Paramasastra Djawi

[ Sampul ]

PARAMASATRA

DJAWI

KANGGE

SEKOLAH LANDJUTAN

KAIMPUN DENING

K. PRAWIRASUBRATA

PENERBIT
PANTJAWARNA
SOLO

[ - ]

Paramasastra Djawi

KANGGE "SEKOLAH LANDJUTAN"

KAIMPUN DENING

K. Prawirasubrata

GURU S.M.P. I NEGERI & S.M.A. TAMAN-MADYA ING SURAKARTA

TJAP-TJAPAN KAPING VIII

PENERBIT
PANTJAWARNA
SOLO

Stensil Listrik KANGAROO - SOLO

Seri Nomor: 249439

[ Purwaka ]

PURWAKA

 Nuwun, buku Paramasastra Djawi punika sampun kawedalaken rambah kaping VII punike stensilan.

 Menggah udjubipun namung badé kanggé tjatetan tjetjepenganipun para siswa kémawon; mila namung awudjud keklempakanin tembung-tembung lan patokan-patokan sawatawis ingkang kamanah prelu, tanpa dipunkanténi tjaktjakanipun ing ukara. Kadjawi punika taksih katah malih kekirangan - kekirangan sanésipun.

 Ingkang punika sadaja wau kaborongaken para guru menggahing tjak-tjakanipun ing pamulangan.

 Wondéné ingkang kanggé garan keklempak inggih punika buku2 : Paramabasa Ki Padmasusastra, Kartibasa, Paramasastra pak Abdullah, Dwidjaséwajan lsp.

 Wasana manawi wonten tuna dungkapi nyuwun gunging pangaksama.

 Nuwun!

Surakarta, 17 September 1954.

Kula pun :

K. Prawirasubrata.

PURWAKA
Tjap-tjapan kaping VIII

 Tjap-tjapan kaping VIII punika sami kalijan tjap=tjapan ingkang kaping VII.

Surakarta, 17 September 1954.

Kula pun :

K. Prawirasubrata.

[ Isi buku ]

ISI BUKU

Halaman.

RINGKESAN ISINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

I. BAB ATER-ATER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

1.

Ater-ater : sa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.

Ater-ater : pa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.

Ater-ater : pi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

4.

Ater-ater : pra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

5/8.

Ater-ater : Anaswara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

9/11

Ater-ater : Tripurusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

12/13

Ater-ater : ka, ke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

14/15

Ater-ater : a, ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

16/18

Ater-ater : kuma, kami, kapi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

19.

Ater-ater : tar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

II. BAB SESELAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

1/2

Seselan : er, el . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

3.

Seselan : um . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

4.

Seselan : in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

III. BAB PANAMBANG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

1/3

Panambang : ku, mu, é . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

4/5

Panambang : an, en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

6/7

Panambang : i, aké . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

8/10

Panambang : a, ana, na, é . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

IV. RIMBAG RANGKEP (Reduplication) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

V. TEMBUNG TJAMBORAN (Madjemuk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

VI. TEMBUNG WANTJAHAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

VII. UKARA LAN PANGRATJUTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

VIII. PANJILAHING TEMBUNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

IX. DJENENGING RIMBAG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

[ 3 ]

RINGKESAN ISINE

Wod = tembung saketjar kang wis ngemu teges, upama : pit, luk, suk.

Lingga = tembung asal, upama : lempit, tjeluk, usuk.

Andahan = tembung kang wis owah saka linggané: nglempiti, njelukaké, ngusuki.

I. Ater-ater (Awalan)

1. sa )

2. pa ) ater-ater lingga = lingga-andahan

3. pi ) Basa Indonesia : se, pe, per.

4. pra )

Anuswara:

5. n (d.d.t.t)

6. nj (dj.s.tj.)  ater2 + Lingga = tanduk-.

7. m (b.p.w.)  (active). Indonesia: me.

8. ng (a.i.u.e.o.g.r.l.j.k)  )

Tripurusa:

9. dak )

10. ko ) ater-ater + lingga = tanggap (passive)

11. di ) Indonesia : ku, kau, di.

Ka-ke:

12. ka : ) ater2 + lingga = tanggap) kadjarag

13. ke : ) ater2 + lingga = bawa) ora kadjarag

a - ma :

14. a ) ater2 + lingga = bawa : ha (Indonesia : ber)

15. ma )

kuma - kami - kapi :

16. kuma ) ater2 + lingga = bawa

17. kami ) arang2 kasrambah.

18. kapi ) [ 4 ]

tar:

19. tar : Indonesia : ter

II. Seselan (Sisipan): seselan = V

1. er ) Indonesia : er, el, em

2. el )

3. um ) lingga + V Um = bawa : ma

4. in ) lingga + V in = tanggap : na

III. Panambang (achiran):

1. ku )

2. mu ) Indonesia : ku, mu, nja.

3. é ):

4. an ): lingga +an = tembung aran.

5. en ): rimbag : guna, pakon.

6. i ): tanduk + i = tanduk-i-krija.

7. aké ) : tanduk + aké = tanduk—ké—krija.

8. a ) : rimbag : sambawa, pakon.

9. ana ) : rimbag : sambawa, pakon.

10. na ) : rimbag : sambawa, pakon.

11. ne ) : rimbag : tandang.

IV. Rimbag rangkep :

1. Dwipurwa ) : wandane wiwitan dirangkep

2. Dwilingga ) : tembunge dirangkep

3. Dwisasana ) : wandane wekasan dirangkep

V. Tembung tjamboran :   VI. Tembung wantjahan

Tjamboran wutuh.

