Sejarah Keraton Dalem Ing Surakarta

by R. M. Ng. Tiknopranoto, R. Mardisuwignya

[ Katrangan ]

SEJARAH


KARATON DALEM

ING


SURAKARTA.


&


SEJARAHE


BENGAWAN SALA.

[ 66 ]

KAWONTENAN ING KARATON

DALEM ING SURAKARTA.

 Karaton Dalem ing Surakarta, punika anggenipun iyasa ing tahun Masehi 1744. Dene ingkang yasa panjenengan Dalem Ingkang Sinuhun Paku Buwana II.

 Tumrap wangunanipun Kraton gotek pangandikanipun para sepuh, kapiridaken kratonipun Bathara Hendra ing Jonggring Salaka (Kahendran).

 Badhe lumebetipun ing Kraton lampahipun kawiwitan saking ler mangidul, nglangkungi Gapura angka I, ingkang kawastanan Galadhag. Ing rumiyinipun gapura wau awujud konten saking kajeng, ing ngandhap mawi rodha. Sakiwa tengening konten taksih awujud papan wiyar, kangge kandhangan kewan.

 Miturut dedongengan, para Panjenengan Nata ing jaman kina taksih remen mbebedhag. Bilih angsal kewan ingkang taksih gesang, upaminipun kidang menjangan Ispnipun, sami kalebetaken ing kandhang wau. Samangsa salah satunggaling kewen badhe kapragad, panyepengipun kewan sarana kagladag (kagiring). Ingkang kuwajiban nindakaken abdi dalem Gladhag. Lajeng papan panggenan konten mawi rodha (sapunika awujud gapura angka I) kawastanan Gladag.

 Sasampunipun gapura angka I, lajeng nglangkungi gapura angka II, ingkang ing kinanipun ugi awujud konten mawi rodha Papan wau kawastanan Pamurakan. Inggih menika papan kangge muiak kewan, ingkang degingipun kabagek-bagekaken dhateng para abdi-dalem utawi dhateng para kawula ingkang gadhah hak nampi bagean Ing kiwa tengen kaprenah sakidul gapura angka II wonten selanipun kentheng, ingkang ing rumiyinipun kangge landesan pamragatipun kewan. Saking sila kentheng ngidul, ing sisih wetan kataneman wit waringin ingkang kawastanan Ringin Wok (estri). [ 67 ]Ing kilen margi ninangka sisihanipun, kawastanan Ringin Jenggot (jaler). Saking panggenan ringin kalih (Wok + Jenggot) wonten papan wiyar angenthak enthak, inggih punika ingkang kawastanan Alun alun Papan wau ing jaman rumiyin kangge gkadhen ajar-ajaran perang saben dinten Setu kanthi kabarung ungeling gendhing "kodhok ngorek"

Ing sakubenging Alun alun kaprenah ing ler, kilen lan wetan wonten griya jejer jejer, ingkang kawastan Kapalan. Inggih punika papan kangge ngaso para abdi dalem sakapalipun, ingkang mentas gladhen watangan kalayan numpak kapak. Sareng sampua boten wonten gladhen watangan, griya wau kaangge paleremanipun para abdi dalem Bupati ingkang sami sowan/seba, dhateng Kraton. Griya wau lajeng kawastanan Paseban.

 Ing tengahing Alun-alun kataneman wit waringin sekembaran. ingkang mawi kinurung pager ruji tosaa. Kaprahipun tetiyang sami mastani "Waringin kurung". Wondene wit waringin wau ingkang wetan nama Jayadaru, ingkang ateges; kemenangan". Ingkang kilen nema "Dewandaru", ateges "kaluhuran". Kaprenah kidul ringin kurung ketingal wonten griya ageng apayon gedheg, acagak dcling, ajrambah wedhi. Griya wau kawastanan "Tatag Rambat".

