Menyang kontèn

Serat Kancil 1

Saka Wikisumber
[ Judul ]
SERAT KANCIL 1
[ Judul ]
SERAT KANCIL
1



Disusun oleh
R.P. SASRAWIJAYA
Dialihaksarakan oleh
SRI SUHARINI



Departemen Pendidikan dan Kebudayaan
PROYEK PENERBITAN BUKU SASTRA
INDONESIA DAN DAERAH
Jakarta 1986
[ Kolofon ]
Diterbitkan oleh
Proyek Penerbitan Buku Sastra
Indonesia dan Daerah

Hak pengarang dilindungi undang-undang
[ Kata Pengantar ]
KATA PENGANTAR

Naskah Serat Kancil ini aslinya berupa tulisan tangan berhuruf Jawa, berasal dari lingkungan istana Yogyakarta, akhir abad ke 19. Penulisnya bernama Raden Panji Sasrawijaya, dengan candrasangkala TATA SIRNA ESTHINING BUMI‘ yaitu tahun 1804 çaka.

Berbeda dengan cerita binatang yang lain, dalam Serat Kancil ini diselipkan banyak sekali ajaran agama Islam yang berkembang dalam masyarakat Jawa pada waktu itu. Selain Kancil, diperankan juga Siput, Musang dan Anjing, sebagai guru-guru yang pandai.

Serat Kancil terdiri dari tiga jilid. Bahasa Jawa dalam bentuk tembang Macapat cukup baik untuk bahan bacaan para remaja dan umum. Semoga penerbitan ini memberikan manfaat bagi usaha pelestarian warisan budaya nenek moyang.

Jakarta, 1986

Proyek Penerbitan Buku Sastra
Indonesia dan Daerah.

[ Daftar Isi ]
Ringkasan Cerita
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
9
1.
Dhandhanggula
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
9, 21
2.
Asmaradana
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
10, 31
3.
Dhandhanggula
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
10, 37
4.
Sinom
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
10, 45
5.
Maskumambang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
11, 54
6.
Mijil
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
11, 61
7.
Pangkur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
11, 65
8.
Durma
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
11, 7
9.
Sinom
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
12, 80
10.
Kinanthi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
12, 88
11.
Sinom
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
12, 93
12.
Asmaradana
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
13, 100
13.
Pangkur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
13, 108
14.
Dhandhanggula
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
14, 114
15.
Sinom
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
14, 122
16.
Pucung
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
14, 131
17.
Asmaradana
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
14, 138
18.
Dhandhanggula
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
15, 145
19.
Sinom
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
15, 156
20.
Maskumambang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
15, 164
21.
Mijil
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16, 169
22.
Kinanthi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16, 175
23.
Pucung
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16, 182
24.
Asmaradana
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
17, 186
25.
Maskumambang
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
17, 192
[ 9 ]
RINGKASAN CERITA.

 Serat Kancil terdiri dari tiga jilid. Adapun cerita ringkas Serat Kancil jilid I secara singkat sebagai berikut :

1. Pupuh Dhandhanggula, 34 bait.
 Pada tahun Jawa 1804, atau tahun 1873 Masehi, seorang pegawai Istana di Yogyakarta bernama Raden Panji Sasrawijaya, membuat tulisan berbentuk tembang Macapat dinamainya Serat Kancil. Cerita mengenai binatang yang dimaksudkan sebagai manusia pada waktu tulisan itu dibuat, untuk mengetengahkan beberapa fllsafat ajaran agama Islam.
 Cerita bermula di Negeri Ajam (Pakistan), pada zaman yang disebut Zaman Kitrah. Ketika itu manusia belum banyak jumlahnya, akan tetapi sudah banyak jenis binatang yang pandai. Begitu pula keadaan di Pulau Jawa. Banyak binatang yang mahir bahasa Kawi, Jawa, Arab dan ilmu-ilmu agama. Raja yang berkuasa di Ajam ketika itu bernama Kangjeng Nabi Sulaiman.
 Terjadilah suatu waktu, Tuhan tidak menurunkan hujan dalam waktu lama. Rumput dan tumbuh-tumbuhan mati, hingga tampak gersang di mana-mana. Debu beterbangan dibawa angin. Taufan terjadi terus menerus, menumbangkan kayu-kayu besar, baik di gunung maupun di hutan. Yang bisa bertahan hanyalah kayu-kayu yang tumbuh di jurang, tak bisa dijangkau oleh binatang. Demikian pula sumber-sumber dan sungai menjadi kering. Bahkan telaga dan bengawan kekeringan, menimbulkan penderitaan bagf binatang semuanya.
 Tersebutlah seekor kerbau jantan, muda dan berbadan kokoh. Lama ia tidak makan dan tidak minum, hampir empat bulan tidak bersua dengan makanan. Ia terduduk lemah di bawah pohon Sempu, mohon betas kasih Hyang Kuasa. Suatu hari tibalah seekor harimau ke tempat itu tertarik oleh suara rintih binatang [ 10 ]dan ditemukannya seekor kerbau yang tubuhnya tertutup lalat hijau.
 Harimau berkehendak menolong kerbau itu dan minta agar kerbau berjanji suka menjadi kawan harimau dan memberi pertolongan jika harimau mendapat musibah. Kerbau berjanji menolong harimau baik sakit maupun mati.

2. Pupuh Asmarandana, 27 bait.
Demikianlah harimau menerima janji kerbau. Ia pergi mengambil daun drenges sebanyak dua panggul. Dibenamkan dalam air lalu dibawa ke tempat kerbau. Biarpun tumbuhan hijau berada di tepi jurang namun harimau mampu mengambilnya dan ia berikan sepuas kerbau sebanyak tiga kali sehari.
 Adakalanya harimau mencuri daun kacang, daun jagung atau daun ubi ke ladarig penduduk, untuk mempererat persaudaraannya dengan kerbau. Si Kerbau tubuhnya menjadi gemuk. Sementara itu hujan pun mulai turun. Rumput dan tumbuh-tumbuhan mulai semi dan berdaun kembali.

3. Pupuh Dhandanggula, 29 bait.
 Diceritakan bahwa si harimau telah tujuh hari lamanya tidak memperoleh binatang buruan. Baik kijang, rusa maupun ular atau katak sekalipun. Ia teringat akan jasa baik yang telah diberikan kepada kerbau. Ia pun pergi menemui kerbau dan menguraikan maksudnya, ialah minta daging tengkuknya separo. Kerbau tidak ingin memberikan dagingnya, tetapi ia sanggup membantu kawannya untuk menghadapi macan loreng. Sebenarnya kerbau tidak berani tetapi dengan rasa berat karena ingin hidup ia diantarkan oleh harimau ke tepi laut.