Tjamboran tugel.

VII. Ukara lan pangratjut.   VIII. Panjilahing tembung

IX. Djenenging rimbag :    (djinising tembung).

--oOo--

[ 5 ]

BAB ATER-ATER

(1) Ater-ater : sa

Wudjud, pangrimbag, teges :

1. seket

2. sakarepe

3. sadjagat

4. sakamar

5. salapake

6. sagunung

7. satekane

8. saentheke

9. sasasine

10. sakobere

11. saweruhku

< sa + iket

< sa + karep + e

< sa + djagat

< sa + kamar + e

< sa + lapak + e

< sa + gunung

< sa teka + e

< sa + enthek + e

< sa + sasi + e

< sa + kober + e

< sa + weruh + ku

= sidji

= sabarang

= kabeh ing

= nunggal

= karo

= pada karo

= bareng wis

= nganti

= saben

= angger, djandji (antjer2)

= manut apa kang

Katrangan :

sakesuk

sakodjur

saketja

sakendjing

suwau

suwalik

suwawa

suweneh

< sa + esuk

< sa + udjur

< sa + etja

< sa endjing

< sa + wau

< sa + walik

< sa + wawa

< sa + weneh

dikanteni aksara : k



jen purwaning lingga : u

sa > su

(2). Ater-ater : pa

Wudjud, pangrimbag, teges:

1. pasumbang

2. padang

3. pakon

4. pagijanti

5. panginang

6. pangarit

< pa + sumbang

< pa + adang

< pa + akon

< pa + gijanti

< pa + ng + kinang

< pa + ng + arit

= srana

= tukang

= lesaning krija (tembung aran)

= lelakon

= ukuran

= tukang

[ 6 ]

7. pambadilé	<pa + m + badilé	= anggoné
8. pagadéan	<pa + gadé + an	= panggonan.
9. paukuman	<pa + ukum + an	= bab
10. panèn	<pa + èni + an	= mangsa.
11. palungguhan	<pa + lungguh + an	= piranti, panggon.
12. panjukuran	<pa + tjukur + an	= piranti.
13. panembahan	<pa + sembah + an	= wong kang di.

Katrangan :

1. pidji	<pa + idji	) ater-ateré luluh karo purwané
2. pèmut	<pa + èmut	) lingga
3. pomah	<pa + omah	)
4. patjolot	<pa + n + tjolot	)
5. pangkirig	<pa + ng + kirig	)pa sigeg ing aksara
6. pangkureb	<pa + ng + kureb	) irung

(3). Ateater : pi.

1. pituwas	<pi + tuwas	= patuwas	) pi luwih.
2. pinudju	<pi + n + tudju	= panudju	) alus lan
3. pitakonan	<pi + takon + an	= patakonan	) bregas.

Katrangan :

1. pinuwuna (penuwun) luwih prajoga : pinuwun (panuwun).
2. pinangka < pinaka (Kawi) = kanggo (minangka ....)

(4). Ateater : pra.

Ater-ater : pra sedjatiné ater-ater Skrt., tegese : ngarep. Ing basa Djawa lumrahé tumandja kabregasan sarta sok owah paketjapané dadi : par, per, pre.

1. prakara = parkara = perkara = prekara.
2. prajaji = prijaji owahé mau marga kedajan
3. prajoga = prijoga aksara : j.
4. prajaji = prijaji = pijaji = pajaji. [ 7 ]

5. pratapan	< pra + tapa + an	= panggonan.
6. pranatan	< pra + n + tata + an	= srana.
7. prasanakan	< pra + sanak + an	= pada sanakan.

Katrangan :

1. para mantri	kabèh mantri.
2. para wadulan	kabèh wadul.
3. pari-padu	kabèh kang nganggo padu.
4. pari-krama	kabèh kang nganggo karma (subasita).

(5)(6)(7)(8). Ater-ater : Anuswara.

Wudjud, pangrimbag :

ndagang	< n + dagang	(d)
nulis	< n + tulis	(t. luluh)
nduduk	< n + duduk	(d)
nutuk	< n + tutuk	(t. luluh)
ndjaluk	< nj + djaluk	(dj)
njakot	< nj + tjakot	(tj. luluh)
mblituk	< m + blituk	(b)
mikut	< m + pikut	(p.luluh)
nggambar	< ng + gambar	(g)
ngudang	< ng + kudang	(k. luluh)

Teges : Linggané : tembung (tb) aran :

1. ndjala, mentung	= nganggo.
2. medi, nggegér sapi	= mèmper.
3. ngratu, mbapa	= nganggep.
4. ngundjara, nggedong	= nglebokaké ing.
5. nggambar	= gawé.
6. ngadaton, ngalor	= ngener ing.
7. masanggrahan, magelaran	= manggon ing.
8. njantri, mandé	= dadi (nglakoni), pagawéané. . .
9. ndjagung, ngeton	= nanduri.
10. njuguh, mbajar	= mènèhi (ngeteri).

[ 8 ]

Linggané : tb. wilangan :

1. njatus, matang kati = sidji-sidjiné
2. ngero (ngapit) = nandhingi (nikeli)

Linggané : tb. krija — lingga.

1. nuku, ndhahar = nindakaké

Linggané : tb. panguwuh :

1. ngadhuh = ngutjap adhuh.
2. mbengingèh = muni : bengingèh.