 Sareng jumeneng Dalem Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Paku Buwana X Jumeneng dados Nata 1843, tetep 6. windu (48 tahun). inggih punika ing tahun Jawi 1843, utawi tahun Masehi 1913. Tatag Rambat lajeng kabangun. Dados apayon seng, asaka pilar, ajrambah plester Wondene cacaheng saka pilar wonten 48 Minangka pengetan, Jumeneng Dalem Ingkang Sinuhun tetep 48 tahun. Lan naminipun lajeng dipun santuni. Bonten nama Tatag Rambat, lajeng kanamakaken "Pagelaran" utawi Sasana-sumewa" Papan wau bilih dinten ageng kaangge papan pisowanipun Pepatih Dalem sapanekaripun, para Panewu, Mantri Bupati. Sangajengipun Pagelaran wonten mriyemipun cacah 3 iji. Ingkang wetan piyambak nama "Kyai Pancawara" nama wau mendhet sengkalan tahun Jawi, inggih punika "Pandhita Carem. Wuruking Ratu (1567), minangka pengetan titi mangsa pandamelipun. [ 68 ]Kyai Pancawara menika ingkang iyasa suwargi Ingkang Sinuhun Kanjeng Sultan Agung Anyakrakusuma ing Mataram, Ing sarehna wujudipun sakalangkung ageng tinimbang sanes² ipun, amila tiyang² amastani "Kyai Sapu Jagat".

 Mriyem jejer kalih ing ngajeng Pagelaran, ingkang wujud lan agengipun sami, punika pisusung saking Portugis. Dene namanipun ingkang sisih wetan "Kyai Swuh Brastha", tegesipun ; ical utawi lebur. Ingkang kilen nama "Kyai Segara Wana", tegesipun: seganten lan wana. Namanipun mriyem kalih wau minang. ka pengetan icalipun panguwaos Dalem Ingkang Sinuhun tumrap panguwasa sakiug asil wana. Dene asil asil wau 1 jeng dipun kuwaosi dening Pamarentah Walandi.

 Enget-engetan salebetipun tahun Masehi 1964, saking keparengipun Pemerintah Republiek ndonesia, Mriyem 3 iji kasebut kapindhah. Kyai Pancawara wonten wetan Pagelaran majeng mangetan, Kyai Swuh Brastha lan Kyai Segara Wana kaprenahaken wonten sakiwa tengenipun undhak²an ingkang badhe minggah dateng Siti Inggil, majeng ngaler. Ing sisih kilen Pagelaran Wonten mriyem alit majeng mangilea, nama Kyai Santri, iyasanipun ing jaman kina abdi dalem Keparak. Ing sangajenging Pagelaran iring kilen wonten Tugu minangka pengetan pindhahipun kraton saking Kartasura dhateng Surakarta, jangkep 200 tahun. Pandamelipun tugu wonten salebetipun tahun Jawi 1869 tahun Masehi 1938 Kaprenah ngajeng Pagelaran mojok iring wetan lan kilen wonten griya payon seng ingkang kawastanan Bangsal Pandhengan. Bangsal wau manawi dinten ageng kangge panggenan titihan Dalem kapal ingkang karengga ing prabot (pakean) jangkep. Sawetan lan sakilen Bangsal Pamandangan wonten bangsal asaka pilar ingkang kawastanan "Bangsal Paretan", Bangsal wau bilih dinten ageng kangge panggenaa titihan Dalem kareta kanthi prabot jangkep. Ing jaman kina bilih panjenengan Dalem Nata badhe tindak pesiar (ameng²) titihan sampun sumadhiya ing bangsal wau. Ing samang sawetana ke sampun kabongkar jalaran katrajang ing margi. Ing sawetan Ing Bangsal Paretan ingkang wetan, rumiyin wonten kandhangipun sima. [ 69 ]Kaprenah ler kandhang sima wonten bangsal, nama Bangsal patalon panggenan nabuh gangsa dinten Setu, menawi pinuju ajaran perang kanthi numpak kapal. Sawetan Pagelaran wonten bangsal nama Bangsal Pacekotan, panggenan ngempalipun tiyangtiyang ingkang badhe nampi paring Dalem ganjaran Bangsal ing kilen Pagelaran nama Bangsal Pacikeran, kanggo pakendelanipun tiyang ingkang badhe nampi paukuman Kaprenah sakidul Pagelaran ing iring wetan wonten bangsal alit, nama Bangsał Martalulut Papan pisowanipun abdi dalem ingkang kajibah mriksa prekawis. Dene ing sisih kilen minangka sisihanipun, wonten bangsal alit, nama "Bangsal Singanagara, panggenan pisowanipun abdi dalem ingkang kuwajiban mutus prekawis.

 Ing tengah tengahing undhak²an ingkang badhe minggah dhateng Setinggil wonten sela, kawastanan "Sela Pamecat". Ing jaman kinanipun sela wau kangge landhesan nugel gulunipun tiyang ingkang kaukum pejah. Ing tengah-tengah Pagelaran wonten bangsal, nama Bangsal Pangrawit. Miturut dedongengan bangsal wau asal saking griya ing baita titihanipun Sang Prabu ing Jenggala. Ing tengahing bangsal wonten selanipun pesagi. Kecriyos sela menika Dampar palenggahnipun Sang Prabu Hayam Wuruk ing Majapait.

