergame kang diterbitake Tiga Serangkai Internasional disimpen ing Perpustakaan Negara Singapura (NLB Singapura). Cerita anak mlebu ing kumpulan Cerita Anak-Anak Asia Pasifik. Taun 2013 kumpulan puisi Opera Tanah Liat diterbitkake dening Triken Publishing. Taun 2017 kumpulan geguritan Sak Rose Cathetan Sore diterbitake dening Erlangga, Jakarta. Taun 2018 novel anak Tamasya ke Masa Silam diterbitake dening Media Guru Surabaya. Taun 2019 kumpulan puisi Berhenti Menghitamkan Angin diterbitake dening Triken Publishing. Taun 2019 mlebu ing daftar Apa dan Siapa Penyair Indonesia. Saiki penulis dumunung ing Jalan Gatot Subroto 87, Wonogiri 57612. Profesine dadi guru ing SMP Negeri 1 Wonogiri. Handphone/ whatsapp 085803305677, pos-el didietsetyo@yahoo. co.id. [ 180 ]Malem Lebaran
Yen wong pesisir Jepara ngarani segarane tedhuh utawa lembek. Tegese, angine sribit-sribit. Ora patia banter. Kejaba kuwi ombake ya anteng. Banyu segara kaya-kaya ora obah. Meneng. Babagan ngono kuwi kanggo tandha utawa titenan para nelayan. Becik tumrape kanggo golek sandhang pangan. Yakuwi nglaut utawa golek iwak nyang laut. Ora maido kahanan kaya ngono kuwi, ing sakiwa-tengene segara lor, akeh prau-prau pating sliwer.
Banget seneng anggone golek iwak, kadhang kala ana nelayan sing mbablas ngalor. Tekan Pulo Karimunjawa. Nanging ora aji mumpung. Bedane nelayan karo tani ing kono kuwi. Loro-lorone padha duwe petung. Petunge wong tani yen mleset, tandurane utawa asil panene ora kaya sing dikarepake. Mung tanduran toh-tohane. Seje karo nelayan. Toh-tohane nyawa, merga angin lan ombak, kadhang teka tan kenyana.
Legon Kembang, sarampunge bedhug Asar ketok rame. Siji mbaka siji, nelayane padha neka. Papan panggonan sandhare prau nelayan desa Kembang, kepetung cukup rapet. Iku mertandani yen isih akeh, warga sing penggaweane golek iwak. Mbeke sing nyandharake utawa nalekake prau ing kono, ora kabeh praune warga Desa Kembang. Klebu Darman sing kepetung warga njaba Desa Kembang.
“Lha iki, kok ana praune wong Jungwatu ngalang-alangi. Entuk digulingna apa ora?” pocape salah sijine nelayan, sing [ 181 ]arep nglakokake praune. Rumangsa kalang-kalangan. Ukara kaya mengkono, kanggone wong pesisir, kaya angin wae. Ora ana sing dadi ati. Tembung sakecap rong kecap, sajinise wis dadi celathon saben dinane. Iku wis dadi budaya. Budayane wong pesisir. Kasar lan atos kanggone kuping sing ora kulina.
Darman, ing Desa Kembang klebu anak mantu. Sangkane saka Desa Jungwatu. Kepara pereng wetan saka Desa Kembang. Keri-keri iki, isa diarani meh saben dina. Dheweke nyandharake praune ing Legon Kembang. Merga isih ana prelu sing wigati. Ora maido nek saben dinane riwa-riwi. Jungwatu–Kembang. Numpak prau.
Dina iku Darman ora mangkat nglaut. Bapak maratuwane kepingin kepethuk. Ana bab wadi sing arep diomongake.
“Kowe ijek nduwe hape, ra?” tembunge Bapak maratuwane, ngawiti rembug.
Sing ditakoni bingung. Kok bab hape sing ditakokake? Jare ana rembug sing wigati? Nganti kepati-pati, angger nelayan dipeseni.
“Nggih, Yi. Tasih!”
Mbeke wis dadi bapak maratuwa, Darman isih ngundang yi. Merga sadurunge entuk anak mbarepe, dheweke klebu santrine. Iku sing diarani, wis kadhung ing lambe. Angel owah-owahane.
Saka iku uga, maratuwane nek kongkonan Darman, ora ewuh pakewuh. Malah kepara luwih gampang. Tinimbang kongkonan anake dhewe. Ana wae alasane. Sing ika tah sing iki. Kadhangkala Darman dhewe krasa risi. Kuwatir nek anak-anak liyane meri. Sithik-sithik angger ana bab sing wadi, mengko dhisik ngenteni Darman. Klebu rembugan bab arep dodolan lemah sawah.
Kosokbaline, bapak maratuwa manute, ya karo anak mantu mbarep. Anak-anake dhewe, klebu bojone Darman, padha pasrah bongkokan nek ngepasi Bapak metu kodone. [ 182 ]“Pasrahna mbarepe ae!” Mengkono kurangluwih ukara sing asring kumecap. Nganti ing kulawarga, Darman sinebut kaya iku. Mbarepe. Nalika Maratuwane nandhang lara, karepe anak-anake, bapake dipriksakake ing puskesmas. Prekara arep priksa wae angele ora jamak. Ika lan iki alasane. “Ngko rak mari-mari dhewe. Lara iku teka-teka dhewe, lunga-lunga dhewe!”
Saomah tau gegeran, prekara bojone Darman, arep nglairake anak mbarep. Nalika iku Darman ijek nglaut. Malah kabare lagek ngaso-ngaso ing Karimunjawa. Maratuwane ora ngolehi digawa menyang rumah sakit sadurunge Darman teka. Tahmangka bojone wis sambat, kelaran. Nek dituruti, bisa-bisa nganti kebrojolan ing omah. Untunge nalika iku wis ana hape. Darman bisa ngereh-ereh maratuwane, lantaran tilpun-tilpunan. Ora isa dibayangna, nek kedadean kaya ngono iku klakon ing jaman semana.
Darman ijek durung mudheng, ana apa kok nganti yayine keraya-raya, saben irung dipeseni. “Adhik-adhik ya ponakan-ponakanmu kabari, kon balik... ngumpul kabeh ....”
Krungu tembung kaya mengkono, atine Darman mak tratab. Biyasane ukara kaya mengkono iku, dipocapake pawongan sing arep .... Durung nganti rampung anggone Darman mikir, wis kesusulan tembung bacute.
“Nek isa diselakna. Nek sing lagek kebak gawean, nyusul ya gak apa-apa!”
“Nggih, Yi.”
“Gak sah mikir apa-apa. Aku kangen mangan bareng-bareng.”
Sajake yayine ngerti apa sing lagi dipikirake santri lawase. Ya santri kinasih, nganti diwenehi bebungah, mbojo anak mbarepe. Nalika krungu tembung sing kapisan, mbokmenawa praupane Darman ketok nek rada kaget. Banjur diterusake ukarane, sing rada wicaksana. Darman wis ketok ndengengek linggihe. Nanging ijek ketok durung plong. Mula tembung sing keri-keri, sisan dipocapake. [ 183 ]“Gak sah mikir apa-apa.”
Tetep Darman sumelang. Nanging tetep kudu dikabarake marang dulur-dulur liyane, Rampung entuk dhawuh yayine, Darman banjur rogoh-rogoh hapene ing tas. Banjur driji tangane dulit-dulit, nunyuki kipet hape. Ancen kudu sakdheg-saknyet. Uga kudu ketok ing ngarepe yayine. Iku salah siji cara, aten-aten maratuwane. Bab sepele ngono iku, ora patia dingerteni anak- anake dhewe.
Darman ijek mikir-mikir. Ukara apa sing ditulis, ben dulur-dulure ora kaget kaya sing dialami awake dhewe. Nanging mek kesuwen, yayine mesthi sujana. Jebul ya ora gampang nata ukara. Nanging Darman ora santri wingi sore. Ngulur wektu nggo mikir, ben ora konangan. Tangane ngranggeh tas maneh. Ngetokake rokok.
“Yi, ngrokok riyin.”
Ora kesuwen, rokok kretek gawean Kudus,wis ndlesep ing lambene wong sakloron.
Mbah Tempur. Wong sadesa Kembang, maneka crita kenapa karanan Mbah Tempur. Ana sing ngarani, kyai sing duwe prebawa ing Desa Kembang iku, cikal bakale saka Desa Tempur. Kepara arah mengidul, munggah meh nganti Gunung Muria. Nanging ora sithik sing crita, nek Mbah Tempur iku biyen jaman enome melu perang ngusir Walanda. Nalika jaman arep mardika, Mbah Tempur nylametake warga, digawa iing alas Muria. Ing pangungsen warga diajari ngaji.
Cilike Suwira dititipake wong tuwane, marang simbahe ing Gresik. Ing kono cedhak karo pondhok. Ngiras-ngirus mondhok, ben pinter ngaji. Mengkone kareben ngajari ngaji ing desane. Durung nganti rampung anggone mondhok, dikon balik nyang Jepara karo wong tuwane, Nalika iku umure ijek las-lasan taun. Wong tuwane kuwatir, merga ing ngendi-endi panggonan, Walanda ngosak-ngasik pondhokan. Merga dinggo ndhelik utawadadimarkase para pejuwang. [ 184 ]Nanging ya tetep wae. Ing ndesa Suwira enom, ora tau ing ngomah. Nyawiji karo kanca sapantaran, melu-melu berjuwang merangi Walanda. Dheweke kadhapuk ngurusi mangan, ngrangkep nylametake para warga. Saka iku nalika wis mardika, Suwira karo warga Tempur nggawe langgar. Paribasane kriwikan dadi grojogan. Pungkase dheweke nggawe pondhokan. Sekirane dirasa wis aman, warga sing ngungsi kuwi mau padha bali.
Akeh-akehe sing diungsekake Suwira warga saka Desa Kembang. Ora maido nalika jaman kamardikan ana geger PKI, dheweke dijaluk medhun gunung. Rewang-rewang nata kahanan, ben ora dadi kerah, antarane sedulur karo sedulur. Iku urusane politik, negara. Gak sah melu-melu, anut grubyug ra ngreti rembug. Suwira umure saiki kurang luwih wolung puluh sanganan. Nanging dedeg piyadege ijek ketok pidegsa. Gagah uga bergas. Larah-larahe karanan Mbah Tempur pancen dawa banget. Kenapa ora diundang Mbah Suwira, utawa Mbah Wira wae?
“Sampun, Yi,” pocape Darman nalika wis ngabari dulur lan ponakane.
“Ya, aku wis krungu dhewe. Hapemu muni kluntang-Klunting. Ning aja lunga sik, wangsulane piye? Padha isa apa ora?”
“Anak putune njenengan kathah sing padha kerja, Biyasane sore-sorenan nembe kober mangsuli. Rak nggih ngoten tah, Yi? Mangke bar-bar Isak kula sanjangi, pripun?”
“Iki mau rung digawekna kopi bojomu, tah?”
Dina titiwanci sing ditemtokake, Ngiras-ngirus mengeti Rejeban. Dina Isra Miraj nganakake pengajian. Ngundang kyai saka Meteseh Semarang, Sing duwe tarian sufi. Sabenere kyaine meh ora gelem. Mergane wis ana kyai sepuh. Mengko mundhak dadi guyu. Ibarate kaya nguyahi segara. Bareng wis dijlentrehake karepe, lagek dhong banjur manut wae. [ 185 ]“Kula ndherek njenengan mawon, Prekawis sing nari sufi, saged saakeh-akehe, Merga sampun wonten santri-santri saking Jepara sing sampun lanyah nari sufi.”
Darman akale mlaku. Najan nelayan, nanging saora-orane tau ngangsu kawruh ing pondhok. Cara mikire pancen beda. Tari sufi lagek rame-ramene, digunem wong saidhenge Nuswantara, Ben supaya dulur-dulure kepencut, nyelakake teka utawa balik. Duwe cara gawe pengajian, banjur nekakake tari sufi. Nek sekirane iku ana ing plataran omahe wong tuwane, utawa simbahe, ora wurunga duwe rasa bombong.
“Iki ora karepku,” pocape Mbah Tempur nalika anak putune padha ngumpul.
Keprungu tembung mengkono, Darman sing linggih ing kiwane ora kaget, ora njumbul. Apal banget kalakuane yayine.
“Nanging, mumpung padha nglumpuk, aku arep ngomong.”
Darman mak tratab, Persis sing dialami pirang dina kepungkur. Nalika yayine kongkonan dheweke, ngabari sanakkadange kumpul. Sanalika Darman ndhiluk, Nganti-nganti awake mlengkung, kaya pari sing kebak isi.
Kawitane Mbah Tempur mbabar, bab mangan ra mangan mek kumpul. Mrembet-mrembet nganti tekan maknane sedulur,
“Dulur iku nek cedhak mambu tai, nek adoh mambu wangi.”
'Anggone mbabar tumekane crita bab dulur, tai, lan wangi, dawa banget. Nganti putune sing cilik-cilik padha keturon ing pangkone wong tuwane. Klebu sing tuwa, sawetara ana sing wis dlosoran, Beda karo Darman. Sing kawit mau ngenteni tembung. Tembung sing gawe sumelange pikire dhewe.
Desa Kelet. Kepara mengetan saka Desa Kembang, Ing desa iku, ana sawijine rumah sakit, mligine kanggo wong lelara lepra. Iku wis ana kawit jaman Walanda. Mbah Tempur ora crita larah-larahe, kenapa ing Jepara rumah sakit iku diadegake, Nanging [ 186 ]luwih negesake, nalika jaman sadurunge dheweke lair. Simbah buyute nate crita, yen ing ndonya lagek ana pageblug. Akeh wong padha kena lelara. Esuk lara sore mati. Sore lara esuk mati. Salah sijine arupa lelara lepra.
Ing Desa Taunan nganti seprene isih dipengeti. Saben sasi Besar, wargane padha nguri-uri tradhisi. Arupa obor-oboran utawa perang obor. Iku ngemu karep, tandha tulak balak. Ngusir utawa nyingkirake lelara. Kang aran pageblug mau. Nalika jaman semana, meh angger desa nek usum pageblug, tulak balake ya padha obong-obong. Ngubengi desa saben bengine. Bocah cilik saben surup wis dikon mlebuomah. Mbengine ora ana sing entuk metu omah. Kejaba sing rondha, lan sing melu obor-obor mubeng desa.
Mbah Tempur kaya wis krasa. Nalika anak putune padha kumpul, ndilalah ngepasi pamarintah wara-wara bab lelara. Sekolah diliburake. Kabeh pahargyan diandhegake. Ora entuk kumpul-kumpul.
“Ya iki karepe, kenapa padha dikumpulake,” pocape Mbah Tempur, “Mbok menawa iki sing diarani pageblug,” tembung bacute.
Darman sing kawit mau ndhingkluk, saiki wis ngawiti ndengengek. Tangan tengene klebat, nyaut cangkir kopi sing ana ngarepe.
Semono uga dulur-dulur liyane uga ponakan sing wis padha gedhe, Sing sadurunge padha dlosoran, sanalika padha njenggirat. Tangi. Ndeleng kahanan kaya mengkono, Mbah Tempur malah ngandheg crita. Melu-melu Darman, nyaut wedang kopi. Banjur tangane rang geh-ranggeh, nggagapi wungkus rokok. Kaya-kaya iku aba. Sabacute, anak putune padha melu-melu. Wus, sanalika ruwangan mulek, kebak keluke rokok.
“Sakirane sing ora nduwe gawean tetep, gak sah balik. Nek kene ae. Kejaba sing ijek nduwe tanggungan gawean. Nanging ndang dirampungna urusane, terus balik. Nek kene mangan ya [ 187 ]saanane, Nandur-nandur apa ae sing isa dipangan, Nek butoh lawoh, kana karo Darman apa melu kancane, Labuh ing segara, Yaiku mau karepe, mangan ra mangan nek padha kumpul. Dadi gak ana sing sumelang siji lan sijine.”
Rampung Mbah Tempur mocap mengkono, anak putune ndomblong. Thingak-thinguk padha sawang-sawangan, siji lan sijine.
Beda karo Darman. Sing rada lumayan bisa njajagi pikire yayine. Iki wis cetha. Dhawuh, Ora sanepa maneh, Garek sing diomongi. Mudheng lan nggugu sing dikarepake apa ora. Durung rampung anak-putune anggonebingung, Mbah Tempur mungkasi atur.
“Yawis iku sing jane arep tak-omongna. Wasalamungalaikum.”
Sanalika swara grememeng kaya tawon pindhahan ngebaki senthong.
Ora kaya adat sabene, Mbokmenawa padha keselen, mbengi iku ora ana sing padha jagongan. Lek-lekan, alam-alaman, Omah Kong ora patiya gedhe, ya cukup dinggo turu anak-putu. Ora ketang pating mblangsah, ndlosor ing gelaran klasa. Darman dhewe ya klepat. Ora ketok irunge. Jare bojone, iku mau pamit, lunga miyang nyang segara. Mak Darman prengat-prengut wae. Omah akeh tamu, kok malah ditinggal minggat?
Rampung subuhan, pawon malih dadi rame. Mbok-mbok dalah putu-putu wedok padha umyek dhewe-dhewe. Ana sing adang, nggawe wedang, olah-olah, nggoreng lawuh. Ana sawetara malah bakar-bakaran iwak.
“Iwake thik sueger-sueger, ndhek apan tukune?”
“Ndhek bengi bar kumpulan, Dhe Darman klepat ngilang. Jebul mangkat miyang, nggolekna lawuh adhi lan ponakan-ponakane.”
Esoke gentenan, Bar sarapan bareng-bareng, sing paling tuwa, ya Mbah Tempur, ngilang. Sabenere ana bab sing arep [ 188 ]ditakokake anak-putune, Karepe padha ngenteni bar sarapan. Nanging sing dienteni ora ngerti karepe. Ora maido, Darman sing pernahe paling tuwa lan paling mudheng sraten-sratenane yayine, dadi papan jujugan, Kanggone Darman dhewe ya ora patia kabotan.
“Cekake gunem, Yayi menggak kowe-kowe kabeh lunga saka omah. Kon nek omah ae!”
"Biayasane nek wong tuwa ngono, sanepane meh pamit arep lunga ya, Dhe?” pitakone salah siji ipene.
“Maune aku ya nduwe pikiran kaya ngono,” wangsulane Darman.
“Iya, Mbah Yayi kan ampuh. Sekti. Ngerti sadurunge winarah,” pocape salah sijine putune.
“Nek ngono, Mbah Yayi arep mati?” saute putu liyane.
“Hus! Ora ilok!”
“Lha crita-critane nek wong tuwa ngumpulna anak-putune, iku mertandhani ....”
“Wis, aja mbok terusna!” panyentake ibune.
Darman njlentrehake wantahan, apa sing dikarepake yayine, Nanging nalika ana pitakonan, kenapa kok ora entuk lunga? Dheweke mingkem wae. Bareng didhesek, Darman lagi mbeberake. Ora suwe maneh arep ana kaya pageblug. Sing ora adoh saka critane mau bengi. Angger irung ora entuk metu saka omah. Mengko tibane akeh wong padha mati.
“Iki ora ndhisiki kersa, Iho. Klebune pirasat lan petung. Lan iku mau kira-kiraku dhewe, nek ngudhari apa sing dingendikakna Yayi ndhek bengi.”
Durung ana sesasi. Kepetung saka padha dikumpulake Darman, nalika pengajian ngiras-ngirus mengeti Isra Miraj, Ndonya geger bab penyakit. Korona arane, Kang kasuwur Covid-19, Bedanejamansaiki, warta sumebar cepeteora karuwan. Kedadean saka manca, ora nganti sedina wis keprungu tekan ndesa. Kahanane ora beda karo sing dicritakake Kyai Tempur [ 189 ]rikala jaman semana. Garek anak-putu sing nggugu karo sing padha slenca. Nasibe mesthine beda.