Katrangan:

a. Jèn linggané apurwa aksara : w, w, mau nalih dadi :

m utawa ng :

1. wadung
2. wonten

> madung
> ngawontenaken

3. wétan
4. wungkal

> ngétan
> ngungkal

b. Jèn linggané apurwa aksara: s utawa tj, mangka aksara wanda tjandaké : tj, ty, dj, dy, utawa : s utawa tj. mau luluh dadi : n. :

1. tjatjah
2. sidji
3. sedya

> natjah
> nidji
> nedya

) saiki lira - liru :
) nidji =njidji
) nutjuk =njutjuk

c. n karo nj béda mungguhing teges :

1. nembah = ngadjèni (ora kudu kanti sembah)

2. njembah = ngurmati sarana njembah.

1. nandang = nglakoni

2. njandang = nganggo sandangan

d. Sawenèh ana tembung aksarané irung : nga

1. ngabekti
2. ngadjawa

< nga bekti.
< nga djawa.

e. wod : lih > alih, olih :

1. ngalih = genti enggon.

2. ngelih = nggawa ngalih.

wod: rit > arit, erit.

1. ngarit = ngupaja suket sarana arit.

2. ngerit = mantjas suket sarana arit. [ 9 ]

6. Sakabehing tembung lingga sing oleh ater - ater anuswara, diarani : tembung tanduk. Samono uga ukarane diarani : ukara tanduk (active voice).

(9) (10) (11). Ater-ater : tripurusa

Wudjud, pangrimbag lan teges :

a. 1. dakwatja
 2. kosambi
 3. dipeksa

< dak  + watja
< ko  + sambi
< di  + peksa

= aku sing matja
= kowe sing njambi.
= sing meksa sianu.

b. Tandang :

 1. dakgawane < dak + e = arep dakgawa.

 2. dakpagerane < dak + pager + an + e = arep dak pageri.

 3. dakkandakne < dak + kanda + ne = arep dakkandakake.

c. Sananta :

 1. dak munggah
 2. dak ngunggahi
 3. dak ngunggahaké
 4. di ngati - ati

= arep munggah.
= arep ngunggahi.
= arep ngunggahake.
= sing ngati-ati.

Katrangan:

Ing kawruh paramasastra rimbag 3 warna ing duwur iku diarani:

 a. rimbag rimbag tanggap tripurusa (Utama-madyama-Utama-purusa).

 b. rimbag tandang.

 c. rimbag sananta. (Sananta - utama - purusa lan sananta - pratama - purusa).

(12 (13) Ater-ater: ka, ke.

Wujud, pangrimbag lan teges :

a. Tanggap :

 1. katulis < ka + tulis
 2. katulisan < ka + tulis + an
 3. katulisaké < ka + tulis + ake

= ditulis   》
= ditulisi   》
= ditulisake   》 =   (kadjarag)

[ 10 ]b. Bawa :

 1. ketjemplung < ke + tjemplung
 2. keweleh < ke + weleh
 3. kobongan < ke + obong + an

= njemplung ora kadjarag.   》
= kena ing weleh   》
= {[u| kena ing}} . . . kedunungan, nandang.   》 =   kasnan (ora kadjarag).

c. Tembung aran :

 1. kawruh < ka + weruh
 2. karsa < ka + arsa

) lumrahe dianggep tb.
) lingga (lingga-andahan).

 Katrangan :  1. ke luluh karo purwaning lingga.

   keris
   kidak
   kemor
   kobong
   kongas

< ke + iris.
< ke + idak.
< ke + emor.
< ke + obong.
ke + ungas.

 2. jen purwaning lingga : r, w, l, :

   krungu
   kwalik
   kliru

< ke + rungu.
< ke + walik.
< ke + liru.

 3. Jen mratelakake urut-urutaning tjatjah, petungan lan mangsa :

   kepitu lira-liru karo kapitu

   klima-tengah lira-liru karo kalima-tengah.

   kesepuluh lira-liru karo kasepuluh.

 4. Bab : ater-ater : ka (ke) + panambang : an (en) ndelenga perangan Panambang.

(14) (15). Ater-ater : a, ma.

      Wudjud, pangrimbag lan teges :

   1. adus
   2. abang

< a + dus
< a + bang

= obah.
= kaanan.

[ 11 ]

3. akembang
4. asirah
5. aklambi
6. maguru
7. magawé
8. mobah

< a   + kembang
< a   + sirah
< a   + klambi
< ma  + guru
< ma  + gawé
< am  + ubah

= metu . . . . . . .
= darbe . . . . . . .
= nganggo . . . . .
= golek ngélmu marang
= njambut gawé. guru.
= obah.

 Katrangan :

 Ater2 a lan ma jén ditanding karo basa Indonesia ana sing pada karo awalan : ber :

asirah =  berkepala.

aklambi =  berbadju.

magawé =  bekerdja.

mobah =  bergerak.

 pantjen mula bukané ater2 rong warna iku, asalé saka ater2 Djawa-kuna, tuladané :

adyus   》

madyus   》 =   bermandi

    (16) (37) (18). Ater-ater; kami, kapi.

  Wudjud, pangrimbag lan teges :

1. kumawani   <   kuma + wani
2. kamigilan   <  kami + gila + an
3. kumawani   <   kapi + adreng

=   banget anggoné wani.
=   banget anggoné gila.
=   banget anggoné adreng.

 Katrangan :

1. Ater-ater 3 warna ing duwur iku mung tumrap ana ing tembung lingga sarta tégesé pada déné Luwih saka tembungé kang diraketi. (mbangetaké).
2. Ater-ater : kuma sok tjawuh karo seselan : um. Upama : kumaju ana sing ngarani : rimbag bawa-kuma.
   Iku luput, marga ore nduwéni teges Luwih, malah kurang.
3. Ater-ater + lingga = rimbag: bawa (bawa-kuma, bawa-kami,

bawa-kapi). [ 12 ]4. Ater2 : kuma-kami-kapi arang2 kesrambah.