4. Pupuh Sinom, 36 bait.
 Kerbau terlanjur sanggup meskipun hatinya sangat takut menghadapi air. Ia dimaki-maki oleh harimau. Kerbaupun melompat ke air, namun tidak lama ia kembali ke darat. Mohon belas kasih harimau agar memberi kelonggaran selama empat hari kepada harimau. Harimau memaki-maki sehabis-habisnya. Perkelahian terjadi, masing-masing mengeluarkan aji dan kepandaiannya. Sampai malam hari belum ada yang kalah.

 Keduanya sating mundur. Harimau sangat bernafsu untuk me-
[ 11 ]

nyelesaikan perkelahian untuk dapat makan tengkuk kerbau. Sayang hari malam telah tiba. Sebaliknya kerbau diganggu oleh pikiran yang bimbang. Jika daging tengkuknya diberikan ia pasti mati, karena si harimau pasti tak puas dan ingin yang lain.

5. Pupuh Maskumambang, 55 bait.
Tengah malam si kerbau meninggalkan tempat, menuju ke utara tempat kediaman kijang. Kijang menyarankan kerbau agar minta bantuan Kuwuk. Ia tak berani menghadapi harimau sekalipun hanya beradu pandang. Si kerbau minta diri pergi ke tempat kediaman Kuwuk. Kuwuk menyarankan agar kerbau menyerahkan tengkuknya dan kerbau ingin Kuwuk menyaksikan kematiannya. Kuwuk tak sampai hati, ia menyarankan kerbau untuk menemui Kenthus. Kenthus terkenal pandai, baik ilmu-ilmu hukum maupun ilmu-ilmu bahasa.

6. Pupuh Mijil, 23 bait.
Kenthus terkenal sebagai pokrul pandai. Kuwuk kemudian mengantarkan kerbau ke tempat kediaman Kenthus. Sementara itu harimau mencari-cari si kerbau. Semua hutan didatangi tetapi jejak kerbau tidak tampak. Akhirnya dari petunjuk kijang diperoleh petunjuk agar ke tempat Kuwuk. Ia diancam akan dibunuh karena telah membantu si kerbau. Kuwuk membenarkan bahwa kerbau datang ke tempatnya, namun telah disarankan pergi ke tempat pokrul Kenthus.

7. Pupuh Pangkur, 23 bait.
Kuwuk minta kepada harimau, agar kelak ia diberi bagian hati dan jantung dari kerbau, sebab istrinya sedang mengandung. Harimau pergi ke tempat Kenthus dan nantang kerbau untuk meneruskan perkelahian. Kenthus minta agar harimau memaparkan perkara perselisihannya. Harimau pun bercerita sejak awal, ketika kerbau menderita kelaparan kemudian ditolongnya.

8. Pupuh Durma, 50 bait.

Kerbau membenarkan cerita harimau yang telah menolongnya, tetapi ia tidak merasa bahwa harus membayar kembali dengan daging. Harimau marah mendengar jawaban si kerbau ia ingin menyerang si kerbau. Kenthus segera melerai dan minta harimau [ 12 ]
    sabar menunggu keputusan yang berwenang mengadili perkara utang piutang dari atasan. Keputusan yang ditunggu tiba dan tidak membenarkan utang daun-daunan dibayar kembali dengan daging.
    Melihat bahwa harimau tak dapat diredakan kemarahannya, Kenthus pun menjadi marah. Ia mengatakan kepada harimau, bahwa tiap-tiap hari makan seekor harimau. Sisa yang kemarin masih ada. Kepalanya dibuang ke dalam sumur. Harimau melihat ke dalam sumur kemudian lari menjauhkan diri. Kuwuk berusaha menemui harimau yang ketakutan.
    Kuwuk kemudian mengantar harimau kembali ke tempat Kenthus. Ekornya· diikat dengan ekor harimau. Ia sendiri berada di atas punggung harimau. Kenthus mengetahui bahwa Kuwuk yang telah membujuk harimau kembali. Dengan lantang ia bertanya, mengapa Kuwuk hanya menyerahkan harimau seekor, sedang utangnya semua enam puluh ekor. Mendengar kata-kata Kenthus harimau segera lari lintang-pukang dan Kuwuk yang berada di atas punggungnya kesakitan setengah mati. Kulitnya terkelupas, darahnya bercucuran sepanjang jalan.
  1. Pupuh Sinom, 31 bait.
    Harimau mengira ditipu oleh Kuwuk. Dirinya digunakan untuk mengangsur utang. Sebab itu Kuwuk digigitnya hingga mati, dan ditinggalkan begitu saja. Harimau tidak lagi menaruh benci kepada kerbau. Diceritakan ada seekor kambing betina yang bertapa, hernama Wedhus Prucul. Tapanya diterima oleh dewa dan kelak ia akan menurunkan binatang pandai bernama Bagus Yatin alias Kancil Amongpraja. Ia dibawa oleh kekuatan gaib ke tempat calon suaminya yang bertempat di pertapaan Ngampelgading.
  1. Pupuh Kinanthi, 27 bait.
    Kedatangannya disambut dengan senang hati oleh Kenthus, yang telah lama menunggunya. Ia pun mendapat isyarat dari Dewa bahwa calon istrinya akan tiba di pertapaannya. Kenthus pandai sekali merayu dan kawinlah keduanya. Wedhus Prucul kemudian bunting.
  1. Pupuh Sinom, 27 bait.
    Wedhus Prucul mimpi bertemu dengan Nabi Kilir. Memberitahukan bahwa kandungannya kelak akan lahir laki-laki dan di-
[ 13 ]

hadap oleh binatang-binatang.
Setelah bayi berusia tujuh bulan Kenthus meninggal dunia. Sebelumnya ia menuturkan tanda-tanda orang yang dipanggil Tuhan. Berupa isyarat yang dirasakan oleh anggota tubuh. Pesan ilmu itu diterima dengan baik oleh Prucul. Kelahiran bayi dibarengi dengan hujan bunga dari angkasa yang dijatuhkan para dewa. Kancil nama bayi itu, sesuai dengan pesan Kenthus, tumbuh sehat dan berotak cerdas. Konon Nabi Adam datang juga menjenguk kelahiran Bagus Yatin.
Menginjak usia enambelas tahun Kancil telah mahir berbagai ilmu:

12. Pupuh Asmarandana, 34 bait.
Kancil sering pergi ke mana-mana. Ia sangat sombong dan nakal sekali. Untuk ada kerbau yang selalu mengingatkan perbuatan Kancil yang salah. Namun perangai Kancil tak berubah dengan segera. Suatu hari Kancil menyendiri berjalan mengikuti aliran sungai. Ia tertarik oleh rumput-rumputan yang tumbuh di tepiannya. Sampailah ia di hulu Sungai, Situbanda namanya. Ia ingin mandi dan turun ke air, tetapi tiba-tiba tertarik pandangannya oleh seekor siput yang menggantung di lumut.
Kancil menghina si siput habis-habisan. Siput menjadi marah dan mengajak si kancil untuk mengadu kecepatan lari sepanjang aliran sungai. Keduanya setuju dilaksanakan pada keesokan harinya.
13. Pupuh Pangkur, 28 bait.
Siput segera mengumpulkan teman-temannya, yang besarnya sama. Tiap-tiap empat meter sepanjang aliran sungai akan di tempati seekor siput yang menggantung pada lumut. Siput yang berada di depan Kancil harus memanggil Kancil sampait siput yang berada di ujung sawah. Begitulah tetjadi pada esok hari. Semua siput telah berada di tempat yang ditentukan.
Kancil pagi-pagi telah tiba sambil tertawa-tawa. Perlombaan dimulai segera. Mula-mula Kancil hanya betjalan lambat kemudian

memanggil siput. Ternyata di depannya kira-kira dua meter Siput minta agar Kancil mengejarnya. Demikianlah berulang-ulang terjadi, selalu Siput telah berada di depan Kancil, walaupun Kancil [ 14 ]

berlari secepat-cepatnya. Seratus meter kemudian Kancil jatuh kehabisan napas. Tenaganya terkuras habis.
Ia minta maaf kepada Siput setelah pulih tenaganya.

14. Pupuh Dhandhanggula, 27 bait.
Siput menyampaikan bermacam-macam petuah kepada Kancil. Antara lain janganlah merasa diri paling pandai. Biarpun keturunan orang rendahan jika mau belajar dengan sungguh-sungguh pasti meningkat derajatnya. Dalam hidup orang harus mencari budi yang baik, karena orang akhirnya akan meninggal dunia, paling banyak sampai usia sembilan puluh tahun.
Usahakan agar perilaku Panca-indria sesuai di dalam dan di luar tubuh. Tekanlah budi yang jelek agar mampu berkumpul dengan Tuhan yang kuasa. Selanjutnya Siput menjawab pertanyaan Kancil tentang pati yang sesungguhnya.

15. Pupuh Sinom, 25 bait.
Siput pun memberikan pengetahuan tentang ilmu kesempurnaan pati kepada Kancil, sesuai dengan yang dimiliki oleh Siput. Untuk itu Kancil diminta agar masuk ke dalam gua-garba Siput. Kancil masuk lewat lubang hidung Siput dan tiba di suatu dunia yang luas dan sunyi. Semua jenis warna diberikan penjelasan yang berhubungan dengan hidup dan insan kamil. Dan apa yang disebut warna atau wujud yang sejati.

16. Pupuh Pucung, 32 bait.
Arti Islam menurut Siput adalah selamat di dunia. Siapa yang tidak tahu Islam yang benar ibarat binatang di hutan. Makhluk ada yang menciptakan. Ia jadi karena iradat Alloh. Dianjurkan agar Kancil belajar yang sungguh-sungguh, jangan hanya meniru-niru yang tidak tahu. Siput memberi contoh beberapa hal yang diketahui di beberapa tempat di Jawa. Tidak lupa Siput mengutip beberapa ayat yang terdapat dalam Kitab Suci AI Kur'an, untuk bahan perbandingan.

17. Pupuh Asmarandana, 31 bait.

Siput menjawab pertanyaan Kancil, bahwa keadaan di dunia ada batasnya. Lain dengan di akhirat. Ibarat orang bepergian ia [ 15 ]

akan pulang kembali ke tempat asal. Apa perolehan yang dibawa kembali tidak dapat diulang. Kancil belum ingin keluar dari guagarba Siput sebelum memperoleh penjelasan tentang ilmu rasa. Kancil menerima lafal Kalimah Syahadat.

18. Pupuh Dhandhanggula, 35 bait.
Siput memberikan penjelasan tentang isyarat yang dihadapi oleh makhluk apabila ajalnya hampir tiba, menurut pengalaman Siput. Sejak enam bulan sebelum terjadi. Siaplah menyerah bulat kepada Hyang Kuasa agar patinya sempurna. Selanjutnya Kancil diperintahkan untuk meneruskan pengabdiannya kepada orang banyak.
Suatu ketika Kancil mencuri ketimun di ladang milik Pak Sutatruna. Ia datang berulang-ulang ke ladang itu menghabiskan ketimun yang muda-muda. Pemiliknya mencari akal untuk menangkap binatang yang mengganggu hingga tanamannya rusak. Dibuatnya orang-orangan dari kayu supaya binatang yang mencuri takut. Tetapi orang-orangan itu semuanya dirobohkan oleh Kancil. Sutatruna kemudian mengolesi orang-orangan itu ,dengan getah pohon yang lengket. Getah nangka, getah gundhang dan pohon bendha.

19. Pupuh Sinom, 31 bait.
Sutatruna dibantu oleh banyak pemuda desa. Orang-orangan kayu telah dilumari getah cukup tebal dan didirikan di empat penjuru sawah. Kancil akhirnya tertangkap, biarpun berusaha sekuat tenaganya untuk menghilangkan getah yang lengket. Ia mengutarakan kesal hatinya panjang Iebar. Bahwa orang sebaiknya berpikir masak-masak sebelum melakukan sesuatu dan sebelum melaksanakannya. Karena bahaya besar tidak hilang oleh puji tanpa berusaha.
Orang yang bijaksana berpikir dulu sebelum bertindak.

20. Pupuh Maskumambang, 37 bait. Banyak orang yang tobat setelah masuk penjara. Kancil terperangkap akibat menuruti nafsu hati tanpa ditimbang oleh nalar yang tenang. Sutatruna yang terjaga melihat ke arab orang-orangan di sawah. Sebelah Baratlaut ternyata roboh. Segera ia singsingkan lengan baju dan lari ke tempat itu. Ia berteriak gembira melihat pasangan-getahnya mengena.

15

[ 16 ]
Kepala Kancil dipukul dengan pangkal kapak hingga pingsan. Kaki-kakinya diikat erat dibawa pulang. Sutatruna sangat senang hatinya. Dipikulannya tergantung Kancil sebelah depan dan kayu bakar sebelah belakang. Para tetangga datang ingin melihat tangkapan yang aneh. Sutatruna setuju untuk menyembelih Kancil pada keesokan harinya, mengingat hari telah petang.

