Wewaton Panulise Basa Jawa Nganggo Aksara Jawa/Bab 15
BAB 15 UNINE AKSARA ꦲ
[besut]1. Unine aksara ꦲ ana sing anteb (mawa abab akeh) lan ana kang ampang. Aksara ꦲ kang unine anteb, yaiku:
a). Ing tembung manca sawetara, kayata:
- 1 ꦲꦮ hawa
- 2 ꦲꦶꦏ꧀ꦩꦠ꧀ hikmat (tg. kawicaksanan; iguh; kasekten)
- 3 ꦲꦏꦶꦩ꧀ hakim
- 4 ꦲꦶꦩꦮꦤ꧀ himawan (tg. gunung kang puncake tansah ketutupan salju)
b). Manawa kadunungan sandhangan wyanjana, kayata:
- 1 ꦲꦿꦸ hru (tg. panah)
- 2 ꦲꦽꦢꦪ hredaya (tg. ati)
- 3 ꦲꦾꦸꦤ꧀ hyun (tg. arep)
- 4 ꦲꦾꦁ hyang (tg. dewa)
c). Yen ana saburine wanda menga kang nunggal swara, kayata:
- 1 ꦱꦲ saha (tg. tuwin)
- 2 ꦠꦸꦲꦸ tuhu (tg. nyata)
- 3 ꦲꦺꦲꦺ ehe (tg. arane taun Jawa kang angka loro)
- 4 ꦠꦲꦠꦲ taha-taha (tg. wigah-wigih)
d). Manawa dumunung ing wanda wekasan kang sigeg karaketan sandhangan suku; samono iku yen wanda sangarepe menga kadunungan sandhangan suku utawa taling tarung. Tuladhane:
- 1 ꦕꦺꦴꦲꦸꦔ꧀ cohung (tg. manuk merak)
- 2 ꦥꦺꦴꦲꦸꦔ꧀ pohung
- 3 ꦝꦸꦲꦸꦫ꧀ dhuhur (tg. dhuwur)
- 4 ꦭꦸꦲꦸꦫ꧀ luhur (tg. dhuwur)
e). Ana maneh aksara ha (a) kang unine anteb kang ora kena dipathoki, kayata:
- 1 ꦲꦫ hara
- 2 ꦲꦸꦱ꧀ hus
- 3 ꦲꦺꦴꦫꦺ hore
- 4 ꦲ꧀ꦭꦺꦴ hlo
2. Aksara ha kang unine ampang, yaiku:
a). yen dumunung saburine wanda menga kang ora nunggal swara, kayata:
- 1 ꦗꦲꦺ jae
- 2 ꦧꦲꦸ bau
- 3 ꦥꦲꦶꦁ paing
- 4 ꦏꦲꦺ kae
b). Yen dadi bebukaning tembung kang ora kedunungan sandhangan wyanjana, kayata:
- 1 ꦲꦁꦒꦼꦂ angger
- 2 ꦲꦮꦺꦃ aweh
- 3 ꦲꦺꦱꦸꦏ꧀ esuk
- 4 ꦲꦸꦩꦸꦏ꧀ umuk
c). Aksara ꦲ kang dumunung ing saburine wanda sigeg unine kaya aksara sesigeging wanda iku. Dadi pamacane miturut sastralaku (Çastralampah) [1]; kajaba manawa sesigege wanda iku aksara ꦏ꧉ Tuladhane:
- ꦔꦸꦫꦶꦥ꧀ꦲꦸꦫꦶꦥ꧀ pamacane: ꦔꦸꦫꦶꦥ꧀ꦥꦸꦫꦶꦥ꧀ (ngurip-urip)
- ꦮꦶꦱ꧀ꦲꦸꦩꦺꦴꦧ꧀ pamacane: ꦮꦶꦱ꧀ꦱꦸꦩꦺꦴꦧ꧀ (wis umob)
- ꦄꦢꦩ꧀ꦲꦉꦥ꧀ꦲꦢꦸꦱ꧀ꦲꦺꦱꦸꦏ꧀ pamacane: ꦲꦢꦩ꧀ꦩꦉꦥ꧀ꦥꦢꦸꦱ꧀ꦱꦺꦱꦸꦏ꧀꧈ (Adam arep adus esuk)
- Nanging:
- ꦲꦺꦱꦸꦏ꧀ꦲꦺꦱꦸꦏ꧀ ora kena diwaca: ꦲꦺꦱꦸꦏ꧀ꦏꦺꦱꦸꦏ꧀ (esuk-esuk)
- ꦧꦥꦏ꧀ꦲꦫꦶꦥ꧀ ora kena diwaca: ꦧꦥꦏ꧀ꦏꦫꦶꦥ꧀ (bapak arip)
- ꦩꦤꦸꦏ꧀ꦲꦼꦩ꧀ꦥꦿꦶꦠ꧀ ora kena diwaca: ꦩꦤꦸꦏ꧀ꦏꦼꦩ꧀ꦥꦿꦶꦠ꧀ (manuk emprit)
3. Ana tembung mawa wanda aksara ꦲ kang aksarane ꦲ kena diwaca anteb utawa ampang, amarga tegese tembung iku ana werna loro, kayata:
- ꦠꦲꦸ = 1 tau (tg. wis ngalami, wis nindakake). 2 Tahu (arane lawuhan).
- ꦠꦸꦲꦸ = 1 tuu (arane manuk). 2. Tuhu (tg. nyata).