(19).Ater-ater : tar.

  Wudjud, pangrimbag lan teges :

  tartamtu
  tarkadang
  tarwéla

< tar + tamtu
< tar + kadang
< tar + wela

= tamtu.
= kadang.
= wela-wela-.

  Katrangan :

1. Paketjapané sok owah dadi : ter, tre.

2. Tegesé ater-ater : tar pada baé karo linggané, bédane mungguhing pangrungu, paketjapane luwih ngengreng utawa {[u|bregas}}.

3. Pada karo ing basa Indonesia : terkadang-kadang.

--ooOoo--

II.

BAB: SESELAN

(1) (2). Seselan ( V ) : er.el

.

  Wudjud, pangrimbag lan teges :

1. tjrekot
2. trambal
3. gramang
4. dlewer
5. sliri

< tjekot
< tambal
< gamang
< dewer
< siri

V er
V er
V er
V el
V el

= ambal~ambalan.
= njrambahi.
= akeh   》
= sarenti utawa alon2-an   》
= akeh.   》 =   wis ora kawruhan tegesing lingggane.

  Katrangan :

1. Tjak-tjakane ing ukara dikanteni tembung pating : pating tjrekot, pating gramang lsp.

2. Jén linggané apurwa aksara swara, r lan l, purwane lingga kasalinan ing k : [ 13 ]

awu	>	kelawu	>	klawu
éwa	>	keléwa	>	kléwa
rengkèt	>	karengket	>	krengkèt
lontrong	>	kelontrong	>	klontrong

3. Sok diandahaké maneh, marga kanggep lingga :

kringis	>	kumringis
krubut	>	kumrubut
klawé	>	kumlawé

(3). Seselan  : UM.

  Wudjud, pangrimbag lan teges:

1. tumandang	<	tandang	V	um	=	(krija, kaanan) .
2. mabur	<	abur	V	um	=	(krija, kaanan) .
3. rumudjak	<	rudjak	V	um	=	nedeng-nedengé
4. kumaki	<	kaki	V	um	=	duwé anggép
5. gumleger	<	geger	V	um	=	kedunungan, kaanan
6. kumuning	<	kuning	V	um	=	(tb. aran) .
7. dumugi	<	dugi	V	um	=	(tb. krama) .

Katrangan :

1. Jèn apurwa aksara sware, um katulis ing sangareping linggané, bandjur kawantjah :

adju	>	umadju	>	madju
inger	>	uminger	>	minger

2. Jèn apurwa aksara w, p, purwa w, p dianggep ora ana salin akgara swara (aksara tjandaké),sawisé oleh V um, uga bandjur kawantjah :

wetu	>	umetu	>	metu
pati	>	umati	>	mati
wuwus	>	umuwus	>	muwus

3. Jèn apurwa aksara swara,: w, p, b, bandjur owah dadi: k utawa : g :

aju	>	kumaju
ingsun	>	kumingsun.
emping	>	kumemping.
wasis	>	kumasis.

[ 14 ]

panggang	>	kumanggang
bagus	>	gumagus.

4. nini	>	kumini   》
ngungun	>	kumangungun   》 =   Kaprije pangrimabage? Apa bedane?

5. Bedaning tegesé ater2 kuma lan seselan um :

   a. kuma  = ndajani teges banget utawa luwih (saka ing sapatute).

   b. um  = kadunungan kaanan (kumemping), anggepe kaja . . . (kumaju), krija (tumandang)

6. Teges warna loro : (kaanan lan krija)

   a. Lawangé saben dina menga (kaanan)

   b. Djendélané ketampek angin, bandjur menga (krija)

   a. Gambar mendjangan tjangkemé mangap baé (kaanan)

   b. Tjangkemku ora kena dak-anggo mangap (krija)

7. Bawa : ma nunggal teges karo tanduk:

      kumlawer (bawa : ma)  = nglawer (tanduk).

      gumuju (bawa : ma)  = ngguju (tanduk).

8.​Rimbagé : Bawa : ma.

(4). Seselan  : IN.

  Wudjud, pangrimbag lan teges :

tinulis	<	tulis	V	in	=	katulis	=	ditulis.
winor	<	wor	V	in	=	kawor	=	diwor.
sinekti	<	sekti	V	in	=	dianggep sekti.
tinulisan	<	tulis	V	in	=	an	ditulisi	=	katulisan

  Katrangan :

1. Tembung njawanda :

sung	>	sinung.
pek	>	pinek.
ken	>	kinen.

2. Tembung sinung sok diandahake maneh : kasinungan, njinungi.

        pinarak  > dipinarakake, minarakake, pinarakan. [ 15 ] 3. Tembung ngandikakaké utawa ndikakake.

    wutuhé : ingandikakake < andika V in + ake = didawuhi.

4. Tembung sing​​ linggane apurwa aksra swara, V in owah dadi ing sarta bandjur katulis ing sanga-reping linggane.

5. Aksara irung. (n, nj,m, ng) ora lumrah oleh in :

    njunjuk ora dadi : njinunjuk.

    ngungun ora dadi : nginungun.

6. Rimbagé aran : Tanggap : na,

--ooOoo--

III. BAB: PANAMBANG

(1) (2) (3) Panambang:ku, mu, e.