 Bangsal Pangrawit menika kagem papan lenggahipun Panjenengan Dalem Nata menawi pinuju miyos tinangkil, perlu ndhawuhaken bab bab ingkang gegayutan prekawis maringi ganjaran, utawi ngadili prekawis tumrap tiyang² ingkang nampi kalepatan.

II. KAWONTENAN ING SITINGGIL

 Sitinggil utawi Sitibentar punika iyasanipun Swargi Ingkang Sinuhun Paku Buwana III. Jangkepipun nama ; Siti Inggil Binata Warata. Inggih menika titimangsa anggenipun iyasa sinengkalan taun Jawi: Siti Inggil Palenggahaning Ratu (Tahun Jawi 1701). [ 70 ]Tahun Masehi 1774. Minggahipun teng Sitinggil nglangkung konten ingkang kawastanan "Konten wijil". Tegesipun medal prentuling manah utawi: medaling lesan (wicara) Mriyem ingkang kaprenahaken jejer jejer manglung pancak suji Sitinggil, urut ing nama saking kilen mangetan, terangipun kados ing ngandhap menika:

1. Kyai Bringsing, pisungsun saking negari Siyem.
2. Kyai Bagus, pisungsun saking Jendral Van der Leen.
3. Kyai Nangkula, pisungsun saking. V.0.C.
4. Kyai Kumbarawa, iyasan Mataram tahun Jawi 1545.
5. Kyai Kumbarawi, iyasan Mataram tahun Jawi 1545.
6. Kyai Sadewa, pisungsun saking V,O.C.
7. Kyai Alus, pisungsun saking Jendral Van der Leen.
8. Kyai Kadhal Buntung, inggik Kyai Pamecut, inggih Kyai Maesakumali, iyasan saking Mataram.

Mriyem-mriyem kasebut ing nginggil ingkang rakitan kembar wujudipun wonten 3 pasang (6 iji). Punika kangge nggambaraken wontenipun panca indriya (Bolongan talingan 2 : netra 2; bolongan grana 2).

 Wontenipun bangsal bangsal ing Siti Inggil.

1. Bangsal Sewayana, kabangun dening Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Paku Buwana X ing tahun Jawi 1843 tahun Masehi 1913.
2. Bangsal Mangunturtangkil, palenggahan Dalem Ingkang Sinuhun manawi pinuju dinten Riyadi, kados ta:
   1. Grebeg Mulud, ing tanggal 12 Rabingulawal.
   2. Grebeg (Bakda) Pasa (Idhul Fitri).
   3. Grebeg (Bakda) Besar (= Idhul Adha) tanggal 10 Besar.
3. Bangsal Witana panggenan para abdi dalem ingkang ngampil (mbekta) ampilan upacara Kraton menawi pinuju Bakda.
4. Bale Manguneng panggenan pandekekipun Mriyem Nyai Setomi.
5. Bangsal Ngalun-alun,, panggenan nabuh gamelan nuju dinten ageng utawi Bakda,

[ 71 ]
6. Bangsal Gandhek Tengen, panggenan nabuh gameian kodhok ngorek menawi pinuju dinten ageng utawi Bakda.

7. Bangsal Balebang, panggenan yimpen gamelan. Wondene ingkang kasimpen ing ngriku:
a. Kyai Singakrura, gamelan kangge nabuhi ajar ajaran perang.
b. Kyai Rendeng, gamelan kangge nabuhi ajar ajaran olah raga.
c. Gamelan Sengganiraras utawi Gentana, kenging kaangge gendhing kilenan utawi wetanan.
 Anggitanipun R. Lurah Sastrawidata Gurawan.
d. Kyai Sukasih.
e. Kyai Pamedharsih.
f. Kyai Banjit, katabuh minangka tandka yen dinten ageng.

 Ingkang kasimpen ing salebetipun dhimpil ( kamar) :

1. Bendhe Kyai Samparan.
2.   "    "  Dewadenta.
3. Gong Kyai Surak.
4. Gong Kyai Kanigara.
5.   "   "  Kumitir.
6.   "   "  Bajraherawana.
7. Bangsal Gandhek Kiwa, panggenan nyediyakaken pasugatan ing dinten Riyadi (Bakda)

 Medalipun saking Sitinggil nglangkungi konten nama Konten Renteng, ateges mangu² (gajeg²) ugi ateges paben salebetipun manah ugi kenging dipun tegesi samar².

