Wewaton Panulise Basa Jawa Nganggo Aksara Jawa/Bab 3
BAB 3 SANDHANGAN
[besut]Kang diarani sandhanganing aksara iku tetenger kang dienggo ngowahi utawa muwuhi unining aksara utawa pasangan, kèhé ana rolas, yaiku:
1. Sandhangan swara ana 5, yaiku:
- ꦶ jenengé ulu (wulu), awèh uni kaya déné i
- ꦸ jenengé suku, awèh uni kaya déné u
- ꦺ jenengé taling awèh uni kaya déné e
- ꦺꦴ jenengé taling–tarung, awèh uni kaya déné o
- ꦼ jenengé pepet, awèh uni kaya déné ĕ
Tuladha:
- ꦲꦶꦏꦶꦕꦺꦫꦺ iki céré (tg. bangsané coro cilik)
- ꦢꦸꦢꦸꦕꦺꦴꦫꦺꦴ dudu coro
- ꦱꦼꦒꦥꦺꦫꦱꦼꦥ sega péra sepa (tg. tanpa rasa)
- ꦧꦶꦧꦶꦕꦼꦠꦶꦧꦛꦶ Bibi Keti bathi
- ꦧꦸꦢꦤꦸꦠꦸꦏꦸꦠꦲꦸ Bu Danu tuku tahu
- ꦏꦼꦧꦺꦴꦤꦺꦩꦺꦫꦸꦠꦼꦭꦸ keboné Mèru telu
2. Sandhangan wyanjana ana 3, yaiku:
- ꦿ jenengé cakra, sesulihé panjingan ra
- ꦽ jenengé keret, sesulihé cakra-lan-pepet.
- ꦾ jenengé pengkal, sesulihé panjingan ya
Tuladha:
- ꦏꦿꦱ krasa
- ꦥꦽꦭꦸ prelu
- ꦏꦾꦻ kyai
- ꦪꦠꦿ yatra
- ꦧꦿꦸꦠꦸ brutu
- ꦏꦽꦠꦸ kretu
- ꦥꦿꦲꦸ prau
- ꦲꦩ꧀ꦧꦾꦸꦂ ambyur
- ꦏꦽꦠꦼꦒ꧀ kreteg
- ꦠꦿꦸꦮꦺꦭꦸ truwèlu
- ꦏꦺꦴꦥꦾꦲ꧀ kopyah
- ꦱꦩ꧀ꦥꦾꦸꦃ sampyuh
3. Sandhangan panyigeging wanda ana 3, yaiku:
- ꦃ jenengé wignyan, leliruné sigeg ꦲ
- ꦂ jenengé layar, leliruné sigeg ꦫ
- ꦁ jenengé cecak, leliruné sigeg ꦔ
Tuladha:
- ꦒꦼꦫꦲ꧀ gerah
- ꦏꦸꦂꦩ kurma
- ꦭꦪꦁ layang
- ꦢꦂꦩ darma
- ꦮꦃꦪꦸ wahyu
- ꦤꦸꦤ꧀ꦝꦸꦁ nundhung
- ꦲꦢꦺꦴꦃ adoh
- ꦮꦺꦴꦂꦱꦸꦃ worsuh
- ꦧꦁꦏꦺꦴꦁ bangkong
- ꦒꦺꦴꦫꦺꦴꦲ꧀ goroh
- ꦏꦁꦒꦺꦴ kanggo
- ꦏꦺꦴꦧꦂ kobar
4. Sandhangan pangkon (patèn), yaiku ꧀ Sandhangan pangkon utawa patèn, gunané kanggo mratèlakaké yen aksara kang dipangku iku dadi sesigeging wanda kang ana ing sangarepé. Kajaba iku, sandhangan pangkon uga dadi sesulihé pada lingsa, lan manawa diwuwuhi pada siji (lingsa), dadi leliruné pada lungsi.
Tuladha:
a. Pangkon dadi sesigeging wanda kang ana ing sangarepé:
- ꦥꦥꦒ꧀ papak
- ꦢꦶꦥꦥꦒ꧀ dipapag
- ꦮꦶꦠ꧀ꦗꦫꦏ꧀ wit jarak
- ꦢꦶꦗꦫꦒ꧀ dijarag
- ꦕꦶꦭꦶꦏ꧀ cilik
- ꦒꦶꦭꦶꦒ꧀ gilig
- ꦏꦺꦴꦕꦺꦴꦏ꧀ kocok
- ꦕꦺꦴꦕꦺꦴꦒ꧀ cocog
- ꦢꦶꦒꦺꦴꦝꦺꦴꦒ꧀ digodhog
b. Pangkon dadi sesulihé pada lingsa:
- ꧋ꦲꦤꦏ꧀ꦏꦺꦥꦥꦠ꧀ ꦲꦸꦫꦶꦥ꧀ꦏꦧꦺꦃ
- Anaké papat, urip kabèh.
- ꧋ꦏꦲꦺꦢꦸꦢꦸꦥꦽꦏꦸꦠꦸꦠ꧀ ꦩꦤꦸꦏ꧀ꦢꦽꦏꦸꦏꦸ꧉
- Kaé dudu prekutut, manuk drekuku.
- ꧋ꦮꦺꦢꦶꦪꦲꦶꦔ꧀ꦭꦸꦥꦸꦠ꧀ ꦮꦤꦶꦪꦲꦶꦔ꧀ꦧꦼꦤꦼꦫ꧀꧉
- Wedia ing luput, wania ing bener.
c. Pangkon diwuwuhi pada siji (lingsa), dadi sesulihé pada lungsi.
- ꧋ꦲꦗꦱꦼꦤꦼꦔ꧀ꦲꦸꦩꦸꦏ꧀ ꦩꦸꦤ꧀ꦝꦏ꧀ꦩꦠꦶꦏꦼꦠꦼꦏꦸꦏ꧀꧈
- Aja seneng umuk, mundhak mati ketekuk.
- ꧋ꦧꦤ꧀ꦝꦺꦴꦱ꧀ ꦲꦶꦁꦗꦼꦫꦺꦴꦲꦼꦩ꧀ꦥꦸꦏ꧀ ꦲꦶꦁꦗꦧꦲꦠꦺꦴꦱ꧀꧈
- Bandhos, ing jero empuk, ing jaba atos.
5. Sandhangan iku ora kena pisah karo aksara sing disandhangi. Manawa ing tiba ing wekasané larikan kang papané wis sesak, sandhangan dalasan aksara kang disandhangi, kudu katulis ana ing larikan anyar (larikan candhaké).