Wewaton Panulise Basa Jawa Nganggo Aksara Jawa/Bab 2
BAB 2 PASANGAN
[besut]1. Pasangan iku ana kang awujud:
a. Aksara wutuh kang katulis ing sangisoré aksara kang dipasangi, ora kagandhèng, yaiku: ꦫ꧀ꦫ꧈ꦪ꧀ꦪ꧈ꦒ꧀ꦒ꧈ꦔ꧀ꦔ꧉
- ꦢꦂꦩꦤ꧀ꦫꦲꦸꦥ꧀ Darman raup
- ꦒꦺꦴꦭꦺꦏ꧀ꦪꦸꦪꦸ golèk yuyu
- ꦩꦔꦤ꧀ꦫꦸꦗꦏ꧀ mangan rujak
- ꦩꦤꦸꦏ꧀ꦒꦒꦏ꧀ manuk gagak
- ꦩꦂꦪꦩ꧀ꦤ꧀ꦒꦕꦸꦁ Maryam ngacung
- ꦔꦼꦩꦸꦠ꧀ꦒꦸꦭ ngemut gula
b. Aksara tugelan kang katulis ing saburiné aksara kang dipasangi, yaiku: ꦲ꧀ꦲ꧈ꦥ꧀ꦥ꧈ꦱ꧀ꦱ꧉
- ꦮꦶꦛꦱꦼꦩ꧀ wit asem
- ꦚꦸꦮꦸꦤ꧀ꦥꦩꦶꦠ꧀ nyuwun pamit
- ꦩꦔꦤ꧀ꦱꦭꦏ꧀ mangan salak
- ꦩꦤꦸꦏ꧀ꦲꦼꦁꦏꦸꦏ꧀ manuk engkuk
- ꦒꦸꦥꦏ꧀ꦥꦸꦭꦸꦠ꧀ gupak pulut
- ꦢꦶꦥꦸꦤ꧀ꦱꦼꦒꦃ dipun-segah
c. Aksara tugelan kang katulis ing sangisoré aksara kang dipasangi, ora kagandhèng, yaiku: ꦏ꧀ꦏ꧈ꦠ꧀ꦠ꧈ꦭ꧀ꦭ꧉
- ꦲꦪꦩ꧀ꦏꦠꦺ ayam katé
- ꦢꦩꦼꦭ꧀ꦏꦸꦥꦠ꧀ damel kupat*)
- ꦤꦤꦼꦩ꧀ꦠꦺꦭ nanem tela
- ꦱ꧀ꦭꦩꦼꦠ꧀ꦭꦸꦕꦸ slamet lucu*)
- ꦲꦸꦭꦩ꧀ꦭꦺꦭꦺ ulam lélé
- ꦲꦉꦥ꧀ꦠꦸꦫꦸ arep turu*)
- ) katrangan: pasangan ka, ta, lan la yen oleh suku bali wutuh manèh.