II. KAWONTENAN SAKING KONTEN RENTENG

DUMUGI KONTEN MANDHUNGAN.

 Saking Konten Renteng mengidul lemebet konten gapit ingkang nama Konten Brajanala Tegesipun; Braja = landhep: nala = ati. Wetahipun: landheping ati. Sakiwa tengenipun kontena bagian jawi wonten bangsalipun, nama Bangsal Brajanala. [ 72 ]Ing bagean nglebet kiwa tengening konten wonten bangsal nama Bangsal Wisamarta. Tegesipun toya racun. Sanginggil konten bagean tengah, wonten wacucal lembu salembar wangun pesagi, minangka sengkalan memet. Cethanipun; lulang sapi siji = 8, ilang: 0 sapi: 7 siji: 1 taun Jawi : 1703, taun M:schi 1782. Punika titimangsa pandamelipun konten Brajanal. Wondene ingkang iyasa Ingkang Sinuhun Paku Buwana III. Kaprenah iring kilen wonten bangsal, ingkang rumiyinipun pangzenan pajagen Compagnij (prajurit cavalori Walandi ugi kawastanan Legunder) ingkang kawajibaken njagi Kraton. Gotek pangandikanipun para sepuh, Legunder ingkang jagi nampi pa ing Dalem cadhong tedha lan arta. Ing iring wetan wonten bangsal, panggenan pajaginipun para abdi Dalem prajurit Kaprenah ing sakidul Konten Brajanala wonten emper ingkang kawastanan Maderata. Bilih Ingkang Sinuhun badhe tedhak nitih rata, minggah mandhapipun wonten ing bangsal ngriku.

IV. KAWONTENAN ING SALEBETING KRATON.

 Saking Maderata mlebatipun ing Kraton nglangkungi konten ageng, ingkang kawastanan Konten Kamandhungan, ingkang tegesipun kendel ( mandheg ). Gotek saking dongenganipun para sepuh hilih nalika. taksih jaman Kadewatan, ing Konten Kamandhungan, ngriku kendelipun R. Janaka ngentosi timbalanipun Batbara Hendra.

 Ing sanginggilipun Konten Kamandhungan wonten gambar lambang karij ian Jawi, inggih punika "kapas" pari, lan makutha raja Menggah werdinipun : kapas = sandhang : pari = pangan : makutha kaluhuran. Lambang/simbul kasebut ngemu pitedah, bilih ngagesang boten namung ngoyak kacekaping sandhang tedha, nanging ugi kedah ngudi gegayuhan luhur, kinanthenan ing tarak brata. Bagean nglebet saking konten wonten pengilon ageng tumemplek tenbok. Wontenipun kaca pengilon kapasang ing ngriku. boten teka nyedhiyani kangge ngadi busana. Nanging mengku pikajeng langkung wigatos. [ 73 ]Supados tiyang tiyang ingkang sami langkung ing ngriku - rehne badhe mlebet ing Kraton - sami ngiling pribadinipun. Supados tiyang tiyang wau sami suci manahipun. Awit ing Kraton mekaten taksih kathah papan ingkang gawat.
Rampung nglangkungi Konten Kamandhungan, ing ngriku wonten bangsal. Ingkang iring wetan nama Bangsal Marcukundha Papan pasowananipun para abdi dalem prajurit. Ing kinanipun papan wau kangge ndhawuhaken putusan utawi ancaman dhateng para abdi dalem ingkang kalepatan. Dene bangsal ingkang sisih kilen nama Bangsal Sumarakarta. Ing kinanipun panggenan misudha abdi dalem Panewu, Mantri, Salajengipun kangge papan pasowan anipun para abdi dalen nglebet Kraton Saking plataran tengah tengahing bangsai, lajeng mangidul lumebet konten ageng malih ingkang kawastanan Konten Sri Manganti. Menggah tegesipun : Sri = ratu : Manganti = ngenteni Gotek dedongengan Konten Sri Manganti wau kaangge nggambaraken nalika jaman Kadewatan, papan anggenipun Bathara Hendra ngentosi pisowanipun R. Harjuna. Konten Sri Manganti kasebut kabangun dening Ingkang Sinuhun Paku Buwana IV ing tahun Jawi 1718, tahun Masehi 1792. Ing sanginggilipun konten wonten gambar ambang kerajaan : Sri Makutharaja. Kiwa tengening konten gambar : kapas, pari Gambar gambar wau ngemu raos, bilih kaluhuraning negari mekaten, yen negari wau mirah sandhang lan tedha.