Wudjud, pangrimbag lan tegese :

a. pirantiku	<	piranti + ku   》
b. bukumu	<	buku + mu   》 =   tegese : nduweni.
c. klambeni	<	klambi + e   》

Katrangan :

1) o sok lira-liru karo ing :

 djerone segara kena diukur = djeroning segara kena diukur.

2) e ora kena lira-liru karo ing :

    "rasane kopi, temene soklat" ora kena :

    "rasaning kopi, temening soklat".

3) e liniru ing : ne.

   sarehne  = sarehe (ora lumrah).

   ajakne  = ajake.

   embahne  = embahe. [ 16 ]

(4) (5). Panambang ; an, en.

Wudjud, pangrimbag lan teges :

batikan	<	batik	+ an =	olèh-olèhané
pandéan	<	pandé	+ an =	panggonan
djaranan	<	djaran	+ an =	tetironé
tulupan	<	tulup	+ an =	piranti
tabokan	<	tabok	+ an =	genti
belèhan	<	belèh	+ an =	sedijan
tugelan	<	tugel	+ an =	gampang

tjatjaren	<	tjajar	+ en =	nandang lara
tontonen	<	tonton	+ en =	tansah kedunungan
djupuken	<	djupuk	+ en =	(pakon)

  Katrangan:

Sakabèhing tembung kang olèh panambang : an diarani: wisésana. ( Wisésana-lingga, wisésana dwipurwa lsp.)

Tembung lingga kang olèh panambang : en , diarani : rimbaguna. (uleren, sakiten) utawa rimba-pakon (djupuken ! tulisen !).

Tembung lijané kang karaketan panambang : an, en.

kadjupukan	= didjupuki.
kabupatèn	= panggonan.
kasugihan	= {tembung aran).
kelarangen	= larangbanget.
kepatèn	= kakèhan ngeloré.

(4) (5). Panambang ; i, aké.

Wudjud, pangrimbag lan teges :

nanduri	<	n + tandur	+ i =	nandur ing
nakoni	<	n + takon	+ i =	takon marang
nggateli	<	ng + gatel	+ i =	ndjalari
njepasari	<	nj + sepasar	+ i =	slametan kabener sepasar

[ 17 ]

mbosoki	<	m + bosok	+ i	= wiwit bosok.
nduwuri	<	n + duwur	+ i	= gawé luwih.......
neloni	<	n + telu	+ an + i	= ngganepi dadi..
ndésani	<	n + désa + an	+ i	= memper wong desa.
mangani	<	m + pangan	+ i	= nedeng-nedenge dojan....

Nulisaké (aḍiné)	<	n + tulis + aké	= nulis kanggo..
mlajokaké (potelot)	<	m + plaju + aké	= nggawa.......
mbeneraké	<	m + bener + aké	= nganggep.......
njudukaké	<	nj + suduk + aké	= njuduk nganggo..
ngambakaké	<	ng + amba + aké	= gawé.......
ngulukaké	<	ng + uluk + aké	= ndjalari.......
nambakaké	<	n + tamba + aké	= akon.......

 Katrangan :
Tembung kang rinaketan panambang : i, aké iku jen dirangkep, panembangé ora diambali sarta jen purwaning lingga ora luluh karo ater-ateré (anuswara),

ater-ateré mau mung katulis sapisan ana ing bebukaning dwilingga, upamané :

 ndandan-dandani (paketjapané : ndandan-ndandani)

 ndjadjak-djadjakaké (paketjapané : ndjadjak-ndjadjakaké).

 diparan - parani.

 dipakak - pakakaké.

(8) (9) (10) .Panambang : a, ana, na.

Wudjud, pangrimbag lan teges :

a) 1. nggawaa	<	ng + gawa + a = supaja nggawa.
2. nggawanana	<	ng + gawa + an + ana = supaja nggawani.
3. nggawakna	<	ng + gawa + na = supaja nggawakaké.

b) 1. ngakua	<	ng + aku + a = upama ngaku.
2. ngakonana	<	ng + aku + an + ana = upama ngakoni.
3. ngakokna	<	ng + aku + na = upama ngakokaké.

c) 1. nimba	<	n + timba + a = sanadjan nimba.
2. nimbanana	<	n + timba + an + ana = sanadjan nimbani.
3. nimbakna	<	n + timba + na = sanadjan nimbakaké.

[ 18 ]

d) 1. mangsa bisaa < bisa + a = mokal bisa.

 2. udana < udan + a = mbok ija udan.

e) 1. djupukana < djupuk + ana = supaja didjupuki.

 2. djupukna < djupuk + na = supaja didjupukaké.

Katrangan :

1. Rimbag kasebut ing a) 1, 2, 3, lan e) 1, 2, iku nduwèni surasa pakon. Golongan a): pakoning tanduk, Golongan e) pakoning tanggap.
2. Perangan b) lan c) pada nduwèni surasa djanggelan.
3. Pórangan d ) 1; mokal kelakoné, déné pérangan d) 2: pe-
   ngarep-arep.

(II). Panambang: né.

Wudjud, pangrimbag lan teges :

  nDelenga ater-ater: Tripurusa! (dakkanḍak-né).

--oo0oo--

IV.

RIMBAG: RANGKEP
(reduplication)

 Wudjud, pangrimbag lan teges :

a. Dwipurwa:

1.	lelurah	<	lu - lurah	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\\\ \\\ \\\ \\\ \\\ \\\ \\\ \ \end{matrix}}\right\}\,}$
	tetuku	<	tu - tuku
	neningali	<	ni - ningal + i		nduwèni teges:
	nenelukaké	<	ne - neluk + aké		ora gumaṭok.
	kekalih	<	ke - kalih
	tetukaran	<	tu - tukar + an

nduwèni teges: ora gumatok.