“Napa niki sing diarani pageblug, Yi?” pitakone Darman sawijining sore ing emperan. Nalika lagi alam-alam karo yayine.
“Gak sah dirembug. Adhi lan ponakanmu sing ijek ing bara, piye?”
“Napa malih wangsul, Medal saking omah mawon, kathah tatanan.”
“Nek ngono, lebaran iki ngko, ya ora isa kaya ndhek ingi?”
“Dados niki mangke ngantos dangu, Yi?” sing ditakoni ora wangsulan. Panyawange adoh. Mbuh apa sing dipikirake. Sing cetha lebaran taun iki, omah kong katon sepi.
Lingsir bedhug Maghrib. Swara bocah-bocah takbiran keprungu sora saka genthora. Nanging dalan katon sepi. Kala sliwer pit motor siji. Kuwi wae sing liwat, panitiya adum jakat, Wis dadi adate, nalika ing malem pitulikur, Darman wis nglonloni sowaning yayine. Biyasane medhun saka sholat Id, sungkem yayine banjur sorene lagi bali ujung watu. Nanging taun iki beda karo adat sabene.
“Sesok gak sah ngetan sik. Ngenteni rong dina, telung dinameh!”
Darman mung manthuk, Ora wangsulan. Dheweke njajagi apa sing dirasakake yayine. Swara bocah-bocah takbiran wis suda. Mbokmenawa wis padha keselen. Kyai karo santrine ijek ngudarasa ing ruwang tengah.
“Kudune ora muk banter nek genthora. Ora tuwa ora enom, mubeng desa. Nggawa oncor obor-oboran. Ngiras-ngirus mangkis sengkala ....”
Semarang, 30 Mei 2020.
Kawit taun 2015 wis ora mulang kanthi resmi (ing sekolahan). Andum ngilmu (mulange) krana ngisi gladhenan (workshop) ing kampus, instansi (pamarentah, swasta), kampung, nganti pedalaman (Kalimantan, 2011—2014). Gladhen babagan nulis crita, gawe pilem, gawe buku, organisasi, ndongeng, pidhato, lan liya-liyane. Taun 2015—2020 gaweane nggugah jiwa (motivator) para kadang sing klendran. Mligine bab lingkungan, sosial, budaya, lan tradhisi Nuswantara. Pangormatan: Sutradara Terbaik Festival Teater Pelajar Sekota Semarang, (1996); Guru Kreatip Nasional (City Bank Grup, 2005); Prasidatama Sastra Jawa (Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah, 2014); Juara Nasional Nggulawenthah Warga Belajar Keaksaraan, Jateng (2014).
Nulis buku tetep aja nganti lali. Buku sing wis diterbitake antarane Novel Anak, Dongeng Basa Jawa, Kumpulan Naskah Basa Jawa, Pembelajaran Teater, Sosiodrama, Geguritan, lan Novel Basa Jawa. Akeh-akehe diterbitake dhewe (indie). Kala-kala nulis esai ing koran. Saora-orane setaun nerbitake buku siji. Kuwi semboyane.
Alamat (1) Dusun Gebyog RT 3, RW 3, Kelurahan Patemon, Gunungpati, Semarang; (2) Jalan Sriwijaya 29, Komplek TBRS, Semarang. Posel: bahkotang@yahoo.co.id;bahkotang@gmail.com; nomor telepon: 081215881959. [ 191 ]Angen-angenmu kebak gegambaran endah. Wewayangan bojo lan anakmu tansah ngreridhu ati. Saiki awakmu mung bisa ndulu fotone bojo lan anakmu ana layar telepon pintermu.
“Entenana Bapak ya, Dhik. Mengko dakgawakke klambi koki pesenanmu. Kanggo Bune, aja kuwatir, sarung bathik sing apik kae bakal dadi duwekmu.” Drijimu nlusuri gambare anak lan bojomu. Ora bisa ngapusi yen awakmu lagi nandhang kangen kang tanpa upama.
“Awake dhewe kudu siyap-siyap kemungkinan sing paling elek, Guh,” kanca kerja ing sandhingmu mbuyarke awakmu saka alam pangangen-angen.
“Apa wis ora ana pangarep-arep tenanan iki, Har?” awakmu nyoba golek pangayem-ayem senajan kuwi mono pitakonan retoris, pitakonan kang ora prelu diwangsuli.
Kancamu aran Haryo iku amung bisa ambegan landhung. Awakmu wis ora ngoyak kanthi menehi pitakonan maneh. Kahanan panggonan nyambut gawe kang sangsaya sepi wis bisa dadi wangsulan. Awakmu mung butuh panyengkuyung. Mbokmenawa isih ana dalan padhang kanggo perkara iki. Sajake awakmu wis jeleh krungu warta sing ora ana apike. Saben dina ing televisi lan internet mung martakake bab pageblug kang lagi ngantem sakupenge donya. Pageblug aran virus korona sing gawe geger negara ngendi bae. Ora preduli negara maju utawa kere, agamis utawa sekuler, kabeh kuwalahan ngatasi [ 192 ]virus kang nggegirisi iki. Virus iki nulare cepet banget lan bisa nginfeksi sapa bae. Pamarentah mbudidaya supaya virus iki bisa disuda penyebarane, salah sijine kabeh kegiyatan sing ngumpulake wong akeh kudu dilarang. Akeh wong kangelan golek pangupajiwa amarga pageblug iki. Akeh perusahaan sing kepeksa nglereni pegawene. Ana sing digaji ana sing ora. Awak mu mesthi bae wis nggraita bab iki. Kerja ing hotel wis mesthi bakal kena dhampake. Sepine tamu mesthi bae nggawe sing nduwe hotel kudu nglereni pegawene. Arep digaji saka ngendi yen ora ana tamu sing teka?
“Awakmu meh kepriye, Guh, Puguh? Yen aku wis siyap-siyap kanggo mulih mumpung larangan mudik durung ketat, terminal lan bandara isih bukak. Sing penting bisa kumpul anak bojo senajan mung mangan sega uyah.”
“Apa awakmu ora wedi nggawa virus yen nekad bali?” awakmu coba nyaruwe panemune kancamu.
“Banjur arep mangan apa neng kene? Pamarentah ya ora aweh solusi yen awake dhewe tetep neng kene. Ora ana pagawean. Apa nekad dadi begal? Ah ora. Luwih becik aku bali,” Haryo nyauri ujarmu kanthi getem-getem ngempet rasa kang angel digambarake. Sedhih, mopo, kuwatir, nesu, dadi siji.
“Ya wis sing penting awakmu kudu gelem dikarantina yen wis tekan ndesa,” awakmu mungkasi rembug. Meneng jinem. Awakmu sakloron bali nggagas angenangene dhewe. Nggagas kahanan kang tanpa pepesthen.
Apa kang dikuwatirake Haryo dadi kasunyatan. Kanthi ati kang abot pimpinan hotel kudu nglereni kabeh pegawene. Hotel kapeksa tutup amarga nandhang rugi. Anggone nglereni pegawene uga tanpa gaji. Senajan awakmu wis ngerti iki bakal kedadean ora suwe saka pangirane Haryo, nanging atimu panggah karujit-rujit. Wewayangan anak bojomu lan klambi koki sarta sarung bathik tansah ngawe-awe. Awakmu nggetuni [ 193 ]nasibmu. Ya ngapa wong mung nukokke klambi lan sarung kok nganti ora klakon. Kamangka saben taun gajimu luwih saka turah yen mung kanggo nyandhangi kulawargamu kanthi apik. Ing kahanan biyasa, bab kasebut ora dadi gorehing ati. Nanging ing kahanan prihatin kaya ngene bisa mangan sedina pisan wae wis kudu disukuri.
“Sesuk aku bali, Har. Mumpung dhuwit isa cukup kanggo bali. Awakmu yakin ora arep melu?” Haryo kanca sinarawedimu iku nyoba nawani pambiyantu.
“Sik, Har. Aku isih mamang,” wangsulanmu marang mitra mu. Awakmu durung bisa menehi keputusan.
Nganti dina rombongane Haryo bali awakmu durung bisa menehi keputusan, ateges bab kuwi uga dianggep keputusan dening Haryo yen awakmu ora melu bali. Sadurunge bali, Haryo wis sempet nawani awakmu maneh, mbokmenawa isih ana owah-owahan anggonmu mikir. Nanging awakmu ora manthuk uga ora gedheg. Haryo mung bisa pamit lan andum donga supaya tetep slamet kabeh. Awakmu mung bisa nyawang blegere ngilang saka pandulumu.
Saka televisi tangga kontrakan keprungu giyaran iklan sirup Marjan. Yen wis ana iklan-iklan sirup kaya ngene tegese ora suwe maneh sasi Pasa bakal teka. Ora kliru, amarga saiki pancen lagi ngarepake pasa. Telung dina maneh pasa lan rasane iki dadi pasa ing paran kanthi swasana kang beda tumrap awakmu. Iklan-iklan sing digiyarake uga diselarasake karo kahanan. Saka operator seluler, biskuit, nganti apa wae padha nyeselake pesen supaya tetep ana omah bae kareben slamet. Kabeh padha nawakake layanan sing nyengkuyung pesen kasebut. Mripatmu mbrebes mili krungu iklan kuwi banjur ndudul nomere bojomu. Ora let suwe video call saka awakmu ditampa dening bojomu kang lagi mangsak, ora adoh saka kono ana anakmu lagi dolanan pasaran.
“Masak apa, Bu?” takonmu nalika bojomu nuduhke wajan kang mongah-mongah. [ 194 ] “Mbah Yono ki mau mrene ngeteri keyong saka sawah, Pak. Tak mangsak oseng lombok ijo. Karemanmu, Pak. Ah coba sampeyan neng kene.”
Yen ora ngelingi yen kuwi video call, ateges bojomu bisa nyawang raimu, mesthi awakmu wis mbrebes mili. Kanggo nylamurke kahanan awakmu njaluk supaya dicelukke Tisa, anakmu.
“Bapaaak, adhik mangsak tempe goreng hlo iki,” saute anakmu sambi nuduhake busa sing dikethok-kethok lan diarani tempe.
“Enak ora kuwi, Ndhuk?”
“Ha Bapak gak rene kok, ora isa ngincipi ta,” sepisan maneh omongane anakmu nggawe atimu kerujit-rujit.
“Sabar ya, Ndhuk, mengko yen viruse wis ilang, Bapak mesthi bali.”
“Viruse iki kok nakal ya, Pak? Adhik kan pengin nganggo klambi koki oleh-oleh saka Bapak.”
“Ndonga wae ya, Ndhuk, moga viruse ndang ilang, Bapak janji bakal nggawakke klambi koki sing apik kaya masterchef.”
“Hore!”
Anakmu banjur playon saking senenge. Telepon dicandhak maneh dening bojomu lan ora suwe sapajagong iku dipungkasi amarga bojomu arep ngrampungi mangsak. Awakmu sakloron amung bisa andum slamet.
Ndulu kahanan anak bojomu, ora mentala nggonmu kandha yen awakmu mentas bae di-PHK. Ilatmu kaku, atimu ora tekan.
Swara tarhim ngalu-alu saka pengeras masjid. Slawat kang biyasa dilantunke yen ngarepake Maghrib lan Subuh iku banget ndudut atimu. Sasi pasa kang padatane gawe atimu bungah, taun iki klakon nggawe ati nggrantes. Ora ana rasa gumregah age-age mara masjid, buka bareng, traweh jamaah, golek saur [ 195 ] ana ndalan. Pamarentah nglarang salat jamaah ana masjid, buka bareng ana ngendi wae uga ora oleh. Pasa ing paran taun iki pancen beda kaya pasa-pasa ing taun kepungkur. Rasane sepa.
Awakmu ora ana semangat kanggo buka. Amung ngombe banyu putih mung kanggo mbatalake pasa. Saliyane iku, ora ana cekelan gawean nggawe tabunganmu sangsaya tipis. Awakmu wis mbudidaya golek gawean apa wae nanging sajake kabeh kaya sekongkol kanggo nguciwakake atimu. Kabeh ngomong susah. Nguripi awake dhewe wae kangelan apa maneh kok menehi gawean liyan.
Anggone awakmu nggagas angen-angen nganti ora krasa wis keprungu adan Isya’. Ing layar telepon pintermu akeh mitra kaca maya sing ngrembug bab traweh ing ngomah. Akeh guyonan utamane kanggo bapak-bapak sing biyasane mung dadi makmum traweh ing masjid saiki kepeksa dadi imam. Sing apalan surate lumayan ora dadi masalah, nanging sing isane mung Qulhu bakalan dadi gojlogane wong akeh, utamane ibu-ibu. Awakmu melu ngguyu maca tulisan-tulisan kaya ngono. Nanging ora suwe guyumu dadi tangis kang ora keprungu, kang metune saka njero atimu.
“Coba awake dhewe bisa kumpul, Ndhuk, Bune, Bapak iki lumayan apal surat-surat sing variatif, ora mung Qulhu lan Inna a’thoina. Pengin rasane saiki awake dhewe jamaah. Aku imame, awakmu sakloron makmume. Ndahneya tentreme.”
Awakmu tangi saka peturon banjur wudu lan salat kanthi ijen. Ora kurang anggonmu nenuwun marang Gusti supaya dituduhake dalan padhang.
Mbarengi salam pungkasan salat witir, keprungu lawang kontrakanmu didhodhog lan ana kang uluk salam. Age-age mboklempit sajadahmu. Sarung lan kethu isih mboknggo nalika mbukakake lawang kanggo tamumu. Sawijining priya kang saumuran bapakmu ngadeg ing ngarep lawang. Awakmu nyumanggakake mlebu ngomah. [ 196 ] “Wonten kawigatosan menapa nggih, Pak?” awakmu miwiti rembug.
Priya ing ngarepmu ora age-age menehi wangsulan. Ketara banget angel anggone ngronce ukara.
“Ngaten, Mas Puguh. Nuwun sewu mbokmenawi dados boten remene penggalih panjenengan ....”
Priya iku njlentrehke karepe mertamu bengi iku. Priya iku mono pawongan sing nduweni kontrakan sing mbokenggoni. Dheweke nyritakake kahanan sing lagi dialami ing kulawargane. Kulawargane uga ora luput saka dhampak korona. Kulawarga anake bapak iku uga kena PHK. Kabeh pilih bali ing ngomah amarga wis ora duwe pangarep-arep maneh yen tetep bara ana pulo sebrang. Amarga yen bali mrono kudu wajib karantina, omah kontrakan sing mbokpanggoni iku arep dienggo dhewe. Tegese awakmu kudu age-age oncat saka kono.
“Sepindhah malih ngapunten nggih, Mas. Kula sakjane nggih awrat sanget nanging kula mboten gadhah pilihan sanes.” Awakmu unjal ambegan landhung. Dhuh Gusti, apa ora cukup anggone Panjenengan ngajak guyon? Ngono pikirmu lan age-age mboktampik kanthi istighfar.
“Nggih, Pak. Kirang pinten dinten anggene mriki? Kersane kula siyap-siyap,” awakmu nyoba mangsuli kanthi tatag najan ing njero ati ajur mumur.
“Udakara seminggu malih, Mas.”
“Nggih, Pak. Kula usahakke saderenge putrane panjenengan dugi, kula mpun pindhah saking mriki.”
“Matur nuwun, Mas. Sepindhah malih niki boten ateges kula nundhung panjenengan nggih. Estu boten. Kula kepeksa.”
“Nggih, Pak. Boten menapa, kula paham kok.”
Priya iku njaluk pamit mulih. Awakmu nutup lawang kanthi ati kang semplah. Kaya-kaya pangarep-arep marang uripmu uga wis ketutup kabeh.
Awakmu nggetuni keputusanmu sing ora melu Haryo mulih wingi-wingi sadurunge aturan mudhik durung ketat. Karepe awakmu mung pengin nuruti anjuran pamarentah kanggo medhot rante penyebaran virus. Minangka warga negara sing apik awakmu mung pengin manut. Nanging saiki awakmu mamang. Nalika awakmu nandhang susah kaya-kaya negara ora teka menehi solusi. Yen tetep manggon ana kene genah ora isa golek kos-kosan maneh. Dhuwitmu ora cukup kanggo nyewa kamar najan sing paling cilik lan murah. Pilihan siji-sijine yaiku kudu bali embuh piye mengkone neng ndesa pikir keri.
Yen numpak angkutan umum genah ora isa, saka warta sing mbokwaca ana internet lan mbokdelok ana televisi kabeh bandara, terminal lan stasiyun wis ditutup. Pawongan sing wis bacut tuku tiket, kabeh dibalekake dening maskapai penerbangan utawa perusahaan angkutan umum kasebut. Sing nekad bali nganggo mobil pribadi isih kudu ngliwati check point utawa palang pamariksan. Yen konangan yen kuwi rombongan mudhik, bakal dikon muter balik dening petugas kepolisian.
Rong dina sadurunge awakmu metu saka kontrakan, awakmu durung nemokake cara sing aman kanggo mulih. Wektu iku awakmu lagi andhok mangan awan ing sawijing warung pinggir dalan. Ing warung iku ana sawetara supir ojek online sing sambat sepine pametune amarga susute pelanggan. Antarane sambat lan misuhi pamarentah nglumpuk dadi siji.
Ujug-ujug awakmu kaya entuk wangsit. Kepriye yen mulih ngomah kanthi motoran bae? Ethok-ethok dadi supir ojek online kang lagi nggawa pesenan panganan. Yen ngliwati palang pamariksan ngomong wae yen lagi ngeterke pesenan. Mengko panganane isa dipangan nalika leren. Banjur tuku panganan maneh, ngono sateruse nganti tekan ngomah. Awakmu kelingan kancamu tau nitip jaket lan helm sragam ojek lan lali ora dijupuk. Masalah aplikasi mengko kena direka-reka. Pinter-pintere mblithuki petugas bae. Mathuk. [ 198 ] Dina pungkasan manggon ana kontrakan, awakmu wis ngringkesi barang-barang saperlune. Nalika pamitan karo bapak sing duwe kontrakan, awakmu ora ditarik sewa kontrakan malah kepara disangoni sithik. Awakmu pekewuh amarga ngerti sejatine sing duwe kontrakan uga ana ing kahanan susah. Nanging amarga dipeksa, awakmu ora bisa nampik. Awak mu mung bisa ngaturake panuwun lan pangapura sing akeh. Wusana dhuwit kasebut bisa mboknggo tuku klambi koki kanggo anakmu lan sarung bathik kanggo bojomu.
Ora dinyana rantamanmu bisa mlaku kanthi lancar. Petu gas sajak ora nggagas karo supir-supir ojek sing liwat palang pamariksan. Luwih nengenake kendaraan pribadi. Awakmu ndonga terus supaya kaya ngene terus nganti tekan ngomah. Nanging nasib pancen ora bisa dibadhe. Lakumu kudu kesendhat kamangka wis entuk separo laku amarga ana petugas kang iyig nakoni iki-iku. Awakmu wis mbudidaya ngeyel nanging panggah wae awakmu diakon muter balik.
Kahanan mangkono nggawe pikiranmu sumpek. Kaya-kaya kabeh ora nyengkuyung karepmu kepengin bali ing ndesa. Dhuwitmu sangsaya tipis, ora bisa bali kontrakan maneh. Adoh kana adoh kene. Awakmu klakon nangis ngguguk amarga ora ngerti kudu kepriye. Montor mboklakoke ngono bae ora ngerti kudu menyang ngendi.