21. Pupuh Mijil, 33 bait.
Istri Sutatruna menyediakan kelapa. Kancil akan dimasak bumbu rempah, agar tetangga dapat ikut merasakan dagingnya. Kancil kemudian dikurung dalam "senik" kulit bambu. Di atasnya diletakkan batu sebagai pemberat. Tali-tali pengikat kakinya dilepaskan, agar dapat tidur dan berputar-putar. Kancil menyerahkan diri sepenuhnya menghadapi kematiannya. Tetapi agaknya mautnya belum tiba. Malam-malam masuk mendekati kurungan Kancil seekor anjing jantan. Ia kedinginan di luar, Kancil memperoleh kesempatan menipu dia, dengan berdalih ia akan dikawinkan dengan anak Sutatruna. Sehingga anjing jantan itu terpikat hatinya.

22. Pupuh Kinanthi, 39 bait.
Macam-macam cerita Kancil dalam usahanya memikat hati si anjing. Antara lain kedua anak perempuan Pak Tani akan dikawinkan sekaligus dengan dia. karena Pak Tani ingin memperoleh keturunan yang pandai seperti Kancil. Batu yang diletakkan di atas kurungan sebenarnya batu yang jauh asalnya, yang memberikan khasiat agar Kancil kuat beristeri dua.
Anjing terpancing oleh impian kosong, akhirnya menggeser batu yang diletakkan di atas kurungan Kancil.

23. Pupuh Pucung, 29 bait.

Setelah Kancil keluar, anjing pun masuk ke dalam kurungan. Kancil pura-pura kembali dan minta mengurungkan niatnya. Anjing merengek-rengek mohon agar Kancil jangan mengurungkan niatnya, karena ingin sekali kawin dengan anak majikannya. Pagi-pagi anak Sutatruna membawa tangkapan ke tempat yang terang, kiranya yang dibawa bukan Kancil, tetapi anjing. Anjing itu dipukuli hingga setengah mati, ayahnya ikut pula melampiaskan marah. [ 17 ]

24. Pupuh Asmarandana, 29 bait.
Anjing lari menjauhkan diri, takut tuannya membunuh dia. Ia ingin mencari tempat tinggal si Kancil. Diceritakan Kancil tiba di bekas perumahan yang belum lama ditinggalkan oleh penghuninya. Ia tertarik untuk melihat lebih dekat dan terjerumus ke dalam sumur tua.
Kancil menyesali dirinya yang kurang hati-hati dan menghibur hati dengan mengucapkan kalimah toyibah dengan keras-keras. Suaranya menarik perhatian seekor gajah yang segera datang ke dekat sumur. Kancil bercerita kepada gajah bahwa hari kiamat akan tiba, itulah sebabnya ia masuk ke sumur sesuai dengan petunjuk Nabi Sulaeman. Agar jangan kejatuhan langit.

25. Pupuh Maskumambang, 35 bait.
Kancil sangat pandai bercerita sehingga menarik hati gajah untuk ikut serta berada di dalam sumur. Kancil pura-pura menolak mengingat tahi gajah akan mengotori tempatnya. Gajah minta dengan sangat dan bersedia menempatkan Kancil di atas punggungnya. Gajah akhirnya diperbolehkan turut masuk ke dalam sumur.
Dengan hadirnya gajah di dalam sumur, maka tinggal kira-kira dua meter lagi jarak punggung gajah dengan bagian atas tepian sumur.

17

[ 18 ]

SERAT KANCIL
1

[ 19 ]1. Dhandhanggula

  1. Ri Rebo Pon panitreng mamanis
    tanggal kaping nem wulan Muharam
    nuju Jimawal taune
    candrasangkalanipun
    TATA SIRNA ESTHINE BUMI
    wuku kala pringkelan
    uwas mangsa pitu
    wanci enjing tabuh hastha
    panggusthine ing tyas duhkitaning tulis
    tembang tembung Macapat.

  2. Murih terang pamriksa paneling
    surasane sastra ngurugita
    sasambene para rare
    kang meksih mudha punggung
    sampurnaa dayaning pardi
    pinardi keksikara
    kararaning idhup
    wajib ngatasing ngagesang
    sastra Jawa lulurining Tanah Jawi
    kang kinuksmeng utama.

  3. Utamengtyas nirmalaning tulis
    kata punika tita tembang
    pramasastra lagehane
    tirunen manjing kalbu
    lalatihen wanduning kawi
    dasanamarju basa
    basukining ngidhup

21

[ 20 ]

    tembung Jawa Arab Buda
    kangkalaku kulina prapteng mangkin
    warta saben nagara.

  1. Ywa pepeka ing wahyaning kawin
    titenana wanda lingga basa
    ki Pujangga panganggite
    jejer anyilih catur
    wawangsalan nyilih kang nulls
    surasa lawan rasa
    pangundhuhing tutur
    iki jumeneng uwit pang
    godhong kembang pentil tuwa den undhuhi
    manjing sajroning nala.

  2. Nora kena lali salah siji
    siswa manggita tembunging sastra
    pamrih dhamang pamaose
    krungu bangkit lumebu
    sraseng tembung midraweng budi
    budaya di buka karna
    panetahing kawruh
    annimbahi pancadriya
    driya wenang wening swara kang dumeling
    gancaring nuksmeng jiwa.

  3. lng Ngayogja tetesireng mangsi
    Rahaden Panji Sasrawijaya
    Mangun warsita tumrahe
    sastra ukara kaglung
    ater-ater basaning kawin
    kawi jarwa myang wantah
    kehing catur kudu
    tumibaning tembung Jawa
    kapatrapan ater-ater kewes apik
    alus rurus jlagedhag.

  4. Wus kagedhug Jawa kang manguning
    bausastra myang paramasastra
    ywa karana pathokane

22 [ 21 ]

    cotho kang durung gayuh
    ngayah-ayah ngayawara ris
    brastha pating salingkrah
    dhateng kuping krungu
    manna mangke sastra denta
    kang lakyana rinikatan prapteng tulis
    saha jejer wit kembang.

  1. Babad Kancil kang kianrya misil
    lirnya misil punika upama
    tepa palupi badane
    wutuh sinawung kidung
    ananarik tangine budi
    dadalane met' warah
    padha Ian maguru
    yen manjing sajroning tyas
    jumenengken angen-angen ngatas kang wrin
    m baboni turun tedhak.