2.	lelanḍep	<	la - lanḍep	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\\\ \\\ \ \end{matrix}}\right\}\,}$
	pepeḍes	<	pe - peḍes		kabèh kang.....
	tetuwuhan	<	tu - tuwuh + an

[ 19 ]3. bebetjiké < be - betjik + é) sing luwih betjik.

Katrangan :

Rimbag : dwipurwa iku tembung kang dirangkep purwané (dwi = loro : purwa = wiwitan).

Panulisé ing sastra Latin, wandané wiwitan (rangkepané) liniru ing : e. Tembung kang luwih saka 2 wanda, ora kena digawé dwipurwa. :

b. Dwilingga

 Wudjud, pangrimbag lan teges:

pitik-pitiké	<	pitik + pitik + é
matja-matja	<	matja + matja
takon-takon	<	takon + takon
bola-bali	<	bali + bali

Katrangan

 Tembung kang dirangkep linggané aran: Dwilingga

 Kang adjeg (ora owah) swarané, diarani : Dwilingga wantah

 Kang owah swarané, aran : Dwilingsa salin swara.

 Tembung andahan uga kena dirangkep :

ditulisi	>	ditulis-tulisi
sadina	>	sadinamdina
tumular	>	tumular-tular
rungonen > yungon-rungonen.

Dwiwasana:

  Wudjud, nangrimbag lan teges :

tjekakak	<	tjeka(k) + kak	=	ngguju seru.
tjeluluk	<	tjeluk	=	alok-alok.

Katrangan

Tembung kang dirangkep wandané pungkasan, diarani : dwiwasana.

Lumrahé awudjud: lingga andahan sarta sok dipananbangi an.

--oo0oo--

[ 20 ]

V.

TEMBUNG TJAMBORAN (MAJEMUK)

Wudjud, pangrimbang lan teges :

bapa-bijung = bapa lan bijung.

geḍé-tjilik = geḍé utawa tjilik.

tukang-sepatu  = tukang pakarjané gawé sepatu.

dubang = idu abang (iduné wong nginang).

nagasari = djenenge panganan,

Katrangan :

Tembung kang panjamboré wutuh, diarani : tjamboran wutuh

(wong-tuwa, tumpuk-unḍung).

Tembung kang panjamboré tugel diarani : tjamboran tugel

(dubang, kakkong).

--ooOoo--

VI.

TEMBUNG WANTJAHAN

Na !	<	Sadina !		nika	<	punika.
Ḍi !	<	Aḍi !		teng	<	ḍateng.
dèn mas	<	radèn mas		mang	<	samang.

Katrangan :

Tembung kang diwantjah utawa ditjekak iku tumrap adjining tegesé bandjur suda.

Mulané tembung wantjahan mung katudjokaké marang wong kang wis kulina baé.

Tembung krama jèn diwanjtah dadi tembung madya.

--ooOoo--

[ 21 ]

VII. UKARA LAN PANCRATJUTE

Ukara Lamba (ukara tjendak):

1. Dok wingi ing kéné ana sédan.
2. Aku tukokna buku !
3. Adja mangan karo mlaku !
4. Muga-muga gangsara anggonmu sekolah !

Ukara tjamboran = ukara lamba loro utawa luwih (panggandèngé nganggo tembung panggandeng utawa pangiket):

1. Djarwa didukani guruné sarta disuda bidjining kalakuané.
2. Bulané diwatja marambah-rambah, bandjur disimpen ing lemari.
3. Botjah iki kesèdé ora djamak, luwih2 bareng sikilé lara.
4. Botjah kaé apik rupané, nanging kok ala atiné.
5. Aku ora mlebu sekolah, sabab lara.
6. Mendungé nggandul, mulané nggawaa pajung.

Katrangan:

1. Ukara Djawa iku "katrangané" dumunung ing saburiné bab utawa prakara kang diterangaké.Upama :

Omah geḍé	ora kena	:	gedé omah	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\\\ \\\ \ \end{matrix}}\right\}\,}$ngèlingana "hulam D.ll."
botjah pinter	ora kena	: pinter botjah
medja ḍahar	”	”	:		ḍahar médja
manuk otjehan	”	”	:		òtjehan manuk

2. Tumrap ukara tanduk (wasésané kadunungan ater2-anuswara) sing didisikaké: djedjering ukara, bandjur wasésa lan lésẵn. Mungguh "katrangan" iku sok ana ing ngaren, sok ana ing buri utawa ing tengah.
Semono uga tumrap ukara tanggap (wasésané kadunungan ater2-tripurusa). Tulada:
a. Sardi (djedjer) nulis (wasésa) lajang kiriman (lésan).
b. Mau (katrangan) ḍuwité Tarman (djedjer) ditjolong (wasésa) kantjané (katrangané). [ 22 ]5. Ukara rong warna ing duwur iku kena diwolak-walik (transitive), djedjer dadi lésan, lésan dadi djedjer. Ukara kang ora kena diwalik, upama :

uduné metjah	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\\\ \ \end{matrix}}\right\}\,}$ (intransitive)
kaku turu
endogé netes.

PANGRAT JUTING UKARA.
(udalan ukara, udalan tembung)

Ukara iku pérangané kang baku ana loro djedjer lan wasésa. (udalan ukara).