Ing tengah-tengahe nyetir montor, awakmu ngerti ana wong lanang lan wong wadon boncengan ing ngarepmu. Mbuh entuk gagasan saka ngendi awakmu njejeri montor kasebut lan ngrebut tas sing dienggo wong wadon sing mbonceng banjur awakmu ngegas banter. Tujuanmu mlayu ing kantor polisi paling cedhak. Nyerahke awak.
“Becik aku dikunjara wae. Genah ana sing ngopeni. Entuk jatah mangan,” kaya mangkono pikiran cupetmu.
Montor ing mburimu ora mandheg anggone ngoyak lan bengok-bengok. [ 199 ] “Jambreetttt ... jambretttt ....”
Bengokan kasebut nuwukahe kawigatene wong akeh. Saya suwe saya akeh montor sing ngoyak awakmu. Awakmu sangsaya mbanterake laku wis ora mikir arep kepriye.
Bruuuk ....
Ana barang atos kang digebugke ing gegermu. Pranyata ana sing kasil ngoyak awakmu. Awakmu oleng, ora bisa ngendhaleni laku. Banjur tiba glangsaran.
“Kae jambrete tiba ... ayo digebugi.”
“Diobong lak wis.”
“Pateni wae!”
Sangsaya akeh pawongan kang ngroyok lan nggebugi awakmu. Rasa lara lan bengokan campur adhuk dadi siji. Ana barang cair kang disiramake marang awakmu. Awakmu isih bisa mbedhek yen iki mesthi bensin. Awakmu ora tau mbayangke yen lelakon uripmu kudu dipungkasi kanthi cara kaya ngene. Korek wis disumet, kari ngenteni wae awakmu bakal ketemu Malaikat Izrail.
“Bubar! Bubar! Polisi teka. Ayo bubar!”
Awakmu isih keprungu lamat-lamat sirene mobil polisi lan bengokan pawongan sing menging nindakake main hakim sendiri. Gerombolan wong-wong sing nggebugi lan nyiram awakmu padha mlayu sajak wegah urusan karo polisi. Awakmu isih bisa ndeloki bungkusan isi klambi koki lan sarung bathik sing ndhisiki kobong kena korek kang dibuwang ngono wae. Ing kahanan urip lan mati sesawangan anak lan bojomu ganti-gumanti ngebaki mripatmu. Bojomu ayu lan pantes nganggo sarung bathik truntum senengane. Anakmu uga tambah katon lucune nganggo klambi koki lan dolanan mangsak-mangsakan senengane.
“Ngapuranen Bapak ya, Ndhuk, ngapuranen aku ya, Bune. Ngapuranen tenan,” ujarmu lirih.
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Impian Nopitasari, mawarna-warna tulisane wus
Sore iki langite katon resik. Mega-mega kang maune ngreng gani angkasa saya suwe padha sumingkir. Alon-alon Neni mancal sepedha motore tumuju bangsal Blimbing. Kudune Neni saiki prei amarga lagi mau esuk mudhun jaga. Nanging kepriye maneh dheweke ora mentala mangerteni anake kancane kang dadakan lara butuh kawigaten. Mula sore iki dheweke piket maneh nggenteni kancane.
“Mbak ndherek nggih anak kula, Eka ing kamar 3 dipunsibin! Kula badhe tumbas minyak kayu putih,” mangkono panjaluke Bu Semi, ibune Eka kang umur-umurane wis setengah abad. Dheweke banjur ninggalake bangsal Blimbing sawise Neni nyaguhi sinambi manthuk.
Neni kang lagi ngecek data-data pasien ing bangsal Blimbing menyat njupuk ubarampe kang dibutuhake. Dheweke njujug kamar nomer 3. Alon-alon lawang kamar dibukak. Katon Eka kang kondisi-ne lemes.
“Nyuwun pangapunten, Mbak! Niki kula kasuwun nyibin Panjenengan,” celathune Neni sawise nganggo sarung tangan lan njupuk washlap kang wus cumepak sandhinge baskom kang isi banyu anget.
Eka, bocah wadon kang umur-umurane 20 tahun mau mung manthuk tanpa daya. Alon-alon Neni wiwit nyibini Eka. Ana 20 menit Neni anggone nyibini. Pancen rada sawetara amarga Eka diinfus. Rampung nyibini Eka, Neni metu saka kamar papagan karo Bu Semi.
Nalika Rembulan Bunder | 201 [ 202 ] Neni ninggalake kamare Eka. Ora lali wijik nganggo hand sanitizer kang cumepak ing ngarep kamar nomer 3, terus nju jug kamar mandhi reresik awak. Seger tenan. Klambi putih kang dienggo dilebokake plastik lan didelehake njero kranjang. Tujune Neni nyimpen klambi serepan, kanggo ngawekani yen klambine reged.
“Lho, Mbak, kok jaga?” pitakone Sinta kang wiwit mau durung ketemu Neni. “Aku ora mentala karo Mbak Heti. Putrane panas uga mutah-mutah. Mula aku nggenteni jaga, Dhik. Lha sore iki sing jaga sapa wae?”
“O...ngono ta! Sing jaga sore iki aku, Mbak Neni, Mas Panca, lan Mas Pandu. Nanging nalika aku teka, Mas Panca lan Mas Pandu lagi ana ing kamar 7 kang pasiene butuh oksigen. Panjenengan nembe wae rawuh, Mbak?” wangsulane Sinta lan banjur takon marang Neni kang dikira nembe wae teka.
“Aku wis teka wiwit mau, Dhik. Iki le bar saka kamar 3, nyibini pasien,” wangsulane Neni sinambi mbenakake kudhunge kang durung kober diwenehi bros.
“Mbak, pasien kamar 3, pasien anyar. Nembe mlebu mau awan. Saka IGD langsung dikon mondhok,” jlentrehe Sinta kang lungguh ing sandhinge Neni.
“Aman, ta, Dhik?” pitakone Neni karo nyawang Sinta sing lagi mbukak data-ne Eka Pertiwi.
“Miturut data isian saka kulawarga, aman, Mbak. Riwayate pasien sadurunge ing kene sempat opname ing Rumah Sakit Merdeka. Terus dirujuk ing kene. ” Neni ambegan landhung. Pangajabe sing disuwun ora ana apa-apa. Nalika nyibini Eka suhune klebu normal, tanpa seseg uga ora mutah-mutah. Sing njalari Neni sangsaya manteb rumah sakit iki ora kanggo pasien sing positif Covid-19. Dening pihak rumah sakit pasien sing kena Covid-19 dipapanake ana ing gedhung khusus adoh saka rumah sakit kono, udakara rong kilo jarake. [ 203 ] Wengi iki ing bangsal Blimbing hawane adhem. Ora kaya wengi-wengi kapungkur. Sumiliring angin sumribit rumasuk tekan saranduning awak. Neni lan Sinta kepeksa nganggo jas. Neni kadhang kala angop, theklak-thekluk. Suwe-suwe keturon ing kursi.
Wis seminggu, wiwit anane pageblug utawa pandemi Covid-19 iki saben perawat anggone jaga dijadwal telung dina mlebu telung dina prei. Aturan mau kanggo ngawekani ngurangi kumpul-kumpul. Mengku pamrih ngurangi sumebare virus korona.
Esuk jam 08.00 Neni ninggalake rumah sakit. Wektu rong dina kanggone Neni digunakake kanggo reresik omah. Lumayan bisa uga kanggo ngaso, bisa kanggo mbalekake imunitas awak. Jaga bengi mbutuhake tenaga ekstra.
“Bu Neni, mangke ing ruang kula!” panjaluke Ketua Bangsal, Pak Heru, nalika Neni mlebu nyambut gawe.
“Inggih, Pak,” wangsulane Neni ngemu pitakon ing batine.
“Ana apa ya kok Pak Heru ndhawuhi sowan, ya?”
Sawise menehake obat marang pasien-pasien ing bangsal Blimbing, Neni nglegakake sowan Pak Heru karo nggawa pitakon kang butuh wangsulan.
“Mangga pinarak lenggah, Bu!” pakone Pak Heru kang banjur mbukak stopmap kang isi data sawijining pasien. “Inggih Pak,” semaure Neni kang banjur njujug kursi sing ana ngarep mejane Pak Heru.
Pak Heru miwiti crita. Nanging sadurunge Pak Heru ngendika,” Bu Neni, menapa ingkang samangke kula aturaken menika kangge kasaenan sedayanipun. Kula suwun samangke katampi kanthi iklas saha sabar!”
“Nyuwun pangapunten sejatosipun wonten menapa nggih, Pak?” pitakone Neni ora sranta kepengin ngerti ana kadadean apa sajatine. [ 204 ] “Bu Neni, ngaturi uninga bilih Eka, pasien ing kamar 3, sampun tilar donya!”
Neni kaget, “Innalillahi wainnailaihi rajiun!”
Pak Heru njlentrehake, nalika Bu Neni istirahat ing omah, panase Eka nganti 38oC uga seseg. Esuke Eka kapundhut ing ngarsaning Gusti kang akarya jagad. Tim medis banjur nindakake rapid test lan swab sadurunge jenazahe Eka disuceni. Usaha liyane kang ditindakake tim medis, kulawargane Eka didhedhes mula bukane Eka mlebu ing Rumah Sakit Merdeka kang banjur dirujuk ing rumah sakit iki. Ibune Eka pranyata pancen sengaja nutupi riwayate Eka supaya bisa katampa ing Rumah Sakit Merdeka. Ibune Eka kandha yen telung minggu kapungkur Eka lelungan ing njaban kutha. Kondangan kabacutake reuni. Asiling tes esuk mau Eka positif kena virus korona.
“Astaghfirullahhal’adzim!” tembunge Neni lemes karo nutupi raine.
Pak Heru nyuwun supaya Neni wiwit karantina mandhiri ing ngomah suwene patlikur dina saka dina iki. Pranyata sing karantina ora mung Neni, nanging ana uga perawat liyane kang wis sesambungan langsung karo pasien.
Metu saka ruwangane Pak Heru, Neni lungguh dhelegdheleg. Ing batin ngundhamana marang kulawargane Eka.
“Kok ya tegel kulawargane Eka ora jujur bab kahanane Eka kang sajatine. Yen ngene iki rak ngrugekake perawat, uga kulawargane perawat. Melu nanggung sakabehe. Astaghfirullahhal’adziim!” pangresahe Neni.
Alon-alon Neni nata ati. Dheweke ora kena emosi. Kabeh wis kedaden. Emosi ora bakal ngrampungi perkarane. Mula alon-alon Neni njupuk hape, telepon Ilham, bojone.
“Mas, kamar omah mburi tulung diresiki!” panjaluke Neni memelas tanpa daya.
“Kok ndadak diresiki, wong kamar ing omah ngarep ya ana sing kosong?” [ 205 ] Neni kepeksa nyritakake kahanan kang sanyatane. Garagara kulawargane Eka ora blaka suta mula saperangan tim medis kang wis sesambungan langsung karo Eka kadhawuhan karantina mandhiri. Mula dina iki Neni miwiti nindakake karantina mandhiri kanthi pamrih supaya kulawargane ora kena pageblug Covid-19.
Krungu keterangane Neni, Ilham ora bisa omong apa-apa. Dheweke malah mikir kepriye mengko anggone kandha karo anake. Ora mentala yen anake kudu pisah karo ibune amarga kudu karantina mandhiri.
“Mas, aja lali, uga siyapake klambi, ubarampe kanggo adus, magiccom, beras, lan termos!” “Iyyyaa ....” wangsulane Ilham rada glagepan amarga isih mikirake anake kang kudu pisah karo ibune.
Neni ambegan landhung. Wis lega bisa ngandhakake perkarane marang Ilham. Alon-alon Neni menyat, mlaku tumuju ruwang perawat saperlu njupuk tas. Metu saka rumah sakit ora bisa kumecap apa-apa. Sing ana pikirane Neni kepriye anake yen ngerti dheweke karantina mandhiri?
Ing ngomah Ilham durung arep crita marang Weni. Dheweke arep golek wektu sing cocog. Mulane saiki Ilham ngajak Weni saperlu ngresiki kamar omah mburi kang wis suwe ora dienggoni mbakyune. Omah kang wis udakara ana rong taun kosong. Nanging dening Ilham lan Neni omah mau kadhang kala diresiki. Samangsa udan omah mau digunakake kanggo mepe klambi.
“Pak, kok kadingaren ngresiki kamar niki?” pitakone Weni anake kang mbarep, dene umure 12 taun, ”Kangge sinten?” Weni isih takon sinambi nyapu.
“Adate Bapak lan Ibu rak ya ngresiki omah iki. Nanging gandheng ibumu durung kondur mula Bapak ngajak Weni ngresiki kamar iki!” tembunge Ilham karo nyawang Weni kang nyapu jogan. Ana rasa melas, trenyuh, campur dadi siji.
Nalika Rembulan Bunder | 205 [ 206 ] Weni mung meneng bae. Dheweke banjur nyapu jogan. Ilham nyiyapke ubarampe kang diperlokake Neni. Ana sajam anggone reresik omah mau.
“Wis, Wen, mengko dakterusake Bapak. Kana adus dhisik!”
“Inggih, Pak.”
Ilham njapri Neni yen papan panggonan wis sumadya. Sadurunge ninggalake omah mau Ilham mbukakake lawang mburi, supaya kanthi gampang Neni bisa mlebu.
Tekan ngomah Neni langsung mlebu omah mburi. Kabeh lawang lan cendhela ditutup. Lampu diurubake. Ilham pancen wis tanggap mula magiccom sing isih ana segane didelehake ing omah mau. Semono uga jangan lan lawuhe.
Esuke nalika Weni nonton TV, Ilham njejeri. Weni katon serius nonton berita bab pasien kang kena virus Covid-19.
“Kuwi, Weni, saiki wong sing lelungan adoh kudu netepi protokol kesehatan. Ora lali nganggo masker lan asring wijik. Sedurunge mlebu ngomah kudu wijik, adus, ganti klambi pamrihe supaya ora kena virus Covid-19! Yen wis tahu sesambungan karo pasien kang positif Covid-19 kudu karantina!”
“Wah, yen ngaten sedaya tiyang kedah njagi kesarasan. Menapa malih dhokter saha perawat nggih Pak!”
“Bener, Wen,” tembunge Ilham karo nata ati. “Bapak arep ngendika menawa seminggu kapungkur ana pasien kang seda. Asiling test swab pranyata pasien mau positif kena Covid-19. Mula ibumu kadhawuhan karantina mandhiri murih kulawargane ora kena virus.”
“Dados ingkang manggen ing griya wingking menika Ibu?” pitakone Weni semu kaget, kaya ora percaya.
Ilham manthuk-manthuk, ora wani nyawang Weni. Suwe-suwe keprungu Weni mingseg-mingseg. Ilham ora mentala. Weni dikekep, dielus-elus rambute, karo ngarih-arih. [ 207 ] “Sabar ya, Ndhuk! Ibumu tetep butuh kanca. Butuh kawigatene Bapak uga Weni. Mula Weni samangsa-mangsa bisa VC (video call) karo ibumu, supaya ora nglangut.”
Krungu tembunge Ilham, Weni anggone sesenggrukan rada mendha. Luhe kang mili ing pipi dilap nganggo tangane karo semaur, “Inggih, Pak!”
Ilham njujug pawon njupuk wedang anget kanggo Weni. Alon-alon Weni njupuk androide banjur video call karo ibune.
Weni lan Neni padha-padha sesenggukan. Pandengpandengan. Ing angen-angene kepengin padha rangkulan ngesokake pangrasaning ati kang ora bisa dicritakake.
Lembah Tidar, 21 Juni 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Anatri Endras Sumekar, dipunlairaken wonten ing Gombong, 5 Juli 1967. Lulus SMP Negeri 4 Magelang taun 1983, nglajengaken ing SPG Negeri
Magelang taun 1986. Lulus SPG nyecep ngelmu ing Progam Studi Pendidikan Bahasa Jawa, FPBS, IKIP Negeri Yogyakarta. Titi wanci menika taksih aktif mucal ing SMP Negeri I Mungkid, Kabupaten Magelang. Hasil karyanipun, yaiku (1) “Memetri Unggah-Ungguh Basa Jawi kanthi Lelagon” (Djaka Lodhang, 2012), (2) “Ngrembakakaken Pendidikan Karakter Lumantar Ekstrakurikuler Macapat” (Djaka Lodhang, 2013), (3) Antologi cerkak Kluruk (Sun Rice, Yogyakarta, 2015), (4) Antologi cerkak Kunci (Farishma Indonesia, Sukoharjo, 2020). [ 208 ]Wayahe ngarepake surup. Aku lagi rawat-rawat sepedha montor nalika Kusniana teka. Sawise nyetandhar sepedhane, banjur jumangkah alon. Awake mundhuk-mundhuk. Kanthi sirah tumungkul, dheweke nyoba nyawang raiku.
Sepedha montor takjagang, ora sida taklebokke.
“Pak Guru, kula badhe ...” swarane kandheg.
“Kene mlebu,” aku nyambung omongane sing ora tutug.
Mindhik-mindhik Kusmiana ngetut wuri lakuku. Tekan ruwang tamu, Kusmiana takkon lungguh. Bocah iku nurut kabeh apa sing takomongake. Lungguhe anteng, tangane dicakepake, dipangku.
“Karo sapa?” pitakonku karo nyelehake sagelas omben kemasan lan stoples isi panganan garing.
“Kiyambak, Pak.”
“Diombe dhisik.”
Kusmiana nggeget-nggeget lambe. Tangane ora obah.
“Ora ngombe, ya mangan-mangan klethikan.”
Kusmiana gedheg.
“Ana apa, ngarepake surup kaya ngene nyang daleme Pak Guru?”
“Kula badhe mendhet ijazah, Pak.”
“Jupuk ijazah?” aku mlengak. Banjur tanpa mikir dawa aku kandha apa anane, “Ijazahmu durung dadi, Kus. Uga ijazahe [ 209 ] kanca-kancamu. Sebab blangko ijazah sing arep ditulisi biji asil ujian durung mudhun.”
“Lajeng pripun nggih, Pak Guru?”
“Kowe arep nerusake sekolah ing endi?”
“Kula badhe kesah.”
“Arep lunga? Lunga menyang endi?”
“Badhe tumut bapak biyung teng Kalimantan.”
“Oh!”
“Kula dikengken nyusul kaliyan mbeta ijazah.”
“Lha mangkatmu karo sapa?”
“Wonten tiyang ingkang badhe bidhal wonten Kalimantan. Kula dititipaken.”
“Kapan?”
“Ngenjing, Pak. Kalih dinten malih.”
Aku blangkemen. Krungu tembung-tembunge Kusmiana sing lirih nanging ijen-ijen ndadekake dhadhaku kebak watu. Mbedhedheg! Hhhgghh, mrangguli lelakon kok kaya ngene. Sewu tembung arep kawetu ing lambe nanging kandheg ing gurung.
Kusmiana iku salah siji ing antarane rong puluh muridku. Dibandhing kanca-kancane, Kusmiana mujudake muridku sing paling anteng lan sethithik omonge. Nanging sing banget bedane, rumangsaku bocah siji iki ora duwe syaraf guyu. Sing ajeg dumadi, ora pisan ora pindho, saben-saben aku crita lucu lan marakake swasana kelas ger-geran, dheweke mung mencerengi aku karo paling-paling ngobahake sethithik lambene.
Tumrapku Kusmiana bocah aneh. Kayadene mlaku, arahe asring lelawanan karo wong akeh. Yen liyane ngidul, dheweke ngalor. Bocah saumur sekolah dasar kudune seneng dolanan lan grombol-grombol karo kancane. Kusmiana ora. Kusmiana senenge ijen. Yen istirahat, olehe metu saka kelas keri dhewe. Pinuju kanca-kancane jajan ing kantin dheweke trima lungguh ing teras ngarep kelas. Kala-kala karo maca buku, kala-kala [ 210 ]nyenyawang kekembangan sing ditandur cedhak tritis ing ngarep kelas.