  2. Yeku dadi piwulanging ngati
    kang sampeka mardi pikirira
    saben dina pangundhuhe
    wowohan makripatu
    dadya ngelmu panggawe ngati
    santosa saka netra
    rerupan kang klebu
    panyakrabawa deduga
    bersotaning dyatmika yun marsajani
    tetep sarjana mulya.

  3. Dimulyeng tyas saka ing panglatih
    musthikeng kalbu yan jana tama
    bangkit wruh ala becike
    ngengrengan kang kadulu
    terusana sajroning ati
    pinilih lumaksana ·
    kang yogya tinemu
    juti bubar kapalajar
    sima ilang wong mawang pakaryeng sandi
    tetep tyas suksmantaya.

23

[ 22 ]
  1. Marma kancil kaiket kaanggit
    mung kinarya ngasah para mudha
    ing sura sakeh lupyane
    tan ngamungken kang bagus
    nadyan ala kang karya juti
    kang kudu kinawruhan
    weruha patrap dur
    mamrih -tyas manyakrawala
    ing deduga prayoga titi lastari
    adining tama loka.

  2. Sigegen kang carita ginupit
    mangsa kalaning ing jam an kitrah
    nungswa Jawa santerone
    kewan wana sadarum
    isinira mawarni warni
    meksih arang manungsa
    keh kewan wana gung
    bangkit tata sileng janma
    wus pinasthi karsaning Sipatulrahim
    akeh kewan samyana.

  3. Bausastra aparameng kawi
    Jawa Arab linatih ginulang
    guna di kasentikane
    putus mangulah junun
    agamaning Hyang maratani
    ginelarken neng kewan
    duk semana nuju
    ing Ajam kang madeg Nata
    Jeng Suleman Mulikul baladeng Mesir
    juru slameting dunya.

  4. Ratu Agung sala krama niti
    putus saliring basa samoha
    basukya geng darajate
    tentrem karyaning kratun
    sakurebing ngantariksadi
    saklumahing bawana
    kutu-kutu sujud
    wun dene jin pri manungswa

24 [ 23 ]

    kabeh-kabeh wedyasih biraweng Gusti
    marma sadaya kewan.

  1. Areraton etraping utami
    kabeh kewan meh gulung kadibyan
    ing gunasti pangatase
    karardining tumuwuh
    nuksmeng tama ing agal alit
    ngulah kridhaning jasad
    swarjananing ngidhup
    ing kawruh guna widagda
    kasusastran basukine den kawruhi
    kayata ywa karana.

  2. Bausastra den ajar tiniti
    Kitab Kur'an palak palakiyah
    kukum angger sasamine
    pangajaraning kawruh
    buku-buku ananing bumi
    wus dilalah karseng Dat
    kang wajibul wujud
    tumitah ing jaman kitrah
    kabeh kewan putus saliring pakarti
    kinarya lalampahan.

  3. Yata ingkang jinejer ing kawi
    samana Hyang kang murbeng bawana
    nitahken kaelokane
    tan anurunken truh
    amung panas ing mangsa katri
    tan ana kamurahan
    antuk sangang tengsu
    suket tarutala sirna
    glagah tuwin alang-alang lir kabesmi
    bebas trapas baranang.

  4. Ampak-ampak bledug awor angin
    tumempuh karang kirna bimangsa
    sindhung riwut tanpa leren
    mandira wrekseng gunung

25

[ 24 ]

    sirna larut tan ana keri
    kang meksih sawetara
    ing jurang myang trejung
    nanging sungil trebis parang
    sato datan bisa manjing ngupa bukti
    wit babenduning Pangran.

  1. Sumber sumur kali kalen belik
    bangwan rawa talaga asat
    tan ana banyu satetes
    sagung kewan angungun
    nrantang jentung puteg anangis
    samya nekung munajat
    lunturing sih turun
    salat Istikanorasah
    nanging meksa tan ana parmaning Widi
    sangsaya saya harda

  2. Kabeh sato priyestri geng alit
    manyrik samiya swareng karuna
    nyipta kiyamat tekane
    mangkana tangisipun
    Subkan Alloh kang sipat basir
    kadi pundi kawula
    tan bukti tan nginum
    yen tan pinaringan pangan
    luhung Tuwan muguta ujwamba sami
    urip dahat sangsara.

  3. Estu datan saget anglampahi
    ngluhuraken asmaning Pangeran
    bablesah jiwa ragane
    kekuwataning kayun
    saha kayat saking rijeki
    puji dikir lan donga
    saking dayanipun
    pangan papancening gesang
    punapa ta gusti anyidrani dalil
    Kur'an kang kabyawara.

[ 25 ]
  1. Wus kawentar midrawa ing bumi
    pangandikaning Allah Tangala
    makaten lapal ungele
    wa'ama mindabetun
    wapil arli balangalili
    murat dipun kang komram
    sawarnining wujut
    kang gumremet mangku kayut
    atas saking kodrating Hyang Maha Suci
    rejeki pinaringan.

  2. Mangka sampun tita ing watawis
    lami tan won ten turuning jawah
    kang nyukulken ron-ronane
    rejekyamba sedarum
    pikuwating pujarjeng Gusti
    yen makatena Tuwan
    yun ngrusak karatun
    inggih karatuning Tuwan
    ingkang tanpa wiwitan langgeng dumadi
    kang tan ngalap wusana.

  3. Duk samana durung amarengi
    tibaningsih mring kang papacinta
    yata kang cinritakake
    pinet purwa witipun
    won ten juga mahesa Bothi
    jalu nem abirawa
    santosa liripun
    respati dedeg prakosa
    lagya nandhang papa kataman ing gering
    sabab tan nginum boga.

  4. Sampun catur dasa ri ngrerintih
    aneng soring wit Sempu nglemprak
    grana usika daging tek
    swara sret usadeng luh
    1ir tinuras raine ngrungih
    lir sundar katyup bara t
    sulap kang pandulu

[ 26 ]

    mobah molah malik-molak
    sasambate adhuh Jawataning Widi
    pun Bothi binanjuta.

  1. Tan kuwawi amba ngrakit urip

    sisikuning Hyang ingkang dhumawah
    luhung pinecata mangke
    dhuh Gustiku Kang Agung
    dene amba puniki urip
    sababipun punapa
    tan boga tan nginum
    mangka pikekahing gesang
    gunung asat satetesa tanpa warih
    tan kirang lalantaran.