Pérangan lijané jaiku : lésan lan katrangan.

Djedjer	=	péranganing ukara kang ditjaritakaké (Pokok kalimat).
Wasésa	=	tjaritaning djedjer. (sebutan).
Lésan	=	péranganing ukara kang nandang (katrangan).

Warna-warnaning katrangan: katr. panggonan, mangsa (wajah), sabab, kadadéan, antjas, pepindan, kaanan lsp.

Tulada:

1. Bagija nulis lajang.

Bagija	-	djedjer.
nulis	-	wasésa.
lajang	-	lésan.

2. Mau bengi aku nginep ing omahé kantja.

Aku	-	djedjer.
nginep	-	wasésa.
mau bengi	-	katrangan wajah.
ing omahé kantja	-	katrangan panggonan.

[ 23 ]3. Pité mitraku daksilih limang dina.

Pité mitraku
daksilih
limang dina
mitraku

-dhjejer.
-wasésa.
-katrangan mangsa.
-katrangan djedjer.

4. Adja nerak wewalering wong-tuwamu !

(kowé)
adja nerak
wewalering wong-tuwamu
adja
wong-tuwamu

-djedjer sideman.
-wasésa.
-lésan.
-katrangan pamenging.
-katrangan lésan.

Udhalan tembung : Pangratjut (pangudhal) manut djinising tembung, upama:

Si Darma tuku pit limang atus rupijah, wah apik banget !

si
Darma
tuku
pit
limang
atus
rupijah
wah
apik
banget

- tb. panggenah.
- tb. aran (djeneng).
-tb. krija.
-tb. aran.
-tb. wilangan.
-tb. wilangan.
-tb. aran.
-tb. panguwuh.
-tb. kaanan.
-tb. katrangan.

Katrangan : Tembung : ngrimbag ing kawruh paramasastra tegesé:

nggoleki lingganing tembung, ater2, seselan, pananbang, lsp.

--oo0oo--

[ 24 ]

VIII. PANJILAHING TEMBUNG

(djinising tembung kalarasaké karo basa mantja)

1. Tembung krija (=verb) = sarupaning tembung kang mratélakaké solah bawa utawa pagawéan :
tuku, gawa, nulisi, sinau, tetuku, lsp.

2. Tembung aran (substantive) = sarupaning tembung kanggo ngarani djenengé samubarang maudjud utawa kang dianggep maudjud :
watu, banju, angin, nagara, kapinteran, pangarsa, lsp.

3. Tembung kaanan (adjective) = sarupaning tembung kang mratélakaké kaananing samubarang :
gedé, pinter, linuwih, mardika, kuna-wani, gumagus, lsp.

4. Tembung katrangan (adverb) = sarupaning tembung kang nerangaké tembung kaanan utawa tembung krija :
banget, mau, bésuk, ngendi-endi, boloanawa, mesti, lsp.

5. Tembung sesulih (Pronoun) = sarupaning tembung minangka sesulihing barang maudjud utawa kang dianggep maudjud ; kapérang dadi 5 golongan :
a. tembung purusa: aku, kowé, sianu, kule, sampéjan, pand jenengan lsp.
b. tembung darbé : -ku, -mu, - é.
c. tembung pituduh: iku, iki, ika, lijé, kuri, kaé.
d. tembung pitakon: sapa, apa, endi, ngendi, kapan, kaprijé, lsp.
e. tembung panggèndèng: kang, sing, ding.

6. Tembung wilangan (numeral) = sarupaning tembung kang mratélakaké tjatjah:
sidji, loro, telu, kapisan, kapindo, sawatara, lsp.

7. Tembung panggandeng (Conjunction) = sarupaning tembung kang nggandeng ukara utawa tembung :
lan, sarta, utawa, wondéné, sarehné, marga, mulané, éwadéné, lsp. [ 25 ] 8. Tembung panggenah (artikel) = sarupaning tembung kang mratelakaké barang kang wis genah anané : sing, sang.
(ponang lan kanang mung kanggo ing tembang),

9. Tembung dunung (preposition) = sarupaning tembung kang mratelakaké dunung, ener lps.
ing, ingarep, menjang, marang, déning, lsp.

10. Tembung panguwuh (interjection) = sarupaning tembung kang mratelakaké panguwuh utawa pasambat:
lo, wah, aduh, toblas, lsp.

--ooOoo--

IX. DJENENGING RIMBAG

1. Lingga andahan: Sarupaning tembung lingga kang oleh ater2 sa - pa - pipra utawa kadunungan seselan : er, el. (ndelenga ktj. 51an12).

2. Tanduk (active). Sarupaning tembung lingga kang kadunungan ater2 anu- swara sarta kapérang dadi 3 golongan :

a. tanduk krijawantah	:	nulis.
b. tanduk-i-krija	:	nulisi.
c. tanduk-ké-krija	:	nulisaké.

(katja :16 lan 17 bab panambang i lan aké).

3. Tanggap: (passive).
Sarupaning tembung lingga kang kadunungan ater2 tripurusa, ater2 ka, lan seselan ; in:
a. tanggap utama-purusa-krijawantah, ikrija, kékrija: dakwatja, dakwatiani, dakwatjakaké.
b. tanggap madyama-purusa-krijawantah, -ikrija, kékrija : kotulung, kotulungi, kotulungaké. [ 26 ]c. tanggap pratama purusa-krijawantah.
ikrija, - kékrija :
digarap, digarapi, digarapaké.

d. 1. tanggap - ka - krijawantah	:	katandur
2. tanggap - ka - ikrija	:	katanduran.
3. tanggap - kå - kékrija	:	katanduraké.

e. 1. tanggap - na - krijawantah	:	pinatjul
2. tanggap - na - ikrija	:	pinatjulan
3. tanggap - na - kékrija	:	pinatjulaké.

f. tanggap - tarung: tjakot-tjinakot,
apura-ingapura.
(tegesé : pada déné...