 Ing sang nggilipun konten kantor paccosan Sri Manganti wonten gambar minangka sengkalan tahun Jawi, inggih punika: Sanjata kasalira rasaning Narendra (= tahun Jawi 1685). Ing iring kilen ugi dipun wonteni sengkalan tahun Jawi: Sanjata tepun rasaning janma (= tahun 1585). Sengkalan tahun kasebut minangka pengetan adegipun (pandamelipun) Konten Sri Manganti. Saking konten Sri Manganti mlebet mangetan sekedhik dumugi ing plataran ingkang katancman wit sawo kecik cacahipun 88 wit Tademan sawo kecik 88 wau, saking pangandikanipun abdi dalem anerangaken, bilih saking weca pangandika Dalem Suwargi Ing[ 74 ]kang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Paku Buwana X ing taun Jawi 1888 tanah Jawi sampun boten dipun kuwaosi Walandi, sarta kawontenanipun negari sarwa (asal saking sawo) sae (becik, asal saking : kecik).

V. BANGUNAN² ING KRATON.

1. Praba Suyosa (dalem ageng), majeng ngidul. Papan pangadhepipun para putri, yen Kraton wonten kaperluan.
2. Parasetya, papan palenggahan Dalem Ingkang Sinuhun mirsani ringgit wacucal, bilih Kraton ringgitan. Wekdal suwargi Ingkang Sinuhun Ingkang Minulya saha Ingkang Wicaksana Paku Buwana X, Parasedya kaagem kantoran padintenan saha kaagem manggihi tamu ingkang boten dines (resmi).
3. Sasana Sewaka, papan palenggahan Dalem Nata yen pinuju lenggah siniwaka: lenggah ing dhampar; ing sawingking palenggahan dipun wonteni rerenggan awujud "Traon", ingkang winastanan "Bale Buka Sri".
4. Pandhapi Ageng: majeng mangetan. Dalemipun Ageng majeng ngidul Nalika ingkang jumeneng Nata suwargi Ingkang kaping X, Pandhapi Ageng kasebat, Saben dinten Senen Kemis kaagem lenggah sinewaka.
5. Sasana Handrawina Kagem kenbul bujana bilih wonten tamu Agung. Utimi kaagem dhahar sesarengan kaliyan para putra santana, bilih ing Kraton wonten damel/kaperluan para putra.
6. Paningrat, emper mubeng, ngubengi Pandhapi Ageng.
7. Maligi, panggenan kangge supit (tetak) para putra-putra panjenengan Dalem Nata.
8. Ing sakidul Pandhapi Ageng wonten papan panggenan gamelan Kyai Kaduk Manis lan Kyai Manis Rengga Gamelan wau saben dinten Senen kaungelaken. Saben dinten Rebo kaungelaken kangge ajar-ajaran beksan Serimpi. Dene ing dinten Sabtu kangge ajar²an beksa bedhaya.
9. Kaprenah sawetan plataran wonten bangsalipun 3, inggih punika; [ 75 ]
   .
   1. Bangsal bujana; ingkang iring kidul kangge papan maringi segahan dhahar sasaminipun dhateng para pandhereki pun tamu Agung ingkang sowan ing Kraton.
10. Bangsal Pradangga; ingkang tengah panggenan ngungelaken gamelan, bilih ing Kraton wonten damel (kaperluan)
11. Bangsal ingkang ler papan panggenan ngungelaken muziek utawi strijk orkest, bilih ing Kraion wonten damel.

10. Sasanaprabu; punika panggenan kantoripun ingkang Sinuhun. Dene prenahipun Sasanaprabu punika wonten sakidul ipun Parasedya. Wondene kantore wakilipun Ingkang Sinuhun kaprenah saleripun Parasedya.
11. Gedhong gedhong ingkang ngubengi Plataran kangge kantor ingkang nindakaken kaperluan Kraton.
    1. Sasana Wilapa kantor Sekretariat.
    2. Panti Wardaya kantor Perbendaharaan.
    3. Reksa Hardana Kantor Kas Kraton.
    4. Bale Kretarta kantor Perlengkapan.
12. Miturut pengetan, Panggung Sangga Buwana ing dinten malem Jumuah tanggal 22 23 Mulud 1886, utawi tanggal 18/19 Nopember 1954 wanci jam 24.00 kabesmen (kobong).