  1. Kodratingwang kang bil'salatin

    wus gumelar tandha kasat mata
    dene makaten ing mangke
    catur dasa ri sampun
    ingoncatan ponang rijeki
    tan kirang lalantaran
    kodrating Hyang Agung
    ngluhurken dikir rus'akmal
    asmaning dat saha pangan kang nguwati
    ing sipat kalih dasa.

  1. Karya puji ngeningaken budi

    nyuwun kawlasan sihing Pangeran
    oluliyah jro ciptane
    nanging tan saget wungkul
    tan tememen kecaping puji
    jalaran gondhang asat
    peteng suwung kemplung
    makaten reh kamlaratan
    yen nenuwun kacek tan saged ngantepi
    kawamaa samana.

  1. Maesa wus pasrah marang tokit

    kocapa kusumeng wanawasa
    macan gembong panengrane
    santosa birawa nung

[ 27 ]

    meksih anom kukunya lungit
    radha lir kapurancang
    tutuk mangah murub
    netra lir baskara kembar
    lumampah neng ngalang-alang tan kaeksi
    marma miris pra kewan.

  1. Samana nuju sira dibya di
    kesari wisata mireng swara
    tangis ngisor Sempu nggone
    tiniling saya ngruntuh
    manjing kama tangi kang budi
    welas mring kang udrasa
    tur sima drung weruh
    warnanira kang karuna
    amrepeki sor sempu kagyat mangeksi
    mring wujute maesa.

  2. Angalemprak tinup laler wills
    wus tan pisan-pisan sipat mesa
    serdula tatanya age
    ririh denira muwus
    paran baya kebo sireki
    wus lawas watarengwang
    kadulu ngalumpruk
    wandanta sawang kunarpa
    analangsa ngumbar swara gendeng pikir
    kang nglunturken katresnan.

  3. Si Danuka sumambung ngreririntih
    heh mitrengsun kang sudibyeng wana
    sira takon purwakane
    sun aneng ngisor Sempu
    uwis kawandasa ri tampi
    babenduning Hyang Suksma
    kelantih ragengsun
    tan boga tan ngombe ingwang
    kinacek lan sapapadhaning dumadi
    tinup larasing kala.

  4. Mangsa iki nadyan kurang warih
    larang rejeki cagaking gesang
    nanging mung awakku dhewe

[ 28 ]

    kang tan antuk pitulung
    siksaning Hyang ingkang ngraketi
    kaluwih ngelih ngelak
    sun tan bisa sung wruh
    wit padha nglakoni sira
    gembong welas ing nala rumangsa sami
    sasamining ngagesang.

  1. Wajib lamun mahyakaken asih
    supaya blabor sameng timitah
    wusana mong panabdane
    dhuh maesa kalamun
    ana ingkang tutulung asih
    aweh lantaran gesang
    srana rijekimu
    banyu saha tarutala
    mikuwati dadi sambunging ngaurip
    punagimu punapa.

[ 29 ]2. ASMARADANA
  1. Kasmaran kebo miyarsi
    dahat asreping tyasira
    antuk apuraning manon
    metu wasitahing sima
    bothi alon manabda
    krewara manuara rum
    adhuh sardula sing sapa.

  2. Tetulung uripan mami
    nambak pralayeng sun mangkya
    kang uwis kaya mangkene
    paribasane wong kuna
    nganti kembanging sela
    sileming perahu gabus
    iku dununging ragengwang.

  3. Tegese dahat mustakim
    kang kaya awak sun macan
    yen nemuwa urip maneh
    sabab badanku wus lesah
    senacfyan ana pangan
    sun kira tan bisa klebu
    reh gurung asat kewala.

  4. Ewa samono manawi
    rijeki kalawan toya
    babarengan tekan kene
    sun kira nikmat mupangat
    tumameng wandaningwang
    estu sun kira tan ana.

  5. Ana banyu saka ngendi
    prasan atiku lor wetan
    kidul kulon kali kalen

[ 30 ]

    sumber belik rawa asat
    paran derantuk tirta
    kesari sumambung wuwus
    bab iku ingsun kaduga

  1. Mung paran kang dadi jangji
    maesa alon manabda,
    prakareku mung rumojong
    manut miturut ing karsa
    aja kang tekeng lara
    nadyan remuk dadi glepung
    sarambut pinara sasra.

  2. Prabata prinandayani
    tumempuh mangsa mirisa
    bote sinambung uripe
    kang sarta nambahi nyawa
    lah kaya paran sima
    nglairna budi rahayu
    dadya tandhaning susetya.

  3. Tuhu memitran lan mami
    dunya ngakir aywa pisah
    dene yen sira ing tembe
    katempuh ing pringgabaya
    kesari sun alangna
    lakune wong tulung tinulung
    mamrih basukining badan.

  4. Lahirna cipta samangkin
    tumibeng sih kawelasan
    prasasat malakul maot
    ngijra'il angeja wantah
    tumurun nyambung nyawa
    sewu yuta panrimengsun
    suka sukuring Hyang suksma.

  5. Sardula wus anyagahi
    sigra wisata ngupaya
    lata ron tilar sadrenges
    tebih watawis sangang pal
    wus nyantuk kinum toya
    kehe watara rong panggul
    ngrenggunuk ijo ngrembaka.

[ 31 ]
  1. Tan dangu lampahnya prapti
    ngisor Sempu nggone mesa
    den brukken aneng ngarsane
    danu kajenger duk mulat
    lata drenges tilarsa
    asreping tyas suka sukur
    dahat suka mawantatma.

  2. Manembah sujut si Bothi
    ing ron kang wus kinum toya
    saha matur mring harimong
    adhuh singaning Nederlan
    nglengkara ta maijanta
    satus kethi amba nuwun
    pinten banggi dinten benjing.

  3. Kula tur wales nyameni
    saking darma marta Tuwan
    tan langkung amung sumendhe
    atas karsaning dat mulya
    kang tan klimput ing lembat
    ngalimun bidatis sudur
    ngawruhi krenteking dhadha.

  4. Nulya sadaya binukti
    tanggap rasa getih tampa
    sanalikane tyasnya jer
    seger sum yah midreng jiwa
    lumpuh pegel masirna
    dahat nikmat sesek singkut
    tan siwah janma lan kewan.

  5. Larang pangan beras pari
    sega beras sepur doyan
    kalane kelantih kebo
    alang-alang garing doyan
    kleyang kewala doyan
    kang mangka mangke andanu
    mangan taru kinum toya.

  6. Antara ron tilar santing
    sima terang ing paningal
    nulya wisata ge age
    ngupaya maning rambanan

33

[ 32 ]
    kang aneng tepi jurang

    sadarpa sungil gonipun

    watarantuk nem bopongan.
  1. Sinunggi mring narmada glis
    subadya cancut tandangnya
    den brukken samadyaning we
    sasampunira ingentas
    binakta wisatenggal
    binrukken ing ngarsanipun
    bothi tambah sukeng driya.