d. Aksara tugelan kang katulis ing sangisoré aksara kang dipasangi, ora kagandhèng, yaiku: ꦝ꧀ꦝ꧈ꦧ꧀ꦧ꧈ꦛ꧀ꦛ꧉
- ꦒꦤ꧀ꦝꦶꦏ꧀ gandhik
- ꦏꦤ꧀ꦛꦶꦭ꧀ kanthil
- ꦒꦩ꧀ꦧꦱ꧀ gambas
- ꦊꦩ꧀ꦧꦠ꧀ lembat
- ꦧꦼꦤ꧀ꦛꦶꦏ꧀ benthik
- ꦏꦼꦤ꧀ꦝꦶꦭ꧀ kendhil
- ꦒꦤ꧀ꦝꦸꦭ꧀ gandhul
- ꦩꦤ꧀ꦛꦸꦏ꧀ manthuk
- ꦫꦩ꧀ꦧꦸꦠ꧀ rambut
e. Kang duwé dhapur dhéwé lan kang panulisé kagandhèng karo aksara kang dipasangi, yaiku: ꦮ꧀ꦮ꧈ꦤ꧀ꦤ꧈ꦚ꧀ꦚ꧉
- ꦲꦉꦥ꧀ꦮꦶꦱꦸꦃ arep wisuh
- ꦒꦺꦴꦭꦺꦏ꧀ꦤꦤꦱ꧀ golèk nanas
- ꦮꦶꦱ꧀ꦮꦉꦒ꧀ wis wareg
- ꦒꦼꦊꦩ꧀ꦚꦸꦒꦸꦃ gelem nyuguh
f. Kang duwé dhapur dhewe lan kang panulisé ora kagandhèng karo aksara kang dipasangi, yaiku: ꦕ꧀ꦕ꧈ꦢ꧀ꦢ꧈ꦗ꧀ꦗ꧈ꦩ꧀ꦩ꧉
- ꦥꦤ꧀ꦕꦶ panci
- ꦱꦶꦤ꧀ꦗꦁ sinjang
- ꦢꦤ꧀ꦢꦤ꧀ dandan
- ꦗꦭ꧀ꦩ jalma
- ꦏꦸꦤ꧀ꦕꦸꦁ kuncung
- ꦥꦸꦤ꧀ꦗꦸꦭ꧀ punjul
- ꦲꦤ꧀ꦢꦸꦩ꧀ andum
- ꦭꦤ꧀ꦕꦶꦥ꧀ lancip
2. Pasangan ꦏ꧀ꦏ꧈ꦠ꧀ꦠ꧈ꦭ꧀ꦭ yen karaketan sandhangan suku utawa sandhangan wyanjana (cakra, keret, péngkal), kudu dibalèkaké dadi aksara wutuh.
Tuladhane :
- ꦏꦶꦢꦸꦭ꧀ꦏꦸꦭꦺꦴꦤ꧀ kidul-kulon
- ꦥꦤ꧀ꦠꦺꦏ꧀ꦠꦽꦧꦁ pantèk trebang
- ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ꦭꦸꦮꦺ sampun luwé
- ꦥꦏ꧀ꦏꦿꦩ Pak Krama
- ꦮꦶꦱ꧀ꦠꦸꦮ wis tuwa
- ꦲꦉꦥ꧀ꦠꦸꦫꦸ arep turu
- ꦠꦤ꧀ꦭꦾꦤ꧀ tan lyan
- ꦢꦶꦥꦸꦤ꧀ꦠꦿꦗꦁ dipun-trami
- ꦥꦏ꧀ꦏꦾꦲꦶ Pak Kyai
3. Panjingan ꦭ꧀ꦭ utawa ꦮ꧀ꦮ (ꦮ gembung), ora kena tumrap ing pasangan kang katulis ing sangisoré aksara sesigeg.
- ꦩꦔꦤ꧀ꦏ꧀ꦮꦕꦶ mangan kwaci
- ꦮꦶꦱ꧀ꦲꦩ꧀ꦧ꧀ꦭꦼꦱ꧀ wis ambles
4. Pasangan ora kena pisah karo aksara sing dipasangi. Yen papané sesak, pasangan kang pancèné kudu katulis ana saburiné aksara kang dipasangi, kenå katulis ana ing sangisoré, utawa aksara kang dipasangi karo pasangané pisan katulis ana ing wiwitané larikan anyar.