Wiwitipun kabesmen saking Payon Tutup saji (pucuk) Dene kabesmenipun. saking latu punapa, boten saged kasumerepan, boten saged mesthekaken (nemtokaken), Panggung Sangga Buwana ing saderengipun kabesmen, bagean ing nginggil kawastanan Tutup saji. Ing ngriku wonten tromol bleg, tumumpang ing meja pesagi, ingkang kaapit-apit ing kursi kalih. Miturut dedongengan tromol wau isi pangagemanipun Kanjeng Ratu Kidul. Sadhiyan kagem santun, bilıh rawuh ing Kraton. Nalika sugengipun Kanjeng Ratu Pembayun putri Dalem Ingkang Sinuhun Paku Buwana VII (ingkang wadat boten kersa krama) prasasat saben wulan kamirengan suwantening kenthong gobyog (kenthongan kaungelaken ing pundi² panggenan), ingkang kawastanan "Lampor". Inggih lampor wau kangge tandha rawuhipun Kanjeng Ratu Kidul. Ingkang manggihi rawuhipun kanthi kaalusan (nguarohsukma) Kanjeng Ratu Pembayun. [ 76 ]Papan anggenipun manggihi wonten ing Tutup Saji. Dados kursi ingkang ngapit apit meja kasebut minangka kagem palenggahanipun Kanjeng Ratu Kidul sakaliyan Kanjeng Ratu Pambayun. Sareng Kanjeng Ratu Pembayun surut, lajeng boten wonten suwantenipun lampor.

 Nama Panggung Sangga Buwana punika mendhet sengkalaning tahun Jawi. Menggah terangipun mckaten: Panggung saking aksara Jawi; pa gedhe = angka 8. Song = o: ga gedhe ( aksara Jawi) = 7 Buwana = 1. Kempaling angka saking sengkalan, ing tahun Jawi dhawah tahun 1708: Tahun Masehi 1782. Ing pucuk ing panggung ugi wonten memet (sengkalan memet punika kawujudaken gambaran) utawi wujud barang), inggih punika gambar naga mabur dipun tumpaki tiyang Cethanipun: Naga muluk tinitihan janma. Naga= 8: muluk = 0: titihan= 7: janma = 1. Dados wonten tahun Jawi 1708. Punika kangge pengetan iyasanipun Panggung Sangga Buwana. Wondene ingkang iyasa suwargi Ingkang Sinuhun Paku Buwana III.

 Ing saleripun Pandhapi Ageng wonten konten ingkang kawastanan "Konten Wiwarapriya". Sakidulipuu wonten konten nama "Konten Wiwarakenya". Sakidul palataran wonten konten nama "Konten ljo utawi Konten Sri Mangunti kidul Sakidulipun Konten ljo wonten konten nama Konten Magangan".

VI. WONTENIPUN TITIHAN DALEM KARETA.

 Ing sangajengipun Konten Talangpaten wonten gedhongipun kreta titihan Dalem Nata. Uruting aama saking wetan mangilen:

1. Kyai Retna Juwita, Kangge titihanipun wakilipun Ingkang Sinuhun ngrawuhi uleman rapat.
2. Kyai Siswanta, kaangge titihan methuk kulawarga Kraton.
3. Kyai Marasseba, kaangge titihan methuk manawi wonten tamu saking salebeting Nagari.
4. Kyai Retna Pambagya, kaangge titihan methuk saking sajawining Negari. [ 77 ]
5. Kyai Rajapeni, kaangge titihan bilih Ingkang Sinuhun kepareng besiar mubeng² utawi ngubengi kitha.
6. Kyai Retna Sewaka, kaagem titihan bilih Ingkang Sinuhun tedhak layat.
7. Kyai Garudhapura, kaangge titihan methuk, bilih Kraton wonten tamu Agung.
8. Kyai Garudha Kancana, kaangge titihan kirab, sasampunipun Ingkang Sinuhun kajumenengaken Nata. Tedakipun mawi upacara Kraton.
9. Kyai Manik Kumala, kaagem titihan mriksa barisan yen pinuju parade Utawi kaangge besiar panganten putra Dalem, sasampuaipun 7 dinten saking panggihipun.

TA M A T.