  2. Alon matur esmu nangis
    marang risang budi darma
    adhuh sardula wong saleh
    sewu yuta panrimamba
    nangking panuwun amba
    mugi kang pracayeng laku
    srahna dat ingkang murweng rat.

  3. Ywa mamang tindak kang yukti
    wahyaning ngamal susila
    kadarmanta kang lumeber
    atas sadu pari krama
    nyrambahi sariramba
    nga1angi pedhoting ngumur
    marma sampun wancak driya.

  4. Suksma tan klimputing ga'ib
    ngodrat kalam bangkit molah
    saking karsaning Hyang Manon
    nulisi sagung klakuan
    awon sae sinerat
    kang kadi paduka estu
    aneng loh makpu tetela.

  5. Warah jeroning ngaka'it
    ngamal sapinap tunapsa
    liripun klakuan sae
    dados prauning sarira
    kapanggih ing sakarat
    wawales tikel ping satus
    atasing basuki tama.

34 [ 33 ]
  1. Nuli kang suket binukti
    dupi karl sawatara
    trangginas Kesari gem bong
    ngupaya malih rambanan
    kang sampat momot toya
    sadina ajeg ping telu
    mangkono prawireng gra.

  2. Wusing wetara saptari
    rinangsum ping tri sadina
    saha solan satin godhong
    sima sangsaya sihira
    kongsi nyolong lung tela
    lembayung rendeng ron jagung
    darbeke janma padesan.

  3. Awit ketarik tresna sih
    dennya met pawong sudara
    lir tunggal yayah renane
    tan kena benggang sarema
    nir suba sutanira
    rina wengi tunggal turu
    samana alama lama.

  4. Danuka wus lemu gembil
    rehning datan kurang pangan
    waluya rawas wus pulih
    tambah prapteng mangsa sitra
    ngreceh lara ping wresa
    cukulan ing wana tuwuh
    warata satanah Jawa.

  5. Mahesa wimbuh respati
    santosa lemu dagingnya
    sampil punuk mendhol-mendhol
    geng luhur yayah prabata
    kalimis araras
    karnun kupeng muka capu
    netrane sumirat darah.

  6. Tracak lantas kikil trincing
    kulit tipis wulu ngawat
    dhasar lamus semu ijo
    jangga geng pranaja jembar
    buntut merit tur panjang

35

[ 34 ]

    badan gilig weteng dhadhut
    kuwat sakti dibyengkara.

  1. Singa miyat pasthi giris
    kagum katutaweng nendra
    pantes linebokken kunggres
    tentonseteling lndiya
    yekti antuk ganjaran
    apese mendhali prunggu
    mesa kang kadya mangkana.

36 [ 35 ]3. DHANDHANGGULA

  1. Lir sakara dennya mitran sami
    sardula gembong lawan danuka
    wuwusen arimong mangke
    mulih ring wismanipun
    dupi prapteng panti ngupadi
    mamangsan yun minongsa
    takdiring Hyang Agung
    wektu samana tan daya
    jangkfih tuna nubruk luput kongsi langib
    sunya tan antuk mangsan.

  2. Lir kiniyas rejekine debi
    kidang menjangan saha andhapan
    kadhal kodhok luwak rase
    sapta ari tan mangguh
    dahat luwe koncatan bukti
    macan gembong klalipan
    putek peteng tambuh
    kontrang-kantringan kewala
    ngalor ngidul ngetan ngulon datan manggih
    nulyeng nget kang wardaya.

  3. Ngunandika elo toblas lali
    ingsun dene wus potang kotaman
    rejeki mring kebo biyen
    drenges ron tilar sagung
    tarutala maneka wami
    adoh panggonanira
    lawas tanpa petung
    wirang isin ingsun temah
    saben dina nyunggeni mbrengkut lir glidhig
    saking yun budyatama.

37

[ 36 ]
  1. Tameng gesang tetuhu sasami
    supayane tembe antuk palal
    wawales ing sapantese
    mangkya kebo wus lemu
    lulur kisi punuke gajih
    lantaran saka ingwang
    pikuwating rangsum
    lumintu ing saben dina
    rehning mengko sun tuna ngupa rejeki
    kendran barang mamangsan.

  2. Ingsun minta kawlasan ing Bothi
    kang supaya nandhani katresnan
    wajibe mimitran genten
    reh sun kaputeg butuh
    dahat luwe cape ingjisim
    ingsun jaluke coba
    punuke andanu
    saparo kewala amyak
    nadyan kabeh sun kira tan malarati
    wit adoh dalan nyawa.

  3. Nguni dhasar wus duwe punagi
    rikalane kataman sangsara
    sing sapa kang marasake
    yun mituhu satuduh
    karsanira kang tumulung sih
    tan pisan kumedhapa
    saguhe rumuhun
    lah coba ingsun kepanggya
    macan gembong wisata tan dangu prapti
    pinanggih lan mahesa.

  4. Wusing tatakramaning basuki
    silaning kahanan titah gesang
    tan siwah adat sabene
    nulya mong nabda arum
    mring danuka praptengsun iki
    tan katemu wus lawas
    yun wruh kahayonmu
    kapindhone minta welas
    marang sira gentenan wong aneng bumi
    wenang palar pinalar.

38 [ 37 ]
  1. lngsun uwis saptari tan bukti
    mider wana ngupaya tan daya
    wahyakna welasmu mangke
    iki mitranta lesu
    kendran pangan sira kang wajib
    lamun dhangan ing karsa
    punukmu puniku
    wus sun tim bang kaya nora
    melarati rehning punukira Bothi
    adoh lan dalan nyawa.

  2. Mangka punuk ingsun kang murwani
    sun rambanken ron drenges tilarsa
    suket banyu ron-ronane
    nemahi daging lemu
    anglengguruk punukmu gajih
    mangkya wus kiyat santosa
    saking kadarmanku
    luwar saka kasangsaran
    marma aja selak pamundhutsun Bothi
    benering tatakrama.

  3. Ujaring dalil kalamolahi
    wong kang potang ngamal rila eklas
    tikel satus wawalese
    kang mangka pamitengsun
    muhun trirna punuk sapalih
    karya cagaking gesang
    ywa selak andanu
    aja madayeng ubaya
    Gusti Allah kang sipat Rahman irrahim
    murah dunya sih kerat.