Katrangan: Pasangan ca (ꦕ) lan ja (ꦗ) ora kena sangisoré na (ꦤ) ing sajroning satembung
- ꦥꦤ꧀ꦕꦶ panci
- ꦮꦤ꧀ꦕꦶ wanci
- ꦥꦺꦤ꧀ꦕꦺꦁ pèncèng
- ꦥꦤ꧀ꦕꦶꦁ pancing
- ꦥꦶꦤ꧀ꦕꦁ pincang
- ꦥꦺꦤ꧀ꦕꦏ꧀ péncak
- ꦥꦶꦤ꧀ꦕꦸꦏ꧀ pincuk
- ꦥꦺꦤ꧀ꦕꦺꦴꦏ꧀ péncok
- ꦥꦤ꧀ꦗꦁ panjang
- ꦥꦸꦤ꧀ꦗꦸꦭ꧀ punjul
- ꦱꦶꦤ꧀ꦗꦁ sinjang
- ꦒꦿꦺꦤ꧀ꦗꦺꦁ grenjeng
- ꦲꦺꦤ꧀ꦗꦶꦁ énjing
- ꦧꦼꦤ꧀ꦗꦸꦠ꧀ benjut
- ꦧꦤ꧀ꦗꦸꦂ banjur
- ꦱ꧀ꦭꦺꦴꦤ꧀ꦗꦺꦴꦂ slonjor
Perlu dikawruhi yèn tata panulisé tembung Jawa nganggo aksara Jawa ing jaman biyèn karo jaman saiki ana bedané, ing antarané:
1. Aksara na lan sa ing saburiné wanda sing nganggo sandhangan layar kudu katulis na murda lan sa murda, nanging mung wantah baé.
2. Aksara sa sing dipasangi pasangan ja kudu ditulis nganggo sa murda, saiki ora (mung wantah baé).
- ꦩꦼꦯ꧀ꦗꦶꦢ꧀ ꦢꦸꦭ꧀ꦩꦯ꧀ꦗꦶꦢ꧀ saiki ꦩꦼꦱ꧀ꦗꦶꦢ꧀ ꦢꦸꦭ꧀ꦩꦱ꧀ꦗꦶꦢ꧀
3. Aksara na sing dipasangi pasangan tha lan dha kudu ditulis na murda, nanging saiki ora.
- ꦏꦼꦟ꧀ꦝꦶꦭ꧀ ꦏꦟ꧀ꦛꦺꦴꦁ saiki ꦏꦼꦤ꧀ꦝꦶꦭ꧀ ꦏꦤ꧀ꦛꦺꦴꦁ
4. Tembung aran apurwa ha (ꦲ) sing kadhisikan tembung ing, purwa a (ha) kudu katulis ng, nanging saiki ora.
- conto: ingalas saiki ing alas, ingara-ara saiki ing ara-ara.
- ꦲꦶꦁꦔꦭꦱ꧀ ꦲꦶꦁꦔꦫꦲꦫ saiki ꦲꦶꦁꦲꦭꦱ꧀ ꦲꦶꦁꦲꦫꦲꦫ
5. Tembung nganggo seselan in katulis ngango pasangan n (na rangkep) , saiki ora.
- Conto: pinnanggih saiki pinanggih, tinnampanan saiki tinampanan.
- ꦥꦶꦤ꧀ꦤꦔ꧀ꦒꦶꦃ ꦠꦶꦤ꧀ꦤꦩ꧀ꦥꦤ꧀ꦤꦤ꧀ saiki ꦥꦶꦤꦔ꧀ꦒꦶꦃ ꦠꦶꦤꦩ꧀ꦥꦤ꧀ꦤꦤ꧀
6. Tembung nganggo seselan um kudu ditulis rangkep, saiki ora.
- Conto: dhummateng saiki dhumateng, dummugi saiki dumugi.
- ꦝꦸꦩ꧀ꦩꦠꦼꦁ ꦢꦸꦩꦸꦒꦶ saiki ꦝꦸꦩꦠꦼꦁ ꦢꦸꦩꦸꦒꦶ
7. Ater-ater anuswara sing luluh karo purwaning tembung katulis a (ha), saiki ora.
- Conto: anyapu saiki nyapu, anulis saiki nulis.
- ꦲꦤ꧀ꦪꦥꦸ ꦲꦤꦸꦭꦶꦱ꧀ saiki ꦚꦥꦸ ꦤꦸꦭꦶꦱ꧀
8. Tembung punika, punapa, puniki nganggo na rangkep, saiki ora.
- Conto: punnapa saiki punapa, punnika saiki punika, punniki saiki puniki.
- ꦥꦸꦤ꧀ꦤꦥ ꦥꦸꦤ꧀ꦤꦶꦏ saiki ꦥꦸꦤꦥ ꦥꦸꦤꦶꦏ