Sawijine wektu dheweke taktakoni kenangapa ora tau jajan. Apa ora nggawa sangu. Yen ora nggawa arep takparingi.
Wangsulane ora kepengin, banjur nuduhake dhuwit sangu saka sak klambi, rong ewu rupiyah! Dhuh Gusti, akeh temen, batinku ngrintih.
Dhuwit sing sisih ngarep ana gambare pahlawan nasional Mohammad Hoesni Thamrin lan ing sisih mburi ana gambare wanita nganggo klambi adat Minang lagi njoged Tari Piring iku dilebokake maneh ing sak klambine.
"Saben dina sangumu rong ewu?"
"Kadhang nggih sewu."
"Sewu?!"
Kusmiana manthuk.
"Duwe dhuwit kok ora nggo jajan?" pitakonku ngati-ati.
"Kula celengi, Pak Guru."
Dhadhaku kaya dijojoh trisula. Dhuwit semono — sing tumrap wong liya ora digape — dening Kusmiana dicelengi.
"Dhuwit celenganmu akeh ya, Kus?" swaraku takgawe gumrapyak semu ngguyoni.
Kusmiana ngawasake raiku. Pojok lambe ndhuwur ditarik sethithik, kaya arep mesem. Nanging wurung.
Takpikir-pikir sing goblog iki aku. Nyelengi dhuwit gedhene rong ewu kok diarani celengane akeh. Nek kepengen ngerti wong sugih dhuwit, celengane ing bank ora mekakat akehe kanthi diatasnamakake wong liya, kae lho para maling sing ngrampok dhuwit negara: koruptor! Paraga sing tetep kinormat senajan wis dibui, lan olehe turu tetep ing kasur empuk. Diladeni mangan enak-enak. Diajeni sipir-sipir pakunjaran.
Lha Kusmiana? Batinku takkamplengi dhewe. Pira dhuwit celengane? Mesthine dening para koruptor mung dianggep uyuh!
[ 211 ] Kusmiana ditinggal wong tuwane menyang Kalimantan dadi buruh ing kebon sawit nalika kelas papat. Urip sedina-dinane melu bulik, adhine bapake. Kebutuhan saben dinane dikirim saka Kalimantan. Nanging karang urip ora kaya crita komedhi, nasibe Kusmiana kaya bocah ora kopen. Embuh krana kiriman dhuwit sing ora cukup utawa sebab liya sing ora elok yen dicritakake, sepatu sing dienggo nyangkem baya, klambine lusuh, awake nlaling. Atiku dadi tambah karujit-rujit nalika ing wayah ngarepake surup iki, Kusmiana teka karo nembung njupuk ijazah.
Yen dipikir jero, kahanan sing dialami Kusmiana sakanca pancen tragis. Sebab senajan bocah wis dinyatakake tamat lan wis meh mlebu sekolah ing tingkat ndhuwure, blangko ijazah sing kanggo nulis biji asil ujian, durung mudhun Embuh kesangsang ing endi.
Kangmangka jaman aku cilik biyen, jaman aku sekolah ing SD, jaman durung maju kaya saiki, jaman sasat durung ana teknologi, jaman manual, jaman samubarang laporan digarap nganggo tangan, kapan bocah sekolah dinyatakake tamat, kabeh urusan rampung. Ijazah mesthi diwenehake mbarengi pepisahan. Lha saiki, bocah wis dinyatakake tamat telung wulan kepungkur, blangkone bae durung ana!
Biyen, selembar kertas isi angka-angka lan ana katrangan sing nuduhake pira ajine angka mau, upamane: 93 (sembilan puluh tiga) banjur takkekep-kekep, takambungi, taklithing-lithing. Tumrapku kertas sing ana gambare Bhinneka Tunggal Ika mujudake pusaka. Kanthi pusaka mau aku wiwit nasak alas kauripan milang lawange nasib.
Tamat SD, katut iline kanca-kanca aku melu ndhaftar ing SMP. Sarampunge SMP aku nerusake maneh ing sekolahan sing ndhidhik bocah-bocah dadi guru SD. Jenenge SPG (Sekolah Pendidikan Guru). Ing kene aku digembleng maneka warna ngelmu sing ana gegayutane karo pamulangan. Ana psikologi [ 212 ]pendidikan, didaktik metodik, praktik mulang, carane omong lan tumindak sangarepe siswa, carane nganggo klambi sing 'ngguroni', sopan santun lan tatakrama, unggah-ungguhe tembung lan panganggone, lan liya-liyane.
Yen jaman saiki panganggone guru kaya bocah nom-noman sing katut iline mode dianggep lumrah. Jaman biyen, jaman aku sekolah ing SPG, huh, aja takon dosa! Kocap ana bocah SPG kok nyandhang kaya ngono, upamane ana murid lanang nganggo gelang, benik klambi ngisore benik gulon klambi ora diterapake, murid wadon dhengkule katon, ora nganggo rok njero, ora ngenteni mengko apamaneh sesuk, langsung dituntun mlebu ruwang BP. Banjur Bu Sum, asma jangkepe Bu Sumiati, ngendika kanthi aris, lembut, alon, ijen-ijen, nanging nandhes, "Le, Le, olehmu nganggo klambi kok apik temen. Yen penganggomu kaya ngono, murid-muridmu arep dadi apa?"
Bocah sing di-BP mung tumungkul karo klecam-klecem. Rumangsa luput, nglenggana yen ora sapantese, mula saka iku kudu ngowahi adat. Kena dipesthekake, esuke penganggone bocah iku "bisa dadi patuladhan" tumrap kanca-kancane.
Jaman saiki guru ngecakake tembung, "kondur", "dhahar", "maringi", "siram", "ngunjuk", "sare" kanggo awake dhewe uga dianggep lumrah, lan dianggep ora ana pengaruhe tumrap sesrawung. Jaman aku sekolah SPG, kocap ana murid kleru ngecakake tembung adhedhasar unggah-ungguh lan tatakrama, ditunyuk bathuke dening guru basa Jawa, sing ora liya Bu Sumiati.
"Le, nek kanggo awake dhewe sing bener dudu kondur ning wangsul. Sing bener dudu siram ning adus. Sing bener dudu maringi ning ngaturi utawa nyaosi," mengkono sateruse.
Bu Sum banjur njlentrehake marang siswa-siswane beda tembung "ngaturi" lan "nyaosi". Tembung "ngaturi" digunakake kanggo menehake barang marang wong sing diajeni. Dene tembung "nyaosi" digunakake kanggo menehake barang [ 213 ] nanging mligi awujud panganan. Bocah-bocah calon guru padha ndomblong mireng pangandikane Bu Sum. Kok semono jerone.
Saiki jamane wis beda, adoh nyamut-nyamut saka jaman nalika aku sekolah biyen. Aku ora ngerti, jaman sing takalami saiki iki saya apik apa saya rusak. Sing terang, yen ngrungokake cara micara lan solah bawa guru-guru enom jaman saiki, aku asring ngelus dhadha.
Ewasemana kahanan sing paling ndadekake atiku perih, pitakone Kusmiana bab ijazah, “Terus kepripun nggih, Pak Guru?”
Aku ora bisa jawab becike piye. Aku uga ora ngerti kudu tumindak kepiye. Rong dina maneh Kusmiana mangkat menyang Kalimantan. Lan welinge wong tuwane supaya olehe nyusul karo nggawa ijazah ndadekake atiku kaya dicencem banyu uyah. Dhuh, kaniaya temen nasibmu! Bocah sing isih duwe wong tuwa nanging kaya bocah lola, bocah sing ora duwe syaraf guyu, bocah sing olehe sekolah sangu dhuwit sewu utawa rong ewu lan dhuwit mau ora kanggo jajan, kudu pasrah nemokake nasibe remuk kalindhes kahanan.
Nganti Kusmiana pamit mulih, aku ora bisa menehi katrangan kudu kepiye. Bisaku mung ngiyakake nalika kanthi swara groyok Kusmiana pamitan. Panyawange aclum, mripate kaca-kaca. Banjur kanthi jangkah alon dheweke ninggalake latar, nyandhak sepedha, lan kriyat-kriyet ngonthel sepedhane.
Aku isih panggah ngadeg nggejejer ing tlundhakan omah senajan wis sawetara suwe klebate Kusmiana ilang saka tikungan dalan. Dumadakan ana rasa sing ora bisa takkendhaleni. Mripatku blawur, banjur tanpa bisa takcandhet, satetes eluh mrucut saka mripatku, nelesi tlundhakan omah ing antarane sikil kiwa tengenku.
#mendhung 2018
Ambal Kebumen, Juni 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Turiyo Ragilputra, mulai eksis ing dunia
kepenulisan taun 1987. Karangan-karangane arupa geguritan, cerita cekak, esai sastra, lan artikel pendidikan dan kebudayaan. Sesekali nulis ing media massa berbahasa Indonesia, arupa cerpen, puisi, lan artikel. Media massa sing ngamot tulisane, yaiku Panjebar Semangat, Jaya Baya, Djaka Lodang, Mekar Sari, Jawa Anyar, Pagagan, Pustaka Candra, Damar Jati, Solopos, Sempulur, Suara Merdeka, Krida, Krida Wiyata, Bahari, Inspirasi, lan media massa liyane. Buku-bukune sing wis terbit, antarane Matahari di Pinggang Bukit (novel, 2001), Bledheg Segara Kidul (Antologi geguritan, 1987–2007), Surat Perdamaian (Kumpulan puisi anak-anak tingkat SD, 2011), Aku Ingin Menjadi Presiden (Kumpulan puisi anak-anak tingkat SLTP, 2013). Buku-buku sing katulis bareng penulis/pengarang liyane, antarane Suluh Basa Jawa kanggo SD/MI Kelas I–VI (bareng 3 penulis) (2016), Kumpulan Naskah Pilihan Lomba Mengarang/Penulisan Cerita Pendek/Cerita Anak Tingkat Jawa Tengah (2006), Buku Cerita Anak Berbahasa Indonesia dan Berbahasa Jawa (2005), Pangilon (antologi bersama cerkak lan
geguritan, 1994), Cakra Manggilingan (antologi bersama geguritan dan cerita cekak pengarang sastra Jawa modern, 1993), Pisungsung (antologi geguritan lan cerkak, 1997), Banda Pusaka (antologi cerita pendek Jawa, 2001), Terbitan bersama Sanggar Sastra Jawa Yogyakarta, Lembaga Kajian Budaya Surakarta, dan CV Radhita Buana Yogyakarta, Antologi Geguritan dan Crita Cekak (Pemenang Lomba dan Karya Terpilih Penulisan Geguritan dan Crita Cekak Taman Budaya Yogyakarta dan Dewan Kesenian Yogyakarta (1991), Mutiara Sagegem (antologi crita cekak, 1993), Niskala (antologi crita cekak eksperiman, 1993). Karyakaryane dimot juga ing Ensiklopedi Sastra Jawa (2012). [ 215 ]Kowe mesam-mesem. Atimu seneng banget. Pepenginanmu saiki keturutan. Bisa katut seleksi pentas drama tari sing bakal digelar ing plataran Candhi Cetho. Sawijine event taunan sing tansah ditunggu-tunggu dening wong akeh.
Kanggomu, bisa katut seleksi pentas drama tari sing wektu iki bakal ngangkat crita ‘Begawan Ciptaning’ mujudake kanugrahan sing tan kinira. Ora angger penari bisa katut, awit seleksine abot lan ketat. Tim seleksi mung bakal milih penari sing lulus sarat lan kriteria sing wis ditemtokake. Embuh kuwi bab kaluwesan, ekspresi, kontrol emosi, karakter, dedeg-piadeg, lan sapanunggalane.
Senajan kowe katut seleksi kanthi cara sing fair, nanging tetep wae keprungu tembung-tembung miring sing ora nge penakake ati. Ana sing ngarani kowe bisa katut seleksi merga sesambunganmu karo Bramantyo sing dadi ketua tim seleksi lan sutradara pentas drama tari. Krungu tembung kaya ngono mesthi wae kowe kepengin muring lan nesu. Kepengin nglabrag sapa sing muni. Nanging ngrumangsani dadi penari profesional, kowe pilih meneng. Ora perlu nglanggati awit mung bakal nguras pikiran lan ngguwang tenaga.
“Laras, geneya malah lungguhan ana kene lan ora ngenteni ana ruwangan wae?” kandhane Gayatri sing ngerti-ngerti ngadeg ana cedhakmu. [ 216 ] Kowe mesem. Gayatri mboksawang sedhela, banjur kan dhamu, “Lungguhan ana kene dhisik karo aku, wektune isih rada longgar.”
“Laras, upama dikon milih, kowe pilih dadi paraga apa ing pentas mengko?” pitakone Gayatri karo njejeri lungguhmu.
Kowe ora mangsuli. Panyawangmu malah tumancep ma rang prenahe kembang sing lagi mekar ing cedhakmu.
“Piye, Laras?”
“Diwenehi casting apa wae aku manut lan bakal daklakoni kanthi senenging ati. Karomaneh, awake dhewe bisane mung manut karo kekarepane sutradara.”
“Iya, kuwi pancen bener, wong nyatane awake dhewe di-casting apa wae kudu manut.”
“Lha upama aku sing genti takon, kowe pilih dadi apa?”
Gayatri ora gage wangsulan. Panyawange saiki lumepas marang langit sing esuk kuwi katon resik. Nanging ora suwe, banjur kandhane, “Yen aku pilih lan seneng dadi widadari sing kejibah nggodha Begawan Ciptaning. Embuh kuwi Supraba, Wilutama, utawa liyane.”
“Alesane?”
“Yen kowe takon alesane, aku kangelan mangsuli. Kuwi mung kegawa rasaku wae. Rasa kaya ngono mbokmenawa wis lumrah dialami para penari. Kowe dhewe dakkira ya ngono, rasa kaya ngono mesthi kober ngosikake dhadha. Diakoni utawa ora, penari tetep duwe pilihan.”
Krungu tembung kaya ngono, kowe banjur meneng. Panyawangmu bali tumancep menyang prenahe kembang ing cedhakmu. Batinmu kresah-kresuh dhewe. Apa sing dikandhakake Gayatri pancen ana benere. Upama gelem blaka, kowe pancene kepengin dadi Sembadra. Alesane, Sembadra mujudake paraga sing duwe karakter unik. Sembadra minangka paraga putri ideal kanthi lageyane sing alus, ruruh-anteng, nanging bisa tumindak tegas samangsa diperlokake. [ 217 ] “Laras, geneya malah meneng?” Gayatri njawil pundhakmu.
“Kandhamu ana benere. Kanyatan kuwi ora bisa diselaki. Kaya ngapa wae penari tetep duwe pilihan,” wangsulanmu keprungu alon.
“Laras, aku jane gumun. Ingatase kowe sasuwene iki cedhak karo Bramantyo, geneya lagi wektu iki melu pentas?” Gayatri nyoba takon liyane.
“Mbokmenawa taun iki lagi jatahku. Nyatane wis kaping telu aku nyoba melu seleksi, lagi saiki bisa katut.”
“Apa kowe ora nate nembung Bramantyo? Yen kowe gelem nembung Bramantyo sing wis sawetara taun iki nangani event taunan ing Candhi Cetho, dakkira dheweke ora kabotan. Kepriyea wae dheweke sing wenang nemtokake sapa wae penari sing kudu dipilih.”
“Bramantyo aja mbokanggep gampang lan kena dielakeluk. Dheweke banget profesional. Senajan cedhak karo dheweke, yen ora klebu pilihane tetep ora bisa. Lan aku wegah nganggo cara kaya ngono, pilih melu seleksi kanthi cara sing fair.”
“Nanging.... “
Durung nganti Gayatri mbacutake tembunge, saka ruwangan sing prenahe ora patiya adoh saka papanmu lungguh wis keprungu swarane Bramantyo. Ngakon para penari age-age mlebu ruwangan, awit acara pengumunan casting arep diwiwiti.
Kowe lan Gayatri banjur mlaku alon-alon mlebu ruwangan. Ora gantalan wektu Bramantyo wis ngadeg ana sangarepe para penari. Macakake casting.
Kowe kaget, semu ora percaya. Anggonmu kepengin dadi Sembadra nyatane bisa kelakon. Tanpa mboknyana-nyana, Bramantyo menehi casting kuwi marang kowe. Apa alesane, ora ana sing ngerti, kajaba Bramantyo minangka sutradara ing pentas drama tari kuwi. [ 218 ]Entuk casting kaya sing mbokpengini mesthi wae njalari atimu seneng banget. Kuwi ora bisa mbokselaki, Upama pantesa, isen-isening atimu kuwi bakal mbokkandhakake marang sapa wae. Nanging ngrumangsani dadi penari profesional, rasa pangrasa sing kaya ngono cukup mboksimpen wae.
Kegawa senenging atimu entuk casting kuwi, kowe saiki genti mikir kepriye carane bisa total ngayahi paraga Sembadra lan asile maremake. Senajan sing uwis-uwis minangka penari profesional kowe tansah total ngayahi paraga apa wae, nanging casting sing iki kanggomu ora kaya biyasane. Casting Sembadra kayadene tantangan anyar sing kudu mboktelukake.
Mula, murih bisa total ngayahi paraga kuwi, ora lega rasamu yen durung bisa ngerteni watak utawa karaktere Sembadra. Lumantar buku lan literatur sing mbokwaca, saora-orane kowe ngerti watake Sembadra, yaiku setya tuhu, welas asih, becik bebudene, sabar lan jatmika, merak ati, sarta gampang kebrongot atine, Uga lila dimaru nalika Harjuna kepengin duwe garwa liya.
Ndeleng watak lan karaktere Sembadra sing kaya ngono wekasane kowe mung bisa gedheg-gedheg dhewe. Ngungun lan sajak ora percaya. Apa saiki ana wanita sing duwe watak kaya Sembadra, ngono batinmu banjur takon-takon dhewe. Ora mung tekan kono, pengangenmu banjur mbokulur-ulur, Yen nganti saiki ana wanita kaya Sembadra ateges kuwi wanita pilihan sing ora ana tandhingane. Wanita sing ati lan rasa-pangrasane angel digambarake nganggo ukara apa wae.
“Sembadra.... Sembadra...”
Batinmu saiki muni dhewe nalika kowe nyelehake awak ing kamar sawise mulih saka latihan sing nguras tenaga, pikiran, lan rasa. Kowe sore iki kepengin turu ora ketang mung saliyepan. Ngendhokake otot lan tangi mengko awak krasa seger. Nanging nyatane ora bisa. Mripatmu angel dieremake. Wewayangane Sembadra terus glibedan ing pengangenmu. Luwih-luwih [ 219 ]tembunge Bramantyo nalika latihan mau njalari dhadhamu kroncalan nganti saiki.
“Laras, wis mantep tenan karo casting Sembadra?” kandhane Bramantyo dibarengi esem ngepasi leren latihan ing pendhapa.
“Ya, kudu mantep.”
“Kanggoku, casting Sembadra luwih abot tinimbang widadari sing kajibah nggodha tapane Begawan Ciptaning.”
“Kok bisa? Casting apa wae mesthine padha wae, kabeh nuntut totalitas.”
“Yen bab kuwi ana benere. Sing dakkarepake, nglakoni casting apa wae kudu ngerteni watak utawa karaktere paraga sing arep diayahi. Sliramu kudune ngerti, Sembadra kuwi duwe karakter sing unik. Kajaba becik bebudene, anteng jatmika lan sapanunggalane, Sembadra uga bisa nesu sing tan kinira sauger atine kesenggol utawa kebrongot.”