4. Tandang (ktj: 9).
Sarupaning tembung lingga kang kadunungan ater2: dak lan panambang: é, dak + an +6, dal né.

Dapur	krijawantah	:	dakgawané
”	ikrija	:	dakgawanané.
”	kékrija	:	dakgawaknó

5. Sananta : (ktj. 9).
Tembung tanduk, krija-lingga, lingga-andahan 1sp. kang kadunungan ater2. dak utawa di :
a. sananta-utama-purusa-krijawantah,
ikrija, kékrija:
dak ngukur, dak ngukuri,
dak ngukuraké.

b. sananta-pratama-purusa :
di mangétan, di taberi, di prajitna.

6. Bawa: (intransitive).
Sarupaning tembung lingga (wod) kang oleh ater2:
ka, a, ma, kuma, kami, kapi lan seselan: um.
a. Bawa-ka: (ktj.10).
1. dapur wantah: kobong, ketjemplung.
2. dapur wisésana: kobongan, ketjemplungan. [ 27 ]PARANASASTRA DIAWI - 27 -

b. Bawa-ha : (katja 10,11),

adus, asikil. magawé, maguru.

c. Bawa: = kuma. - kami, — kapi :

kuma-Wani, kami-gilan, kapi-aḍreng.

d. Same _ nf : (ktj.13 lan 14),

ombune lingga kang oleh seselan : UM : dumunung, gumagus, mundur.

e. Bawa - ma - tunda :

turun - tumurun, santun - sumantun. (tegesé : tunda, tan pegat)

7. Guna : (kṭj. 16).

Sarupaning tembung kadunungan panambang : en kang tegesé kataman kaanan kasebut ing ‘Linggané :

uleren, singunen.

8. Adiguna :

Tembung mawa aṭer2 ke lan panambang : en kang tegesé : luwih saka ngekat :

kepiṭeran, kebangeten.

9. Pakon (agnja) : (ktj. 16, 17).

Ṭembung mawe panambang : en, a, ana, na, kang ateges pakon :

djupuken, munggaha, pakanana, pénékna.

10. Sambawa : (katja.17).

Tembung mawa panambang : a, ana, na, kang duwé teges : pangarep-arep, sanadjan, upama : kagolong rimbag Sambawa :

Bok udana, ja ! (pangarep-arep)

Udana kaé, aku meksa lunga. (aanadjan).

Udana tandurané mesti Seger-seger. (upama)

11. Dwipurwa : (ktj.18).

Sarupaning tembung kang dirangkep. purwané (ketjap

wiwitan) : tetuku, memedéni, tetuwuhan, nggegulans. [ 28 ]- 28 -

PARAMASASTRA DJAWI

12. Dwilingga : (ktj. 19)

 Sarupaning tembung kang karangkep

 a. Dwilingga wantah : omah-omah, kabeh-kabeh

 b. Dwilingga salin-swara : wira-wifi, bola-bali, omah-omah

13. Dwiwasana : (ktj. 19)

 Tembung kang dirangkep wasanane (wanda pungkasan) :  tjekakak, tjeluduk.

14. Wisesana :

 Tembung2 kang mawa panambang : an

 a. Wisesana lingga : djaranan

 b. Wisesana lingga andahan : prakaran, tjiluntangan

 c. Wisesana dwipurwa : bebadran

 d. Wisesana dwilingga : alon-alonan

 e. Wisesana dwiwasana : tjekakakan

 f. Wisesana bawa-ka : kobongan

 g. Wisesana bawa-ma : gumagusan

15. Wajaka :

 a. Krijawatjaka : pa + tanduk : pangendang

 b. Karanawatjaka : pa + tanduk + an : panepen

 c. Dajawatjaka : pa + lingga + an : pagawean, pagunungan

 d. Bawawatjaka : ka + lingga + an (dudu tanggep) : kapinteran, kabupaten.

---ooOoo---

[ Sampul mburi ]N. V. PENERBIT PANTJAWARNA

Dj. Tarakan 6, SOLO ( Djawa Tengah )

 ®BAHASA DJAWA (untuk SMP, 5GB, SMA -A):

— Kawruh Basa

— Paramasastra Djawi

— Djawa Kuna (Dgn. daftar kata)

— Sari Djawi (Batjaan huruf Djawa)

— Paribasan

— Aksara Djawa, lan tatanan panulisé basa Djawa nganggo aksara Djawa lan Latin.

K. Prawirasubrata

K. Prawirasubrata

K. Prawirasubrata

T. Hadisoebroto

T. Hadisoebroto

T. Hadisoebroto

 ®BAHASA INDONESIA (Untuk SMP dan SGB):

— Tetabalaca Indonesia

— Kesusasteraan bahasa Indonesia

T. Hadiscebroto

Sastrosoemarto dan T. Hadisoebroto

 ®BAHASA INGGRIS

— Closing Exercises

D. Hadiwirjanto

Menerbitkan buku? untuk Sekolah Landjutan:

Bahasa Indonesia, Bahasa Djawa, Bahasa Inggris,

Ilmu Bumi, Sedjarah, Ilmu Alam, Ilmu

Pasti, Berhitung, Pendidikan, Olahraga, etc.