“Aku dadi ngungun dhewe sawise ngerteni watak lan karaktere Sembadra. Yen diplayokake menyang wektu saiki, apa ana wong wadon sing kaya ngono?”
“Genah ana.”
“Kuwi sengara anane. Yen ana, coba tuduhna.”
Bramantyo meneng sedhela karo mesem nyawang kowe. Esem sing saben-saben bisa ngruntuhake atimu. “Sembadra kuwi saiki ana ngarepku. Sembadra kuwi ora liya Laras Ayu Pratiwi.”
Kowe mrengut. Anggepanmu, Bramantyo muni kaya ngono mung saderma mbebeda kaya sing asring dilakoni ing saben dinane.
“Kanggoku, wong wadon sing ana ngarepku iki ya Sembadra kuwi. Mula ora salah yen aku tansah kepengin cedhak terus. Wegah pisah.”
Pengangenmu sanalika ambyar nalika ponsel sing mbok seleh ana cedhakmu muni. Ana pesen whatsapp mlebu. Ponsel banjur mbokranggeh lan mbokbukak kanthi aras-arasen. Jebul [ 220 ]pesene Wulan sing ngelingake mengko bengi acara kulineran aja nganti lali.
Pentas drama tari sing digelar ing plataran Candhi Cetho kanthi ngangkat crita ‘Begawan Ciptaning’ bengi kuwi pancen spektakuler. Penontone mbludhag. Gubernur, bupati, lan pejabat penting liyane sing nonton wiwit lekas nganti pungkas padha kasengsem. Malah merga kasengseme, Gubernur janji arep nggelar pentas drama tari mau ing acara ulang taun provinsi sing ora suwe maneh.
Bramantyo lan penari liyane mesthi wae seneng banget entuk janji sing kaya ngono saka Gubernur. Nanging ora ngono kanggomu. Kowe sajak aras-arasen yen kudu pentas maneh. Trima ora melu. Yen nganti melu pentas maneh ateges mung bakal ndedawa crita sing ora ngepenakake. Sisan-sisan kareben Bramantyo ngerti, kekarepanmu kuwi mboksuntak ing ngarepe.
Atimu kadhung lara lan njarem. Sawetara sasi suwene, wiwit latihan nganti pentas drama tari nyatane wis nukulake crita seje sing ora mbokkarepake. Crita sing kober njejaki dhadhamu. Bramantyo sing sasuwene iki mbokanggep kukuh lan kenceng atine, nyatane ora ngono. Bramantyo miyur, gampang kagiwang marang endahe panggodha. Atine runtuh krana esem manise Gayatri, kancamu sing kadhapuk dadi Dewi Supraba ing pentas drama tari kuwi.
Minangka jejere wong wadon lumrah mesthi wae kowe serik. Ora trima yen sesambunganmu karo Bramantyo sing wis mboklakoni sawetara suwene kudu pethal ngono wae garagara tekane wanita liya. Nggagas lelakon kuwi, embuh ngapa saiki kowe kepengin ngipatake adoh wewayangane Sembadra sing sasuwene iki tansah glibedan ing pengangenmu. Kowe ora bisa yen kaya Sembadra sing trima meneng lan manut dupeh duwe watak alus, anteng lan nrima. Ora, ora! Kowe tetep ngrumangsani dadi wong wadon lumrah, ora kaya Sembadra, sing tetep kanggonan rasa serik, sujana, lan liyane. [ 221 ]“Laras, yen kowe ora melu pentas banjur piye dadine mengko? Golek gantimu genah angel, wong wektune mepet,” tembunge Bramanto nyoba ngrimuk atimu murih gelem melu pentas maneh.
Kowe unjal ambegan. Bramantyo mboksawang, nanging mung satleraman. Panyawangmu banjur tumancep marang langit sing sore kuwi rinengga mendhung.
“Laras, apa mung kegawa rasamu, kowe tega nggagalake pentas?”
“Bram, aku dudu Sembadra, wanita sing ora ana tandhingane ing bab apa wae. Aku mung wong wadon lumrah sing isih kedunungan rasa meri, serik, lan liyane. Mula, wurungna kekarepanmu sing kepengin ngajak aku murih gelem pentas maneh.”
“Kowe penari profesional, Ras. Mesthine bisa mbedakake antarane rasa lan profesi sing kudu dilakoni.”
Kowe meneng, ora semaur. Panyawangmu bali tumancep marang langit.
“Laras, minangka penari profesional mesthine kowe bisa njupuk keputusan sing sabecik-becike. Aku percaya, kowe bisa mbedakake antarane rasa lan profesi sing kudu mbok junjung dhuwur,” bubar omong kaya ngono Bramantyo banjur ninggalake kowe, embuh menyang endi parane.
Batinmu tansah silih-ungkih. Nggagas lelakon getir sing kudu mboktemahi. Kowe ora ngerti geneya Bramantyo mlayu ngono wae merga manise esem lan gincu wanita liya. Kowe mung bisa ngelus dhadha. Ora arep nyalahake Gayatri sawutuhe sing mbokanggep wis nggodha Bramantyo. Awit panggodhane Gayatri ora bakal tumama sauger Bramantyo ora gelem nglanggati. Lelakon, oh, lelakon!
Lelakon getir sing mbokrasakake, ora wurunga bali nyeret pengangenmu sing kepengin ngipatake adoh wewayangane [ 222 ]Sembadra senajan sadurunge pijer ngosikake atimu. Kanggomu, watake Sembadra sengara bisa ditiru dening wong wadon lumrah sing isih kedunungan rasa meri, serik, lan liyane. Ngrumangsani dadi wong wadon lumrah sing isih kadunungan sawernane rasa kayadene wong wadon liyane, kowe ora bisa yen kudu meneng ngadhepi lelakon kaya ngono.
Kowe kepengin bangga, nanging ora bisa. Kepriyea wae Bramantyo saiki wis mlaku sesandhingan karo wanita liya. Bramantyo wis lali karo janjine, ora kelingan tembung-tembung wingit sing nate rinonce bareng kowe. Nggagas kaya ngono, wekasane kowe mung trima meneng. Kowe uga banjur gawe keputusan, pilih nyingkir. Ora arep melu pentas maneh tinimbang ndedawa lara ati.
Wektune mlaku alon, nanging ajeg. Keputusan sing wis mbokgawe nyatane banjur mbokjabel dhewe. Ngrumangsani dadi penari profesional, kaya ngapa lara lan njareming ati ora pantes lamun digawa-gawa menyang urusan pentas. Kowe tetep bakal pentas maneh bareng Bramantyo. Kepriyea wae donyane tari sing wis suwe mboksilemi lan ngangkat jenengmu kudu dilakoni. Nuhoni profesionalitas sing kudu dijaga
Kaya ing Candhi Cetho, pentas drama tari sing ngangkat crita ‘Begawan Ciptaning’ lan digelar ing plataran Kantor Gubernuran bengi kuwi uga narik kawigatene penonton sing cacahe tanpa wilangan. Gawe sengseme sapa wae sing nonton. Kanyatan kaya ngono mesthi wae njalari atimu dadi mekar, luwih-luwih bengi kuwi kowe kaya-kaya sing dadi bintange panggung.
Nanging bengi kuwi kowe dadi kaget. Sawise para penari disalami Gubernur lan pejabat penting liyane, ngerti-ngerti kowe banjur ambruk. Ngerteni kahananmu sing ngalumpruk tanpa daya, Bramantyo, Gayatri lan sawetara kanca penari sakala nyedhaki prenahmu. Ngruket keket lan kaya wegah ngeculake. [ 223 ]Kowe dadi gumun dhewe nalika Bramantyo lan Gayatri saiki nangis banter.
“Laras....,” kowe sansaya gumun maneh nalika Bramantyo lan Gayatri saiki ngucap kaya ngono. Sawetara kanca penari liyane mung bisa njegreg kaya patung, ora bisa omong apa-apa.
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Irul S. Budianto, lair ing Boyolali lan saiki dedunung ing Donohudan, Ngemplak, Boyolali, Jawa Tengah. Kajaba crita cekak, uga nulis geguritan, puisi, cerpen, crita anak, esai, lan liyane. Karya-karyane kapacak ing medhia basa Jawa lan Indonesia.
Buku sing wis diterbitake: Sing Jujur Mesthi Mujur (kumpulan wacan bocah, 2017), Cathetan Kanggo Lintang (kumpulan geguritan, 2018), Rembulan Sacuwil (kumpulan crita cekak, 2018) lan Kalung(kumpulan crita cekak, 2019). Taun 2020 nampa hadiah Sastera Jawa Rancage lumantar bukune kang asesirah Kalung (kumpulan crita cekak, 2019). [ 224 ]
Aku ndhelik ning ngisor wit nalika ibu nggoleki. Aku ora ngerti, jan-jane apa sing nyebabake aku ora oleh dolanan karo kanca-kancaku. Kamangka, kanca-kancaku kuwi omahe ya mung cedhak wae. Malah, bisa diarani menawa kabeh isih tangga. Olehku dolanan paling ya mung ing sakiwa tengene omah. Pancen, aku nate dolan cedhak sendhang wetan kana. Kuwi panggonan sing paling adoh sing nate dak parani.
Durung sore nalika aku krungu swarane ibu. Ibu takon marang Aji, kancaku. Aji ngomong yen dheweke uga lagi nggo leki aku. Aku bablas ndlusup ing ngisor wit-witan. Ndilalah, kebonane Mbah Sam sing dak enggo ndhelik iki rengget. Akeh wit samubarang sing idhum lan kepenak kanggo ndhelikan. Aku banjur ndhodhok ing ngisor wit jambu sing ngrembuyung. Sanajan cendhek, wit jambu kuwi wis ana uwohe. Aku ndhodhok, sinambi methil jambu siji, banjur dak pangan karo ndhelik.
Aku krungu swara kresek-kresek. Mbokmenawa godhong pring garing utawa klaras sing kepidak sikil. Paling ya Aji sing bingung nggoleki aku. Ya wis ben, batinku. Aku pancen wis suwe ndhelik ing kene. Panggonan iki, pancen mung aku sing ngerti. Kanca-kanca liyane, paling mung ndhelik ing sapinggire kebon, ing ngisoran wit pohung utawa ganyong.
Dumadakan, tanganku krasa gatel. Dak kukur pisan, pindho, banjur drijiku ora meneng amarga gatele mrembet ing [ 225 ]gulu lan rai. Jambu sak cuil sing isih, dak guwak. Aku ora betah. Awakku sak kojur pating clekit. Aku ndangak, lan mumbul kaget nalika weruh uler pating grandhul ing ndhuwurku. Aku arep mlayu, nanging lagi muter memburi, ngerti-ngerti wae Aji wis ana ing ngarepku. Aku lan dheweke tabrakan. Aku mringis amarga kelaran, dheweke malah cengingisan.
Nalika weruh aku ngurek gatelen, pasuryane Aji sing maune bungah amarga nemu aku ing ngisor wit jambu, malih mbruwet. Mbok menawa mesakne aku sing ora leren kukur-kukur. Banjur aku digeret ing sapinggire kebon, cedhak wit ganyong.
“Ibuku nangdi?” pitakonku.
“Wis kondur,” wangsulane Aji. “Tenang wae, aku mau wis matur yen kowe sedhilit kas arep mulih,” sajake, Aji ngerti yen aku keweden.
“Kene,” pengajake.
Aji banjur miyaki wit-witan ing kono. Aku lungguh ing sisihe. Dheweke mbedhol wit sing godhonge ijo, ambane kaya godhong ganyong. Aku ora ngerti wit apa kuwi. Ngerti wit ganyong wae ya nalika dolanan karo kanca-kancaku sak suwene aku pindhah rene.
Aku lagi ngerti yen Aji mbedhol wit kunir saka uwohe sing werna kuning. Sak wise dheweke ngonceki sak ros, banjur kunir kuwi mau didheplok nganggo watu nganti mumut. Dheplokan mau banjur diborehake ing tangan, gulu, lan awakku. Rasane pating trecep, nanging ya anyep. Suwening suwe, awakku malih kuning, nanging rasa gatel sing maune nguncek-uncek ilang, mari.
Bubar kuwi, gatelku ilang tenan. Aku lan Aji sawangsawangan. Bingung. Banjur aku lan dheweke ngguyu bareng lan banter. Maune, aku bingung yen didukani ibu amarga dolanan ing kebonan, malah saiki awakku sak kojur kuning kabeh. Niyate arep guwak tilas, saiki malah genah-genah nduduhake.
Kanthi mripat kriyip-kriyip, aku nyandhak HP ing meja. Ana nomer anyar ing layar. Dak angkat kanthi rasa was-was. Sebab kanggo wong telpon, iki wis kapetung wengi.
“Halo,” ana swara pawongan lanang.
“Halo,” wangsulanku sinambi ngematake swara kuwi mau. Dak eling-eling mbok menawa swarane kancaku dhewe lan nomere lali ora dak simpen. Ananging, sanajan aku kaya akrab karo swara kuwi mau, pangelingku ora temu.
“Menika leres kalih Pak Wicaksono?” pitakone.
“Nggih, leres. Menika sinten, nggih?”
“Kula Aji. Setiaji menawi Bapak tasih kemutan?”
Mak deg! Genah aku langsung eling wong wiwit mau kaya akrab karo swarane.
“Owalah, kowe, ta, Ji. Kepiye kabarmu?”
“Apik, Son. Lha kowe piye? Jare wis dadi pengacara kondhang saiki, ya?”
“Halah, isa wae kowe kuwi,”
Omongan banjur mili kaya banyu. Aku lan Aji terus nyritakake apa wae, saka nalika isih cilik lan seneng dolanan ing kebone Mbah Sam, nganti nalika aku kudu pindhah amarga ngetutake pagaweyane swargi bapakku. Pancen, lulus SMA, aku lan ibu melu swargi bapak pindhah ing liya kutha. Sak suwene kuwi, aku isih telponan karo Aji kira-kira setaun. Bubar kuwi, nalika aku isih repot ngurusi skripsiku lan dheweke uga repot karo pagaweyane, aku lan dheweke ora nate telponan. Apa [ 227 ]maneh, nyatane aku lan Aji wis padha ganti nomer. Pantes wae yen ora bisa ijol kabar.
Isih kelet ing pangelingku nalika aku lan Aji mulih saka lapangan sisih wetan desa. Ing mangsa ketiga sing panase ora umum.Aku lan dheweke melu sedekah desa yaiku sukuran utawa bancaan sing disengkuyung wong sak desa. Bancaan kuwi mau wujud rasa sukur marang Gusti sing wis paring panen pari sing apik lan nyenyuwun muga-muga mangsa ketiga sing bakale teka ora nggawa bebaya,nangingagawe santosa.
Aku lan Aji ngadhep tampah sing isine maneka werna panganan. Ana sega, sambel goreng kenthang, ingkung, tebu, jadah, lan maneka werna liyane. Aku bungah tenan nalika semana, wong pancen lagi pisan kuwi anggonku melu bancaan kaya ngono amarga kaluwargaku dhewe ora nggunakake bangsa bancaan lan sak piturute.
Saka kebone Mbah Sam sak wise dolanan, aku banjur bablas menyang lapangan karo Aji. Ajang godhong jati sing wis cumepak ing kono, aku lan Aji kayadene kacang lali kulite. Wis ora eling menawa tekaku kono mau tanpa pamit karo ibu. Mula, nalika aku isih anteng-antenge maem sambel goreng sing dak campur karo cuilan bandeng, dumadakan iIbu teka kanthi pasuryan sing ora nyenengake.
“Kok ora pamit Ibu ndhisik, ta, Son? Ibu nganti bingung sing nggoleki,” ngono ngendikane ibu. Aji sing maune nyesepi tebu ireng, banjur mandheg. Aku ngerti, menawa dheweke wedi.
“Kowe barang kuwi lho, Ji, ngajak-ajak kok ora matur dhisik?”
Kanthi ndhingkluk, Aji matur apa anane, “Ngapunten, Budhe. Kula kinten panjenengan mangertosi wonten acara niki,”
“Ayo, gek ndang mantuk!” pengajake Ibu sinambi nggeret tanganku sing isih nyekel tebu sak ros. Tebu kuwi mau njiglok lan ngglinding ing ngarepe Aji. [ 228 ]Aku sing wis dituntun kanthi jangkah setengah mlayu, ora bisa nyandhak tebu sing wis kasep ngglindhing mau. Aji banjur mburu aku lan ibu, arep ngelungake tebu kuwi mau. Dheweke ngerti, menawa lagi pisan kuwi aku ajar nyesepi tebu saka pangajarane. Ananging, jangkahku lan ibu sansaya kebat. Tebune ora isa dak tampani. Saka kadohan, aku bisa weruh rasa gela ing pasuryane Aji.
“Kepiye kabar ibumu? Lak ya wilujeng, ta?” pitakone Aji. Iki sing dak remeni saka dheweke. Ora luput anggone takon kabare ibu, sanajan wiwit ndhisik, sajake ibuku ora sreg karo dheweke. Aku dhewe ora ngerti sebabe. Mungkin wae, amarga dheweke seneng ngajak aku dolan turut kebon.
“Alhamdulillah, Ji, sehat.”
“Aku pindhah ning kene, saiki, Son,”
“Iya?”
“Iya, saka kantorku, aku kudu ngurus proyek ning kene. Mbiyen seminggu pisan aku rene, ananging dak gagas tinimbang bola-bali, aku pindhah kene sisan.”
“Kebeneran, awake dhewe dadi cedhak maneh. Bisa ketemu sewayah-wayah.” “Son, kira-kira kowe lagi akeh gaweyan ora?”
“Gaweyan kepiye karepmu?”
“Ngene, Son,” Aji meneng sedhela, “Aku arep njaluk tulung kowe...,”
Aji crita menawa deweke lan bojone lagi ana masalah. Pancen, nalika rabi, aku ora bisa teka amarga gaweyanku sing ora kena ditinggal. Mula kuwi, teka seprene, aku durung ngerti sapa bojo lan kepiye kaluwargane. “Aku kepingin pisah wae, Son,”
Mak tratap! Ora nyana yen dheweke nduwe kepinginan kaya ngono.
Aku dhewe dadi penasaran apa panyebabe. Yen disawang-sawang, Aji kuwi pawongan lanang sing ora neka-neka. Sak [ 229 ]ngertiku, dheweke kuwi gemati, apa maneh karo sing jenenge kulawarga. Wiwit cilik ndhisik, kulawarga Aji kuwi pancen raket. Karo sedulur ngendi wae, ndeweke kulina.
“Mbok dicoba dhisik. Ora ujug-ujug kaya ngono,” wangsulanku.
Sanajan Aji kanca kenthelku wiwit cilik, ananging aku kudu ngerti apa sing sak benere. Kedadeyan apa sing marakake dheweke kepingin njupuk kaputusan kaya ngono.
“Wis dak pikir kanthi mateng, Son, nyatane dheweke ora kena dijak urip bebarengan maneh.”
Untung wae, Aji lan bojone durung diparingi anak. Sanajan wis bebarengan rong taun, pranyata durung diprecaya dadi wong tuwa. Yen pancen dheweke bener-bener kepingin pisahan kanthi kahanan kaya ngono, muga wae mengko prosese luwih gampang.
Sak wise takonan kabar lan ngomong perlune mau, Aji nutup telpone. Dheweke dak kongkon nyepakake layang apa wae sing dibutuhake kanggo proses mengkone sanajan atiku dhewe isih penasaran. Ya wis, mengko bakal dak takoni kanthi alon-alon supaya ora nyinggung lan gawe lara atine. Kapakkapakna, oleh kabar kaya ngono kuwi marakake wengi sansaya dawa. Mripat sansaya ora bisa diremake.
Let rong minggu, berkas sing dak jaluk, wis dikirim ing omahku. Dak tampani saka Pak Pos sak wise tengah awan. Aku pancen lagi ning omah, amarga bali gasik. Aku dikongkon ibu supaya ngajak Wulan milih ali-ali kanggo lamaran. Karepku mau, aku kepingin lunga dhewe, ben cepet lan aku bisa ndang bali menyang kantor ngurusi pagaweyanku.
Berkas dak selehake ing meja, tanpa dak bukak. Durung nganti salin, Wulan malah wis teka. Dikancani ibu, dheweke lungguh ing kursi ngarep. Aku krungu swarane ibu lagi ngomongake babagan ali-ali sing modhel anyar lan investasi [ 230 ]emas batangan sing lagi kawentar ing kalangan nom-nomankaya aku. Pancen, wong wadon kuwi yen lagi ngumpul sing diomongake ya babagan apa-apa sing lagi viral, saka artis, sandhangan, tontonan sinetron, lan sak piturute. Kaya ora ana crita liyane sing luwih apik. Lan kayadene tumbu oleh tutupe, ibu lan Wulan pancen gathuk.
Sak wise pamit ibu, aku lan Wulan tumuju toko emas sing cedhak saka omah. Aku bisa weruh pasuryane Wulan sing getun amarga ora sida lunga adoh. Pikiranku saiki mung kebak karo Aji. Karo masalah sing lagi ditampa.
“Jan-jane ana apa, ta, Mas? Kok wiwit mau Sampeyan meneng wae?”
“Ora apa-apa, mung bab gaweyan.”
“Urusan gaweyan ora usah digawa mulih, Mas, mundhak mumet.”
“Iya, karepe. Nanging gaweyane pancen beda karo padatane,”
“Beda kepiye, Mas?”
“Wis lah, mengko wae dak critani. Saiki wis teka, ayo gek ndang mudhun!”
“Iya.”
Ora suwe anggonku milih emas-emasan. Wulan milih ali-ali sing tengahe ana kretip-kretipe cacah telu. Nalika dijajal, pancen peni karo drijine sing mucuk eri. Kanggo aku, dheweke milih sing polosan. Aku manut wae amarga aku dhewe ora pinter babagan milih emas kaya ngono kuwi. Sing penting dheweke lan Ibu seneng.
Sak wise marem sing milih, aku banjur mulih. Ora lali tuku es dhawet karemenane ibu. Teka omah, aku lelungguhan ing latar mburi, ing ngisor wit pelem sing godhonge ngrembuyung dikancani Wulan lan ibu. Yen dak sawang, Wulan lan ibu pancen cocog tenan, mula ora gumun yen padha gathuk omongan babagan emas-emasan, wong pancen Wulan lan ibu [ 231 ]kuwi ketemu nalika arisan emas-emasan setaun kapungkur. Nalika aku dikelanake, aku ya manut wae sing penting wis dadi pilihane ibu lan gawe atine seneng.
Aku mlebu ing kamar, banjur njupuk omplop werna coklat sing maune dak selehake ing meja. Amplop saka Aji kuwi mau dak gawa metu. Aku terus bali lelungguhan ing ngisor wit pelem banjur semendhe ing kursi. Dak bukak kanthi ati-ati amplop sing isine pirang-pirang lembar kuwi mau. Ibu lan Wulan nggatekake aku, kaya-kaya aku lagi mbukak barang sing wigati.
“Kuwi sing Sampeyan critakake mau, Mas?”
“Iya. Jajal dak wacane. Kok isa pawongan kaya Aji kepingin pisahan kuwi jan-jane sebabe apa?”
“Aji?” pitakone ibu lan Wulan bebarengan. Aku manthuk tanpa nyawang.
Mripatku ngematake layang kuwi mau siji-siji. Macasalah sijine, aku kaya kesamber gludhug. Ibu lan Wulan sajake isa nangkep swasana, banjur layang sing awujud buku cilik kuwi mau direbut Wulan. Aku lan dheweke banjur sawang-sawangan kanthi rasa curiga sing wis ora bisa ditutupi siji lan sijine. Atiku sigar tenan nemoni kasunyatan jenenge Wulan katulis ing kono, sing tegese, dheweke dadi pawongan sing digugat pisah dening Aji, kancaku.
Gemolong, Juni 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Latif Nur Janah, mapan ing Gemolong, Sragen. Remen nulis cerpen lan cerkak. Cerkake kanthi judul “Tatu” kapilih dadi lima besar sayembara
Lelagon campursari Malem Pungkasan lamat-lamat keprungu saka warung kopi sacedhake Simpang Lima. Lagu kuwi ngelingke Wintaka rikala pepisahan karo Sriyatun sawuse metu saka pagaweane dadi buruh pabrik garmen. Amarga bakal dirabekke karo jejaka pilihan wong tuwane, wong wadon kuwi ninggalke Semarang. Bali menyang Yoja.
Menawa kelingan Sriyatun, atine Wintaka rinasa karujit-rujit. Amarga wong wadon kuwi tau prasetya bakal nresnani Wintaka nganti tekeng delahan. Nanging, sumpah iku mung mandheg ing pucuk lambe, Wong wadon iku luwih ngeboti bapakne kang adreng njodhokke karo jejaka liya.
Senajan pepisahan karo Sriyatun wis sewulan punjul sewelas dina, Wintaka isih rumangsa kelangan. Saben dina dheweke mung lungguhan ing gethek buri omah, Nyawang potret tilas pacangane kang isih kesimpen sajroning gallery android. Njingglengi video kang ngelingke dheweke ngrangkul pundhake tilas pacangane kuwi rikala plesir ing Borobudur.
Tumrape Wintaka, eseme Sriyatun pancen pindha mawar kang mekrok. Nanging sawuse ngrumangsani menawa wong wadon kuwi dudu jodhone, dheweke pasrah. Lila nglalekke kanthi mbusak potret lan video kang kesimpen sajroning gallery android.
Rikala isih lungguhan ing gethek, Wintaka diceluk ibune saka pinggir sumur sapojoke mburi omah. [ 233 ]“Bapakmu pengin rembugan karo kowe, Le. Temonana bapakmu kang lagi rembugan wigati karo Pak Wijana. Kanca sinarawadine kang lagi nembe teka saka Yoja.”
Senajan aras-arasan arep menyat saka gethek, Wintaka nuruti panjaluke ibune saperlu nemoni bapakne kang wus nunggu ing pendhapa. Sawuse lumebu pendhapa, Wintaka lungguh ing kursi resban satengene bapakne, sakiwane Pak Wijana.
Mangerteni menawa Wintaka salah sawijine jejaka bagus kang gagah pideksa, Pak Wijana tansaya mantep anggone bakal njodhokke dheweke karo anake wadon. Apa maneh rikala dhewekekrungu kesaguhane Wintaka dadi calon anak mantune.
Sawuse Pak Wijana mulih menyang Yoja, Wintaka bali lungguhan ing gethek. Dheweke rumangsa getun keduwung rikala saguh dijodhokke dening Pak Wijana karo anake wadon. Nanging rasa getune kuwi kakikis sawuse mapanke pepenginan pribadi sangisore pepenginan wong tuwane.
Tanggal kang ditengeri nganggo spidol abang dening Wintaka wus tumeka. Kairing rombongan lamaran saka Semarang, dheweke budhal menyang Yoja. Sajroning sedan ireng mulus, dheweke tansah pitakon sajroning batin. “Kaya ngapa praupane anake wadon Pak Wijana? Ayu apa ora? Katuranggan lan kapribadene piye? Yuswane pira? Jenenge sapa?”
Rikala rombongan lamaran iku ngancik tlatah Magelang, Wintaka gragapan sawuse Kyai Resa Sentana kang kapercaya dening bapakne dadi cucuk laku iku takon, “Daksawang katone kowe lagi mikir abot, Win. Sejatine apa kang lagi mbokpikir?”
“Ehm... Boten wonten ingkang kula galih, Kyai.”
“Mbokaja seneng ngapusi wong tuwa!”
“Saestu. Kula boten dora!”
“Ya wis!” Sinambi ngeluk boyok, Kyai Resa Sentana mernahke lungguhe ing jok ngarep sedan iku. “Muga-muga kowe ora kuciwa karo calon bojomu mengko, Win!” [ 234 ]Tan ana tembung uwal saka lathine Wintaka, Senajan kuciwa menawa anak wadone Pak Wijana ora kaya kang dikarepke, nanging dheweke ora bakal cidra ing janji. Amarga dheweke sedya nuruti kekudangan sakloron wong tuwane kang kepengin enggal momong putu.
Tankanyana dening Wintaka menawasedan kang ditumpaki wus ngancik ing tlatah Yoja. Ngepasi srengene dhedhampar ing puser langit, sedan kuwi lumebu ing plataran omahe Pak Wijana.
Kairing dening Kiai Resa Sentana lan rombongan, Wintaka lumebu ing pendhapa. Sawuse antuk pambagya slamet, Kyai Resa Sentana nglamar anake wadon Pak Wijana kang bakal dipalakramakke karo Wintaka. Sawuse lamaran ditampa becik, Kyai Resa Sentana lan rombongan mulih menyang Semarang.
Rikala keri ing omahe Pak Wijana, Wintaka rumangsa dilungguhke dadi tamu agung. Apa kang dibutuhke kayata ubarampe kanggo adus lan kamar paturon tansah sumadya tan nguciwani. Senajan mengkono dheweke durung lega, amarga anak wadone Pak Wijana ora pelem nemoni.
Rumangsa sayah lan arip, Wintaka kang bar adus banyu anget iku ngglethak ing peturon. Ora gantalan wektu, dheweke turu kepati sabadane wayah candhikala. Udakara jam papat esuk, dheweke nglilir, Kaget rikala nyawang lukisan kulawarga ing tembok biru. Amarga wong wadon kang ngadeg ing antarane Pak Wijana lan sisihane iku ora liya Sriyatun.
Eba bungah atine Wintaka rikala mangerti menawa kang bakal dadi bojone ora liya Sriyatun. Nanging rasa bungah iku sanalika ambyar sawuse keprungu opyake Pak Wijana lan bojone menawa anak wadone ninggalke omah tanpa pamit.
Mangerteni menawa sajroning omah geger, Wintaka metu saka ruwang peturon. Sawuse antuk idi saka Pak Wijana, dheweke nggoleki calon sisihane. Pungkasan dheweke pasrah [ 235 ]menawa bakal wurung ngrabeni Sriyatun, Amarga wus digoleki ing sadhengah papan, calon bojone iku ora kasil ditemokke.
Kanthi jangkah-jangkah kang semplah, Wintaka mulih menyang Semarang. Sawuse tekan ngomah, dheweke nemoni bapakne kang lagi lungguhan ing pendhapa.
“Katiwasan, Pak. Dhaup kula kaliyan Sriyatun saged dipuntemtokaken wurung.”
Krungu kandhane Wintaka, bapakne mesem.
“Kadosipun Bapak bingah menawi kula wurung dhaup kaliyan Sriyatun?”
“Mangertiya, Le! Tumekaning jodho kuwi ora bisa digege kapan wektu lan menyang ngendi papane. Jodho uga ora bisa digoleki. Menawa jodho kuwi wus tumeka, kowe ora bisa nampik. Anane mung nrima kanugrahaning Gusti iku kanthi rasa bungah.”
“Lajeng menapa sambetipun ingkang dipunngendi kakaken Bapak kaliyan lelampahan ingkang saweg kula sandhang?”
“Ora perlu takon, Le! Saiki mlebua pawon! Kowe bakal antuk wangsulan marang apa kang dakkandhakke mau.”
Wintaka jumangkah tumuju pawon. Mangerteni menawa wong wadon kang lagi mangsak iku dudu ibune nanging Sriyatun, praupane sanalika lir srengenge jingga kang uwal saka regeman mendhung wulung. Luh kumembeng ing sakloron mripate. Luh kabagyan kang tan bisa kagambarke kanthi reroncen tembung paling endah sajroning cakepan lelagon campursari.
Sanggar Gunung Gamping, 20 Juni 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Sri Wintala Achmad, tau sinau ing Fakultas Filsafat, UGM Yogyakarta. Karya-karya sastrane kapacak antara liya ing Kompas, Republika, Sunra Karya, Sunra Pembaruan, Suara Merdeka, Lampung Pos, Trans Sumatera, Bangka Pos, Solopos, Surabaya Pos, Banjarmasin Pos, Kedaulatan Rakyat, Minggu Pagi, Bemas, Masa Kini, Yogya Pos, Merapi, Fajar Sumatera, Amanah (Malaysia), Aksara International Jovmal of Indonesian Literaturev (Australia), Sura Muhammadiyah, Gong, Artista, Jayabaya, Mekar Sari, Jaka Lodhang, lan Sempulur.
Antologi sastra lan esai kolektife antara liya: Dari Cempurung ke Sunan Panggung (Balai Bahasa Jawa Tengah, 2018); Kembang Glepang (2018); Sesapa Mesra Selinting Cimta (Balai Bahasa Jawa Tengah, 2019); lan Terus Berkarya di Usia Senja: Brengkesan 72 Tahun Ahmad Tohari (2020).
Novel lan fiksi sejarahe: Centhini Malam Ketika Hujan (Diva Press Yogyakarta, 2011); Dharma Cinta (Laksana, 2011); Jaman Gemblung (Diva Press Yogyakarta, 2011); Sabdapalon (Araska, 2011); Dharma Gandul Sabda Pamungkas dari Guru Sabdajati (Araska, 2012); Ratu Kalinyamat. Tapa Wuda Asinjang Rima (Araska, 2012); Kiamat; Petaka di Negeri Madyantara (In AzNa Books, 2012); lan Centhini Kupu-Kupu Putih diLangit Jurang Jangkung (Araska, 2012).
'Bebarengan Indra Tranggono lan R. Toto Sugiharto, ngripta buku Profil Seniman dan Budayawan Yogyakarta H15 (Taman Budaya Yogyakarta, 2016), Profil Seniman dan Budayawan Yogyakarta #16 (Taman Budaya Yogyakarta, 2017).
'Jeneng kasusastrawane kacathet sajroning Buku Pintar Sastra Indonesia (Pamusuk Eneste, Penerbit Kompas, 2001), lan Buku Apa dan Siapa Penyair Indonesia (Abdul Hadi W. M, Ahmadun Yosi Herfanda, Hasan Aspahani, Rida K. Liamsi, dan Sutardji Calzoum Bachri, Yayasan Hari Puisi, 2017). Profil kasusastrawane kacathet sajroning buku: Ngelmu Iku Kelakone Kanthi Laku (Balai Bahasa Yogyakarta, 2016); Jajah Desa Milang Kori Balai Bahasa Yogyakarta, 2017), lan Menepis Sunyi Menyibak Batas (Balai Bahasa Jawa Tengah, 2018).
Alamat Karangtalun 01/VII, Karangtalun, Cilacap Utara, Cilacap, Jawa Tengah. Saiki manggon ing Gejawan 02/ 034, Balecatur, Gamping, Sleman, Yogyakarta Pos-el sriwintalaachmad2013@gmail.com. [ 237 ]“Aneh, aneh tenan Pak Cungkring kuwi,” Pak Mantri sing wiwit mau mung ngrungokake sing padha crita ing warung kopi melu urun rembug.
Kadir sing lagi wae teka, sajak durung dhong karo perkara sing padha dirembug banjur takon, “Jane padha ngrembug apa ta iki, kok kaya mikir negara wae.”
Kadir mapakake bokonge ana dhingklik kayu dawa karo pesen kopi kaya adat saben, Pancen Kadir iku anggota tetap warung kopi kuwi.
Pak Darman anggota senior warung kopi sawise Pak Mantri, banjurtakon marang Kadir, “Dir, kowerak ngerti Pak Cungkring, ta? Kaelho sing gaweane angon wedhus ning pinggir kali Lusi,” karo nyruput kopi kothok sing kari setengah cangkir.
“Ah, ya ngerti, ta. Pak Cungkring kae wonge jujur, seneng tetulung senajan dheweke kuwi jan-jane ya wong kurang.”
“Yen kuwi aku percaya,” Jan Kombor sarujuk karo omonge Kadir nanging Jan Kombor banjur kukur-kukur rambut sing ora gatel amarga rembugan ing warung iki bakal ora gayeng yen perkarane dadi slenco karo sing dirembug sadurunge. Jan Kombor banjur ngenggokake supaya perkarane mbalik asale. “Nanging perkarane sing dirembug dudu kuwi, Dir.”
“Lha gawat iki. Pak Cungkring duwe perkara apa? Sangertiku Pak Cungkring kuwi wonge ora neka-neka,” Kadir wiwit [ 238 ]rada gumun amarga Pak Cungkring mokal gawe perkara kang neka-neka.
Pak Darman ngerti apa sing dikarepke Jan Kombor banjur wiwit nerangke Kadir supaya mudheng perkarane Pak Cungkring sing dirembug ning warung iki.
“Bener kandhamu, Dir, yen Pak Cukring kuwi wonge jujur lan enthengan, Kuwi ora usah dirembug pancen apike wong urip ning masyarakat ya kaya ngono iku.”
“Lha, terus ...,” pitakone Kadir sing ora dibacutake.
“Ngene takeritani, Dir,” omonge Pak Darman karo nata lungguhe supaya kepenak anggone crita. “Pak Cungkring rak duwe anak sing lagi lulus SD, ora disekolahke meneh malah dikongkon angon wedhus. Apa kowe ya mentala nyawang? Kancane sapantarane padha sekolah, dheweke malah nuntun wedhus.”
“Mangka iki mlebu sekolah wis rong minggu kepungkur. Yen ora ana sing ngrembugi supaya Pak Cungkring gelem nyekolahke anake rak ya kojur, ta?” Pak Mantri wiwit mikir golek cara supaya piye carane Pak Cungkring gelem nyekolahke anake.
“Lha niku mboten kirang-kirang warga ngriki elik-elik Pak Cungkring supados nyekolahke anake. Wingi kancane sekolah Nyono sami dugi wonten griyane Pak Cungkring. Karepe bocah-bocah niku nggih sae, supados Nyono niku disekolahake. E, malah bocah-bocah niku disentak-sentak kalih Pak Cungkring. Nyatane Nyono nggih tetep mboten disekolahke,” Jan Kombor nerangake marang Pak Mantri.
“Kowe kok ngerti? Apa kowe ngerti dhewe?” pitakone Pak Darman marang Jan Kombor.
“Lha Nyono kuwi rak kancane sekolah anakku. Anakku ya melu ning omahe Pak Cungkring.”
“0, lagi ngerti aku saiki,” Kadir nyaut omonge Jan Kombor. “Dadi kanca-kancane anakku padha nglumpuk, ya ana anakmu barang kae rak ngrembug Pak Cungkring.” [ 239 ]“Lha, iku rak sing ngrembugi bocah, dadi ya ra digugu karo Pak Cungkring, Apa meneh bocah rak ya durung mudheng apa sebabe Pak Cungkring ora pelem nyekolahke,” omonge Pak Darman.
“Bener, Pak.” Pak mantri nyambung. “Mesthi ana sing nyebabake Pak Cungkring ora gelem nyekolahake anake.”
“Wong kaya Pak Cungring ora gelem nyekolahake anake sebabe rak nggih empun cetha, ta, Pak Mantri. Napa melih nek mboten biaya,” Jan Kombor wiwit ngira-ira kena ngapa Pak Cungkring ora gelem nyekolahake anake,
“Bener Jan, apa meneh nek ra biaya,” Kadir sarujuk karo sing diomongake Jan Kombor,
“Nanging rak ya durung cetha, apa bener Pak Cungkring ora gelem nyekolahke anake merga biaya,” Pak Mantri rada ora percaya.
“Ora ah, yen merga saka biaya rak bisa dirembug. Biaya rak bisa diatasi nganggo bantuan PIP apa bantuan PKH,” Pak Darman uga sarujuk karo Pak Mantri.
“Lha, terus sebabe napa, Pak Mantri?” pitakone Kadir.
“Lha iki sing kudu dingerteni dhisik, yen wis ngerti sebabe apa banjur digoleki carane ngrampungi.”
“Cocok, Pak Mantri,” Jan Kombor sarujuk karo Pak Mantri karo ngacungake jempole marang Pak Mantri.
“Kula usul,” Kadir nyela. “Pak Mantri kalih Pak Darman sing ngrembugi Pak Cungkring.”
“Aku ora usah melu,” Pak Darman nyaut usule Kadir. “Pak Mantri wis ngrampungi, ora perlu aku. Yen karo aku mengko dikira dikroyok wong loro.”
“Yawis aku dhewe sing mrana,” Pak Mantri nyaguhi.
Pak Cungkring lagi wae rampung anggone resik-resik kandhang wedhus sing ana ing sisih kiwa omahe. Omah cilik saka kayu jati kuwi katon rapi senajan tatanan papane ora rapet, [ 240 ]Joganeyamung lemah biyasa nanging amarga ditata lan disaponi resik dadi katon apik. Ing plataran kang ora amba ana tanduran werna-werna. Kentheng memehan ya ana, bandulan kanggo dolanan bocah ya ana. Papan kanggo lungguh-lungguhan ing ngarep omah anane mung tunggak kayu jati kang wis alus merga saking suwene kanggo lungguhan.
Pak Mantri numpak sepedha onthel nyeja arep teka ing omahe Pak Cungkring. Tekan ngarep omahe Pak Cungkring Pak Mantri nyawang omah kok sepi banget ora ana swara uwong. Saka njero omah mung krungu swarane radhio kang disetel tayuban gendhinge “Sambel Kemangi”. Pak Mantri banjur nyedhak penere lawang nanging durung nganti uluk salam wis kedhisikan Pak Cungkring njedhul saka walike lawang kanthi mblojet ora nganggo klambi. Pak Cungkring kaget tur gupuh anggone mbagekake Pak Mantri.
“Oh, Pak Mantri, mangga-mangga, Pak. Nuwun sewu, pinarak riyin, kula tak nganggo klambi.”
Pak Cungkring mendelep maneh mlebu ing sewalike lawang. Pak Cungkring njedhul maneh wis nganggo klambi ireng lengen dawa kathoke sadhengkul werna ya ireng. Ikete uga ireng wis ora tau keri.
“Kok njanur gunung, kadingaren?” Pak Cungkring miwiti rembug marang Pak Mantri karo mbenakake kancinge sing ndhuwur dhewe kang durung pas.
“Nggih, Pak Cungkring. Niki wau sepedhahan saking omahe Kadir, lor niku Iho, terus mampir.”
“O, ngaten,” Pak Cungkring manthuk-manthuk.
“Putrane rak tesih sekolah, ta, Pak?” pitakone Pak Mantri miwiti bab kang dadi tugase.
“Sampun lulus SD, Pak,” wangsulane Pak Cungkring.
“Terus saniki disekolahake teng pundi?” Pak Mantri nerusake pitakone. [ 241 ]“Dereng wayahe sekolah malih, Pak,” wangsulane Pak Cungkring.
Pak Mantri sanalika mengkerut bathuke. Ora percaya karo wangsulane Pak Cungkring jalaran Pak Mantri ngerti dhewe yen anake Pak Cungkring iku kudune wis rong minggu sekolah ing SMP bareng karo anake Kadir lan Jan Kombor.
“Lho dereng wayahe pripun, ta, Iha nika anake Jan Kombor karo anake Kadir empun sekolah SMP.”
“Lha niku rak anake Kadir kalih Jan Kombor, rak mboten anak kula.”
“Lho anake sampeyan rak tunggal kelas karo bocah loro kuwi.”
“Nggih, leres.”
“Tegese anak sampeyan karo anake Kadir lan Jan Kombor rak wis wayahe sekolah teng SMP kabeh.”
“Mboten.”
“Loh kok mboten, kuwi nalare piye?”
“Bocah sekolah niku gadhah wayah dhewe-dhewe gumantung wong tuwane. Contone anak kula dereng wayahe sekolah SMP senajan kancane empun sekolah SMP kados anake Kadir lan Jan Kombor wau.”
Pak Mantri saya ora bisa nampa apa kang diomongake Pak Cungkring.
“Pak, wayahe sekolah kuwi sing nemtokake pemerintah, dhasare umure bocah, Nek empun lulus SD niku tegese empun wayahe sekolah SMP.”
“Nek kula mboten, Pak Mantri.”
“Lha, terus wayahe cah sekolah niku ukurane napa?” Pak Mantri sajak kepengin banget ngerti alesane Pak Cungkring.
“Wedhus nika,” Pak Cungkring mangsuli karo nuding wedhus kang ngemil ana kandhang.
“Wedhus???” Pak Mantri saya ora mudheng apa sing dikarepake Pak Cungkring. [ 242 ]“Nggih, wedhus niku,” Pak Cungkring ngambali. “Wedhus niku sing nemtokake anak kula sekolah napa tetep angon wedhus.”
“O, mudheng kula sakniki, merga duwe wedhus anake sampeyan mboten disekolahke, dikongkon angon wedhus. Niku wong tuwa sing kliru. Wong tuwa sing bener, anake dikongkon angon wedhus nanging nggih tetep disekolahake. Pengin mboten anake sampeyan sekolah kados kanca-kancane kae.”
“Gendheng napa, wong tuwa mboten pengin anake sekolah.”
“Lha, nek mboten gendheng anake ndang disekolahake, napa kula sing ndhaftarake?”
Pak Cungkring kewuhan anggone arep nerangake marang Pak Mantri. Omonge Pak Mantri iku bener nanging karepe Pak Cungkring ora ngono. Pak Cungkring banjur nyoba nerangake.
“Pak Mantri, ngeten lho. Duwe kula nggih namung wedhus niku. Wedhus niku nek didol namung pajeng pinten? Napa cukup kangge ngragadi sekolah anak kula. Rak nggih kedah ngenteni wedhus niku gedhe.”
“Weladalah, o, dadi perkarane ragad, ta. Empun kuwatir sekolah mboten usah mbayar isih entuk bantuan Program Indonesia Pintar (PIP).
“Mboten Pak.”
“Lho, mboten pripun? Sampeyan rak kepengin nyekolahke anake, ta?”
“Nggih, Pak.”
“Biayane durung cukup.”
“Nggih, Pak.”
“Lha, nggih. Kula dhaftarake bantuan PIP, dados anake sampeyan saged sekolah, wedhuse mboten kadol, penak, ta?”
Pak Cungkring kaya kagol atine, sajake ora seneng yen dheweke didhaftarake PIP lan anake sekolah nganggo biaya PIP. Pak Cungkring nyoba nerangkake supaya Pak Mantri bisa nampa apa sing dikarepake Pak Cungkring. [ 243 ]“Ngeten, lho, Pak, mboten usah anak kula didhaftarake bantuan biaya PIP, mangke nak wedhus kula niku empun gedhe kula dol saged kangge biaya sekolah anak kula. Dados kula jejere tiyang sepuh niku saged nyembadani butuhe anak.”
“Nak ngenteni wedhuse gedhe, anak sampeyan mengko rak ketinggalan sekolahe. Napa sampeyan mboten mesakake yen nganti anak sampeyan ketinggalan sekolahe.”
Pak Cungkring meneng sadhela.mSajak trenyuh nalika Pak Mantri ngungkrah-ungkrah atine Pak Cungkring.
“Batin kula nggih nelangsa, Pak, menawi ningali anak kula boten sekolah. Kula rewangi ngopeni wedhus, buruh-buruh macul, klumpuk-klumpuk supados saged enggal nyekolahaken anak kula.”
“Lha, nggih, supaya ndang saged sekolah anak sampeyan kula dhaftarake bantuan PIP ben ndang saged sekolah.”
“Mboten, Pak Mantri.”
Rembugane wong loro ora ana kerampungane amarga Pak Cungkring tetep mbeguguk ngutha waton ora gelem nyekolahake anake yen nganggo bantuan pemerintah. Dheweke tetep kepengin nyekolahake anake nganggo ragad kang metu saka asile nyambut gawe dhewe. Nalika wong sakloron ijih padha rebut bener Pak Lurah karo Pak Kepala SMP kang pancen arep ndata bocah sing wayahe sekolah nanging ora sekolah rawuh mrono. Wong papat iku dadi sapejagong padha lungguh ing tunggak-tunggak jati kawak.
“Pak Cungkring, tekaku kene karo Pak Kepala SMP mung kepengin ngerti sebabe apa Nyono, anake sampeyan, kok ora didhaftarake sekolah ning SMP, mangka kanca-kancane kabeh wis padha mlebu SMP. Malah kabar sing taktampa anake sampeyan dikongkon ngarit lan angon wedhus. Apa bener ngono, Pak Cungkring?” Pak Lurah kepengin entuk katerangan saka Pak Cungkring dhewe.
“Leres, Pak. Anak kula dereng kula dhaftarake teng SMP.” [ 244 ]“Masalahe apa, Pak Cungkring,” Pak Lurah nerusake pitakone.
“Ngenteni wedhus kula gedhe, Pak. Mangke nek empun gedhe kula sade kangge ragad sekolah anak kula. Lha, yen tesih samonten rak dereng cekap kangge ragad sekolah,” ngono wangsulane Pak Cungkring.
“Pak Cungkring, bocah wayahe sekolah kudu sekolah. Yen masalah ragad yen ora duwe iku ana bantuan pamarintah. Dadi aja kuwatir masalah ragad. Rak ngoten nggih, Pak Kepala?” pitakone Pak Lurah karo nyawang Pak Kepala SMP.
“Nggih, leres, Pak Lurah,” Pak Kepala SMP melu mbenerake panemune Pak Lurah.
“Mboten, Pak Lurah, nyekolahake anak ngangge bantuan negara niku nggih saged, nanging kula mboten purun.”
“Alesanmu?”
“Kula urip teng bumi nusantara niki kantun nglungguhi klasa gumelar, sampun jaman mardika, kari nemu enak kepenak, mboten melu berjuwang kados para pejuwang jaman riyin. Nglabuhi negara nganti toh pati. Lha kok kula mung ngragadi sekolah anake mawon isih nggandhul negara. Njur labuh kula marang negara niku napa?”
Pak Lurah, Pak Mantri, Pak Kepala SMP meneng kabeh ora ngira babar pisan yen atase Pak Cungkring bisa ngomong ngono.
Wong telu banjur sawang-sawangan lan padha aweh sasmita yen ngrampungi perkara iki kudu nganggo cara kaya sing dikarepake Pak Cungkring. Pak Lurah kang rumangsa nduweni tanggung jawab miwiti tugase ngrampungi perkara iki.
“Pak Cungkring, iki mapan kepeneran.”
“Kepeneran pripun, Pak Lurah,”,pitakone Pak Cungkring.
“Sekolah SMP kuwi arep tuku wedhus kanggo praktek ternak ning sekolahan, lha sing digoleki, wedhus sing kaya wedhuse sampeyan iku.” [ 245 ]“Rak, nggih, ta, Pak Kepala?” pitakone Pak Lurah marang Pak Kepala SMP.
Pak Kepala SMP rada gagap anggone wangsulan amarga ora rumangsa yen arep tuku wedhus. Nanging merga Pak Kepala tanggap ing sasmita mula banjur diiyani.
“Ngg... nggih, Pak.”
Pak Cungkring praupane byak malih dadi sumringah. Sajak semu mesem karo nanjihake ngendikane Pak Lurah.
“Napa saestu, Pak?”
“Lho tenan, lha, mau sampeyan rak krungu dhewe Pak Kepala ngendikan iya.”
“Lha, badhe dipunpundhut pinten? Nak dereng nyekapi kangge ragad sekolah kula nggih dereng angsal,” Pak Cungkring senajan seneng nanging isih duwe rasa kuwatir.
“Aja kuwatir. Wedhus sampeyan dituku cukup kanggo ragad sekolah anak sampeyan.”
“Matur nuwun, Pak Lurah, Pak Kepala, Pak Mantri, panjenengan sedaya sampun ngluwari masalah kula.”
Pak Cungkring banjur nyalami Pak Lurah, Pak Kepala SMP, lan Pak Mantri. Atine seneng banget. Banget matur nuwune karo panjenengane kabeh. Pak Lurah, Pak Kepala SMP, lan Pak Mantri pamit mulih. Piyantun tetelune senajan ora kewetu ing lesan ing njero batine padha ngudarasa, “Kok isih ana wong kaya Pak Cungkring, ora gelem nampa bantuan pamarintah, mangka lumrahe padha njaluk bantuan malah kepara direwangi regejegan kepengin entuk bantuan.”
“Pokoke, Nar, omahe kudu persis karo reng-rengane Januri!”
“Lha, kok, kudu padha ngono ta, Mas? Reng-rengane bae ora bener kok, meh dipeksakake?”
“Wis, kowe ora usah kakehan cangkem! Kowe pilih manut karepku apa kowe minggat sisan saka kene?”
Narmo mung bisa meneng sawise kangmase ngucap tetembungan kang babar pisan ora nate kinira sadurunge. Dheweke tetep ora sarujuk yen omah anyare Kamsa arep nganggo modhel reng-rengane Januri.
Yen tetep nganggo reng-rengane Januri, iku ateges kang mase wis nyalahi aturan amarga tingkat loro omahe dibangun ngluwihi wates tanah. Sakjane, ora dadi prekara amarga ora nyuda dalan. Ananging tetep, miturut Narmo, iku ora sabaene. Iku mujudake sikap kang ora adil.
Narmo pancen ora duwe kuwasa karo kangmase. Lagi iki dheweke ngrasa banget yen urip nunut pancen ora kepenak. Nanging, tinimbang ngglandhang, Narmo pilih nunut urip melu Kamsa.
Sakjane, wis pirang-pirang wong kang nyalahake dheweke amarga ora duwe sikap. Ora wani njupuk risiko ninggalake kang mase. Rata-rata padha omong, yen, Narmo iki mung diperalat dening kangmase. Malah nate, Narmo ora sengaja ngrungu gunem kang banget nelangsani atine. Dheweke diwastani buntel. Buntelan kabusukane Kamsa. [ 248 ]Nanging, pilihan ya wis pancen pilihan. Mbokmenawa Narmo pancen wis nedya ora bakal, apa malah kepara ora kepingin, maido marang pilihane dhewe. Ing pikirane tansah metu slogan, urip iku sejatine pilihan. Gembira bae pilihan. Lan gembira bae ora murni gembira. Deduka ya ora murni deduka.
Saiki pancen dudu pilihan maneh kang dipikirake Narmo. Kang dadi pikiran yaiku kepiye cara nglaksanakake kekarepane Kamsa. Yen ngenani babagan urip, dheweke wiwit biyen pancen wis lila legawa kangmase arep tumindak kepiye. Sajungkir walike kangmase ya sumangga. Pakeme, dheweke ngenut. Nanging saiki, prekarane wis ora baen-baen. Iki prekara kang prinsipil banget kanggo Narmo.
Saking cunthel anggone mikir, Narmo banjur njupuk pancing. Dina iki diputusake kanggo mancing bae. Niyate ngedhemke pikir. Sapa ngerti oleh wangsit ing kali kanggo mungkasi prekara iki kanthi cara kang bener lan pener.
Tekan sapinggiran kali, Narmo kepethuk Madya.
“Wee, Nar, njanur gunung tenan?”
“Iya, iki, Kang, sapa ngerti ana widadari menclok ing pinggir kali.”
“We lhah, yen ngono, meh didelah endi prawan saka Banjarsari kae?”
“Tak simpen sangisore dhipan.”
Dina iku swasana sepi banget. Mung ana pawongan loro kang nyedyakake wektu kanggo mancing. Ora liya ya Narmo lan Madya.
Narmo isih anteng ndeleng lajune banyu. Ngakasakaton gilar-gilar kagambar ing praupaning kali. Oh, yen praupan kali bisa dadi benggala kaya darbeke Prabu Kresna mbokmenawa Narmo pengin ngilo kepiye pungkase prekara bab omahe kang mase iku. Nanging, kali tetep anteng nggambar lamuk, surya, lan jembaring ngakasa. [ 249 ]Lan pepindhan amung kari pepindhan, swara batine Narmo. Nganti ora krasa pancinge glesah-gleseh. Madya kang sigap langsung narik pancinge Narmo.
“Nar, kowe iki, piye, ta, mancing kok ditinggal nglamun? Kesambet widadari apa piye?”
“Urung! Sing teka malah prajurit pacunthelan. Umub sirahku!”
Narmo njambak rambute dhewe. Madya amung bisa meneng ndeleng polahengene.
“Ehm, nuwun sewu. Apa iki ana gayutane karo kangmasmu, Nar?”
“Ya ngono kae, Ya. Aku dhewe bingung saiki meh kepiye. Nuruti Mas Kamsa apa aku nyingkir bae. Lunga saka kana golek panguripan dhewe.”
“Lha kok?”
“Ngerti dhewe ta, masku kae kepiye wonge? Saiki coba, mosok arep gawe tingkat loro nanging mangan setengah dalan, uwal saka wewates kang wis ditetepake. Apa bener kuwi? Ora isa aku nuruti kaya ngono. Iku nyalahi keadilan jenenge!”
“Mbok ya ora papa, rak mung tingkat loro? Rak ora nutupi dalan? Maneh yen kowe nuruti kangmasmu, rak mung dadi pelaksana. Sing duwe niyat iku kangmasmu. Kowe ora bakal mikul dosane Pak Kamsa. Percayaa, Nar!”
Wong loro iku sidane malah kaya wong padu. Babagan mancing ditinggal. Lan saiki kari rembug becik alane bab omah anyare Kamsa.
“Ning yen pilihanmu tetep ngono kuwi, ateges kari kowe arep kepiye sabanjure, Nar. Kowe arep nggugu bab sing kok yakini apa tetep melu karepe kangmasmu?”
Madya banjur sidhem. Dheweke mung mesem sawise ora ana jawaban. Amung tembung pamitan kang tininggal saka Narmo kang ngilang ana ing jejering wit gedhang. [ 250 ]Bengine, Narmo nemoni Kamsa.
Dandanane rapi, mesisan nggawa koper loro. Kanthi pandelengan bingung tumrap adhine, Kamsa alon nyruput kopi kang isih kemebul.
“Aku nyuwun ngapura sadurunge, Mas. Kabeh wis takpikir mateng-mateng. Aku tetep ora bisa nuruti karepe sampeyan. Ora ngapa, takpilih dalan iki. Aku pilih misah saka sampeyan. Apurana aku yen ora bisa dadi sedulur kaya kang sampeyan karepake.”
“Oh, ngono sidane? Tenan, wis yakin?”
Narmo manthuk, sanadyan mripate rada kembeng lan lambene katon nahan geter.
“Yoh, kana! Ora usah kesuwen ngadeg ing ngarepku. Ndang! Lila legawa atiku ngecul kowe, Bocah Tengik!”
“Sepisan maneh aku nyuwun ngapura, Mas. Maturnuwun kanggo sakabehane. Aku pamit, assalamu’alaikum.”
Narmo nggeret koper, metu saka gerbang. Kamsa kayakaya wis ora pengin nggugu maneh.
Lan saiki, wis pitung sasi kaliwatan sakalungane Narmo. Omahe Kamsa wis jejeg. Persis karo reng-rengane Januri. Tingkat lorone tetep mangan setengah dalan. Nanging, warga sakiwa tengen ora nggagas tumrap prekara kuwi.
Nah, temtu bae ora digagas. Sabab, Kamsa iku kerep nyumbang dana kanggo pembangunan ing desa. Dadi kanggo wong-wong kang “dianggep” ing desane, Kamsa iku kaya pahlawan bidang keuangan.
Ing sawijining dina, omahe Kamsa dinggo giliran arisan. Ibu-ibu kanthi klambi gamis lan dandanan klimis baris-binaris kawistara nuju omahe Kamsa.
“Piye ya, Jeng, nasibe Dhik Narmo? Mesakke tenan cah menengan kaya ngono kae malah pethal karo kangmase.”
“Ya, wis dadi karepe kok,Yu, ngapa kok urusi? Mbokben sakarep-karepe bae.” [ 251 ]“Hooh, bener kuwi. Wis rasah digagas. Mendhing nggagas arisan bae. Eling, lho, arisan iki wis ping papat ning kok salah siji saka awake dhewe durung ana sing entuk, ya?”
Guneman banjur sambung sinambung binarung barisan tembung-tembung ing jero latar omahe Kamsa. Ing njaba, motor lan mobil jejer jinejer mujudake parade sugih lan beja.
Ora nyana, pacitane jebul kurang. Kamsa misuh-misuh marang Panut, kang wis diwenehi jejibahan kanggo nyiapake pacitan. Panut kang wedi campur bingung sidane metu golek panganan.
Ing pojokan gang, Panut kepethuk grobag bakso. Dheweke langsung mudhun, pesen tumrap si bakul.
“Rolas porsi, Mas! Tulung diterke menyang omah ing pojokan dalan iki. Kae lho, omah werna soklat sing kebak mobil ing platarane.”
“Daleme Pak Kamsa, ta? O, nggih, mangke kula teraken.”
Bakul bakso iku ora nyiapake mangkok, malah banjur mbukak topi. Mandeng Panut kang gemrobyos ngelapi kringete kang pating dleweran.
“Narmo!”
Kroya, 2012
Jefrianto, lair ing Cilacap 19 April 1990. Dedunung ing Baturraden, Banyumas. Akarya kanthi basa Indonesia lan basa Jawa. Ngedegake saperangan komunitas lan lembaga sastra, kaya dene Komunitas Sastra Rupa, Komunitas Bala Jawa, lan Damel Ukara. Bisa ditepungi ing akun facebook Jefrianto, lan instagram @inijefry. [ 252 ]Wuru
Heri Suritno
Dina Minggu wayah awan, udakara jam loro. Mbah Sapon lagi lungguh leyeh-leyeh ana ing emperan omah. Pasuryane katon ora patiya bombong. Dheweke ulat iling marang omahe sing wis molahi padha bodhol. Penglarine wis padha tepo, bolong-bolong kanggo omah kumbang. Dhanyange padha copot. Pompoke malah wis kabur embuh mengendi.
Sejatine, nalika Mbah Sapon nyawang kahanan omahe kang wis padha tepo, ora patiya dadi pikiran. Banjur Mbah Sapon sebenere lagi menggalih apa? Kang lagi dadi pikirane Mbah Sapon kuwi jebule rombongan kesenian jathilan Sapa Nyana. Rombongan jathilan kang dipandhegani dening Mbah Sapon kuwi nasibe pancen nelangsani banget. Wiyaga lan pemaine akeh sing wis sepuh-sepuh lan padha mriyangen. Perkakase akeh sing wis padha tepo dipangan bribik. Gamelane wis padha tiyengen. Sandhangan jathilane uga akeh sing wis padha sowek dikrikiti tikus.
Nyawang kahanan sing kaya kuwi, Mbah Sapon bisane mung pasrah marang Sing Gawe Urip karo ngudarasa, ”Aku wis rumangsa tuwa! Eh, muga-muga wae rombongan jathilan Sapa Nyana bisa tetep langgeng, lestari, lan ana sing gelem ngganteni aku dadi pawang jathilan.”
Nembe wae rampung ngudarasa, dumadakan Mbah Sapon krungu ana swara pit montor menggok mlebu maring latar. Mbah Sapon mandeng lan ngepan-ngepanake marang priyayi sing nunggang pit montor kuwi. [ 253 ]“Mangga, sinten, nggih?”
“Pangling napa, Mbah?” pangucape wong sing nembe wae teka karo nyetandarake pit montor.
“Pak Pur napa, nggih?”
“Nggih, Mbah.”
“Kula nggih mboten pangling kalih swantenipun!” wangsulane Mbah Sapon katon sumringah.
“Nggih syukur, Mbah.”
“Mangga, mangga, mriki mlebet!”
“Nggih, Mbah!”
Mbah Sapon sajake gati-gati banget marang tamu sing nembe wae rawuh kuwi. Pak Pur pancen digadhang-gadhang banget supayane gelem dadi penimbul utawa pawang jathilan nggenteni Mbah Sapon sing yuswane wis 75 taun lewih. Maune Pak Pur katone mandan wigah-wigih. Nanging, saiki mbareng wis liren dadi kepala sekolah lan bali maneh dadi guru kelas, dheweke nyanggupi dadi penimbul. Mung wae Pak Pur duwe penjaluk, yakuwi njaluk didhampingi Mbah Sapon nalika jathilane labuh.
Ana ing emperan omah, wong loronjuran padha guneman umyek banget.
“Njanur gunung, kadingaren wonten wigatos punapa nggih, Pak?” pitakone Mbah Sapon.
“Anu Mbah, badhe wonten ingkang nanggap jathilan Sapa Nyana,” wangsulane Pak Pur.
Krungu arep ana sing nanggap jathilan, raine Mbah Sapon katon sumringah. Bungah banget.
“Sinten ingkang badhe nanggap?”
“Bibi Jemikem.”
“Dinten napa?”
“Dinten Kemis.”
“Kemis napa nggih?” [ 254 ]“Kemis Pon.”
“Wulan seniki?”
“Inggih.”
“Waduh, dinten niku ngepasi kalih weton kula,” pengucape Mbah Sapon rada semu gela.
“Dadosipun kepripun?”
“Kepeksanipun kula mboten saged ndhampingi panjenengan.”
“Kenging napa mboten saged ndhampingi?”
“Amargi badhe damel syukuran.”
Pak Pur katon semu gela mbareng krungu ngendikane MbahSapon sing jere ora bisa ndhampingi nalika jathilanelabuh,
“Terus terang kula taksih grogi. Dereng tatag nambani tiyang saweg wuru menawi mboten dipun dhampingi dening Mbah Sapon.”
“Mboten usah grogi. Ingkang tenang kemawon.”
"Langkung-langkung ngenjang tanggapanipun wonten dalemipun Bibi Jemikem, Mbah.”
“Labet wonten dalemipun Bibi Jemikem nggih mboten napa-napa! Pokokipun labet wonten pundi kemawon mboten usah kewatos.”
“Kula radi kewatos.”
“Sebabipun kenging napa?”
“Bibi Jemikem niku jaka laranipun Kang Samin.”
“Nggih kula ngertos menawi Bibi Jemikem punika nate dados garwane Kang Samin ingkang kawitan.”
“Nah, niku. Kula dados kewatos mbok ngantos Kang Samin anggenipun wuru damel polah, Jalaran terose sejatosipun Kang Samin taksih remen kaliyan Bibi Jemikem. Rumiyin sebabipun pisahan jalaran mertuanipun ingkang prentah pegatan. Kang Samin dipunanggep mboten gadhah tanggel jawab dumateng keluwarga amargi entukipundados gentho mboten purun [ 255 ]“Pak Pur ampun kewatos. Ngenjang Kang Samin kula san janganipun. Menawi Kang Samin angsale wuru sembarangan lan damel gendra, kula purugi mawon,” ature Mbah Sapon.
“Nggih, Mbah,” wangsulane Pak Pur karo manthuk-manthuk,
“Menawi pemanggih kula, ingkang ketingalipun purun damel gendra niku sanes si Samin,” Mbah Sapon duwe pinemu.
“Lajeng sinten, Mbah?”
“Lare nem-neman!”
“Nggih leres, Mbah, Langkung-langkung niku ingkang nami Surip kaliyan Martono, Lare kekalih niku mboten purun dipunatur. Anggenipun wuru sekajengipun piyambak.”
“Pancen lare nem-neman seniki solah tingkahipun sekajengipun piyambak. Amargi lare nem-neman seniki mboten wonten ingkang sami purun rialat, Mboten nate sami purun ngadem, nyura, utawinipun puasa Senen-Kemis. Dadose nggih tumindake ngaten niku.”
“Bara-bara purun rialat, Mbah, Malah kula sering ngertos lare nem-neman sami purun wuru wonten panggenan sepi senajan jathilanipun saweg mboten labet.”
“Maksudipun sami wuru amargi nginum ciu?”
“Nggih, Mbah!”
"Astagfirullah...,” Mbah Sapon ngunjal ambekan karo ngelus dhadha.
Wong loro padha meneng. Amleng. Neng njero ati gela banget ngrasakake kelakuane bocah nom-noman sing melu dadi rombongan jathilan Sapa Nyana.
“Lah, niku kepripun saenipun,”
“Niki sejatosipun bageyanipun panjenengan ingkang nyanjangi,” pangucape Mbah Sapon semu prentah.
“Nggih, mangga sami dipunsanjangi sareng-sareng, supados mboten sami keterusen!” penjaluke Pak Pur.
“Nggih panci leres menawi makaten.” [ 256 ]Dina Kemis Pon rombongan jathilan Sapa Nyana sida labuh anaing omahe Bibi Jemikem. Dina kuwi Bibi Jemikem lagi duwe kaul. Anake wadon sing kerja ana ing luwar negri mulih karo nggembol dhuwit pirang-pirang kanthi waras slamet, Senajan jathilane urung molahi labuh, nanging sing nonton wis padha ubrung ramebanget, Bakul-bakul padha laris dagangane. Pancen nyatane, tontonan jathilan ora mung kanggo seneng-seneng thok, nanging uga bisa kanggo nambah pekasilane bakul-bakul.
Nalika jathilane labuh, Kang Samin, Surip, lan Martono olehe wuru katon semangat banget. Sing nonton padha surak-surak ramai banget. Nanging atine Pak Pur dheg-dhegan. Jalaran dheweke weruh Kang Samin, Surip, lan Martono olehe wuru ora gelem mari-mari senajan wis dijagal-jagal lan disembur. Wong telu kuwi malah padha mlayu segeleme nabraki sing nonton.
“Adhuh cilaka iki!” pangucape Pak Pur karo bingung.
Nanging ora watara suwe, dheweke banjur kemutan karowelinge Mbah Sapon. Angger wong telu kuwi olehe wuru gawe gendra, Mbah Sapon supaya enggal-enggal diparani. Ora kanthi suwe, Pak Pur banjur ngawe marang Turisman, tukang sepeker, arep diprentah.
“Kang Turisman, mrenea sedhela!”
“Nggih, Pak, wonten napa?”
“Tulung, enggal-enggal parani Mbah Sapon. Omongna lamona Kang Samin, Surip, lan Martono olehe wuru sekarepe dhewe. Ora gelem mari senajan wis ditambani,” prentahe Pak Pur Maring Turisman.
“Nggih, Pak!” wangsulane Turisman.
Turisman enggal-enggal nyetater pit montore banjur tumuju marang omahe Mbah Sapon.
“Wah, gawat, Mbah!” wadule Turisman marang Mbah Sapon.
“Gawat kenangapa?”
“Kang Samin, Surip, lan Martono damel polah, Mbah,”
“Gawe polah kepiye?” [ 257 ]“Mboten purun mantun anggenipun wuru. Malah nika sami mlajar-mlajar nabraki tiyang nonton.”
Krungu wadulane Turisman, Mbah Sapon enggal-enggal nyaut pulpen banjur nulis ana ing sewekan kertas.
“Wah, mesthi Mbah Sapon agi nulis japa mantra kangggo mambani Kang Samin, Surip, lan Martono,” Turisman mbatin.
Ora watara suwe, Mbah sapon ngulungake sewekan kertas karo kandha, “Iki aturake marang Pak Pur, Tulisane supaya diwacallirihan wae ana sacedhake kupinge si Samin!”
“Mbah Sapon mboten tindak mrika?”
“Ora, aku agi ora kober.”
“Nggih, Mbah! Lajeng ingkang kangge nambani Surip lan Martono pundi?” pitakone Turisman.
“Pak Pur kuwi wis pinter, Wis duwe japa mantra kanggo nambani Surip lan Martono,” wangsulane Mbah Sapon.
“Napaleres, Mbah?”
“Ngandel wae karo omonganku!”
“Nggih, Mbah!”
Mbareng wis nampa kertas sekang Mbah Sapon, Turisman enggal-enggal nemoni Pak Pur,
“Nyuwun sewu, Mbah Sapon mboten saged dugi mriki,” wadule Turisman marang Pak Pur.
“Wadhuh, cilaka iki!”
“Mbah Sapon namung maringi seratan kedah dipunwaos wonten sacedhakipun talinganipun si Samin. Kadose isi seratanipun arupi japa mantra.”
“Ya, ya, endi kertase?”
Turisman banjur enggal-enggal ngaturake cewilan kertas.
Bareng wis nampa kertas saka Mbah Sapon sing digawa dening Turisman, Pak Pur banjur marani Kang Samin sing lagi dijagal-jagal. Kertas enggal-enggal dibukak. Nanging, Pak Pur rada mamang arep macakake isi tulisan ana ing sacedhake kupinge Kang Samin. Jalaran isine udu japa mantra. [ 258 ]“Pak Pur, mangga enggal-enggal dipunwaos japa mantrani pun ingkang dipunparingi Mbah Sapon. Niki ingkang sami mjagal Kang Samin sampun sami keselen,” prentahe salah sijine waong sing lagi njagal Kang Samin.
“Iya, iki arep dakwaca!” ujare Pak Pur karo medheki maring sacedhake kupinge Kang Samin,
Sabenere Pak Pur rada kuwatir, aja-aja Kang Samin tetep ora gelem mari. Nanging, bareng Pak Pur maca karo krisik-krisik, dumadakan Kang Samin banjur keton lemes. Dadi eling olehe wuru. Sing padha njagal Kang Samin lega. Padha surak-surak bungah banget.
Sebanjure ana seperangan wong padha glenikan, "Pak Pur wis patut dadi penimbul jathilan temenanan. Ngelmune Mbah Sapon wis temurun marang Pak Pur.”
Ana ing batin sabenere Pak Pur rada gemuyu krungu glenikane wong-wong. Pak Pur ora arep mbukak wadi lamona sing diwaca sebenere udu japa mantra. Nanging tulisane saka Mbah Sapon kaya iki, “Kang Samin, kowe kudu enggal-enggal mari. Jalaran, sedhela maneh arep dakutus ngundang tangga teparo supaya padha kenduren neng omahku. Tki welingan saka aku, Mbah Sapon!”
“Samenika kantun Surip kalih Martono, Pak, mangga enggal diwaosaken japa mantra ingkang diparingi saking Mbah Sapon,” prentahe wong-wong sing nonton padha saur manuk.
“Kae miki anu japa mantra khusus kanggo Kang Samin. Japa mantra sing kanggo Surip lan Martono endi?” pitakone Pak Pur marang Turisman.
“Mboten dipun paringi, Pak,” wangsulane Turisman.
“Lo, iki banjur piye olehe nambani Surip lan Martono?”
“Sanjangipun Mbah Sapon, Pak Pur niku sampun pinter.”
“Pinter kepiye?”
"Terosipun sampun gadhah japa mantra piyambak kangge nambani Surip kaliyan Martono,” wangsulane Turisman, [ 259 ]“Wadhuh!” Pak Pur rada bingung. Nanging Pak Pur pancen wong pinter tenan. Buktine, Surip lan Martono uga banjur padha mari sawise dikrisiki japa mantra dening Pak Pur. Onine japa mantrane kaya iki, “Kowe siki kudu enggal-enggal mari olehe wuru. Jalaran, kuwi delengen kathoke kowe ana sing suwek, Kae sing nonton padha gemuyu jalaran weruh jeroane kowe padha keton. Apa ora isin?”
Sawise dikrisiki dening Pak Pur, Surip lan Martono padha lemes ora duwe daya. Tangane gramakan marang kathoke sing jere suwek. Sebanjure, sing nonton padha ngalem marang Pak Pur. Dheweke dianggep wis duwe japa mantra ampuh kanggo nambani jathilan sing padha wuru. Wis bisa diendelake kanggo ngganteni Mbah Sapon.
Tambak,
Banyumas, Mei 2020
| Sawiji gambar kuduné katon ing pérangan iki. Yèn kowé bisa njangkepi, deleng Wikisumber:Paugeran gambar lan Pitulung:Nambah gambar kanggo panuntun. |
Heri Suritno, lairlan manggon ing datah Kecamatan Tambak, Banyumas, 1 Agustus 1961. Kawit taun 1980 dibenum dadi PNS Guru SD. Kejaba dadi A guru, dheweke uga dadi penulis. Mula bukane dadi penulis srabutan. Dheweke nulis geguritan kanggo bocah-bocah lan remaja, nulis artikel sing 4 entheng-entheng kayata crita lucu lan kedadeyan sing ora dinyana-nyana, lan uga artikel liyane sing gampang-gampang, Suwe-suwe banjur bisa nulis artikel sing abot lan dimuat neng sewenehe surat kabar. Malah, nalika taun 1996 tulisane bisa kepilih dadi jawara 5 tingkat nasional lomba nulis crita anak kanggo guru SD/MI,
Sapet kuwi, tulisane mambrah-mambrah. Neng babagan nulis wis kaping enem dadi jawara sayembara nulis buku fiksi lan nonfiksi tingkat nasional, lan kaping lima dadi jawara sayembara nulis tingkat provinsi. Tulisan buku-bukune ditetepna dening Puskurbuk, Kemendikbud, minangka buku pengayaan nonteks pelajaran kanggo jenjang SD/MI lan SMP/MIS. Buku sing ditulis kayata Mengais Sisa Limbah, Misteri di Balik Asap Dupa Kemenyan, Pesona Taman Bawah Tanah [ 260 ]Gua Petruk, Jemblung, Anak-anak Gun Gunung Sewu, Berkah Durian Bhineka Bawor, lan Batuan yang Menakjubkan.
Taun 2019cerkake “Sandi Penimbul” dadi juwara harapan 2 lomba mulis cerpen dening Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah lan cerpene “Menengok Tanah Leluhur” melu kepilih dadi cerpen kebangsaan sing diterbina dening Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah. Dina iki melu aktif ngrumat Majalah ANCAS basa Banyumasan bareng Kang Ahmad Tohari. Alamat penulis: SDN Prembun, Kecamatan Tambak, Banyumas, Jawa Tengah; nomor handphone/ whatsapp. 081327227205;
pos-el: herisurino60@gmail.com. [ Cover ]Sebagai institusi pemerintah yang sampai saat ini masih ditugasi untuk mengelola permasalahan bahasa dan sastra di Jawa Tengah, Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, akan terus melakukan berbagai kegiatan yang diharapkan mampu memberikan andil positif dalam upaya mengatasi kenyataan tentang rendahnya minat baca-tulis masyarakat kita. Dari berbagai kegiatan tersebut, salah satu di sntaranya adalah pelatihan baca-tulis yang ditindaklanjuti dengan penyusunan/penerbitan buku hasil pelatihan. Buku-buku itu akan sangat penting artinya dalam penyediaan bahan bacaan bagi masyarakat sekaligus memotivasi untuk terus giat menulis. Penerbitan Antologi Cerkak: Nalika Rembulan Bunder, yang berisi 31 cerkak karya penulis Jawa Tengah, merupakan salah satu upaya dari Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah untuk mewujudkannya.