  4. Mesa Bothi kumepyuring ati
    lir glas krestal kemprang tibeng srasah
    mester ingkang mawa semen
    nglong cipta slira kumyus
    ketes-ketes swanita mijil
    tri pandurat tan nabda
    jentung pungun-pungun
    tuntunging nala narantang
    ringa-ringa lesah lir pindah wong ngimpi
    sulap pangeksinira.

39

[ 38 ]
  1. Amarlupa nir bayunireki
    cakraning wardaya cipta ilang
    kadya kenganglangan tyase
    wusanane panggayuh
    gayuh-gayuh wangsulan ririh
    mrih sami ngarah arah
    man uara arum
    dhuh debi aja mangkana
    dudu padon sira mundhut getih daging
    kang tumempel ing badan.

  2. Sewu tangeh sun ulungna debi
    reh sun datan jangji lawan sira
    aweh daging punuk kiye
    prasetyeng sun mung tanggung
    nanggulangi satru jaya sti
    kang sun saguhl macan
    tempuh ing pakewuh
    prabata pitasik wongsa
    tekeng lara nadyan tumekaning pati
    tan nedya neat sakeswa.

  3. Liya iku tan darbe punagi
    ingkang kadya pamintamu macan
    iku nedya karya dede
    yen mangkono sireku
    wong tetulung temah menthungi
    pati den nggo dolanan
    mung siji uripku
    tan duwe urip badinan
    yen anaa pamerane bae gampil
    reh sira mitraningwang.

  4. Lah elinga ywa tindak tan yukti
    kaya paran macan karepira
    landraten atirnu dhewe
    tan gampil culing wuwus
    kudu nganggo tinimbang dhlsik
    jroning atimu ana
    rembug bener luput
    ajara budi kraharjan
    potang pangan estune anagih bukti
    karya anyaur karya.

40 [ 39 ]
  1. Rajabrana tuwin guru dadi
    bayar arta sapira ing rega
    mirit sapira bobote
    bobot utawa traju
    karya nimbang amrih satiti
    yeku lakuning potang
    mangka sira jaluk
    punuk sira arsa mangsa
    ingkang ora wicaramu wani-wani
    manut pikir tan harja.

  2. Lah trajuneng kecapireng lathi
    ywa kawahya yen durung tetela
    timbangen bener lupute
    saking prasan atiku
    lihmu nganggo cangkem wus lami
    de cule kongsi salah
    temah murang laku
    ngrusak pranataning gesang
    kay a priye wicara lehmu mbaleni
    kagyat debi swardana.

  3. Pasrangkara aja kumawasis
    lungiting sabda mung amrih murka
    iku dudu sabenere
    ngatokaken tyas palsu
    macihnani budi pranatis
    kumetmu nurut empyak
    pajatine punggung
    elo kujur raganingwang
    ngong tetulung temahan pinenthung linggis
    awit alaning sanak.

  4. Lah ta mara ling-elingen Bothi
    durung klingganata daluwarsa
    maksih katara tilase
    nguni ngarah satuduh
    ing wong ingkang gelem nulungi
    ilanga cintrakanta
    mangke mukir mungkur
    mara age katogena
    dudu geni sagara wae wis
    danuka gebyurana.

41

[ 40 ]
  1. Kebo nulya sumambung wlas asih
    dhuh sardula aja kleru tampa
    nora mangkono patrape
    nanggulang satru mungsuh
    sun pamekken samodra agni
    remuk kasawuma
    srah jiwa ragaku
    wruhanira ora-ora
    madayakni prabatapi mung upami
    dhasar yen mula ana.

  2. Padha kardi yun nempuh sireki
    ywa sandeya sun dhisik pralaya
    lah endi macan rupane
    jamurapi kang magut
    dene nganggo melehken jangji
    san atiku wus tuwa
    mung akeh yuswamu
    deneta tan wruh pralambi
    lah ngajiya macan pasemon kang lungit
    supaya wruh upama.

  3. Macan gem bong alon nambung angling
    iya bener mesa wuwusira
    sagara geni pasemone
    tegese kang puniku
    bab babaya pakewuh sami
    sira kang wani malang
    mring sun atetulung
    sewu sukur nedha nrima
    nora sida sun minta punukmu Bothi
    yen mula tuhu setya.

  4. Kabeneran banget anujoni
    uwis tigang dasa ri punika
    sun pancakara katiteh
    lan wong lorek dibya nung
    tan kawawa sun mungsuh jurit
    wit sura sakti guna
    wikrama di mredu
    sasat Hyang Bathara Kala
    ngapurancang rodha catu ngilat thathit
    ingsun murut ngendrasa.

42 [ 41 ]
  1. Minta tulung marang sira Bothi
    sun karya srana leliru lambang
    campuh ing bandawala ge
    nanging pangiraningsun
    tan ku wa wa sira ngalangi
    marma sun panggya sira
    datan minta tulung
    amung klantihe rageng wang
    ambebana punukmu ingkang sapalih
    iku daging mirungga.

  2. Kaya nora tumekane pati
    rehning adoh lan dalaning napas
    sira mopo wusanane
    saguh dadya tutunggul
    lamun baya pakewuh prapti
    kapaseng yogya bagya
    untunging ragengsun
    sanadyan mati tan mangan
    ujer nora pinatenan lorek debi
    kang mangkono tyas tama.

  3. Sira saguh angalang-alangi
    lahta payo sun tuduhken sira
    panggonane macan lorek
    kang karya dudu mring sun
    kebo dupi miyarsa angling
    gembong ingkang mangkana
    wucat netra murub
    keju ndharedheg kumesar
    nar enaran bunaring tyas titis atis
    sima dayaning gesang.

  4. Gedheg-gedhegjudheg ing pamikir
    ing wusana nyanggemi jangjinya
    manjing marang samodra we
    mangkono wong kasusu
    dhasar bodho kaburu ngisin
    kesira sabdanira
    heh ta kebo bagus
    nanging sun pastheken sira
    nora klakon ewa samono sun irit
    mlakuwa wurining wang.

[ 42 ]
  1. Wisata lon arimba neng ngarsi
    maesa tut wuri pancakdriya
    satus yuta bingung tyase
    rehning mong ambeg punggung
    cipteng kebo tan wurung mati
    rinuda rinupaksa
    yata puluh-puluh
    mati mringkus lan bergagah
    yogya panggah saguh tumempuh ing jurit
    yata ajang-angajang.

  2. Abote wong nedya luru urip
    datan dangu karweka tumeka
    tirah ing samodra jejer
    sima nulih ana nu
    saha nebda payo den aglis
    gebyura mring samodra
    ngetokna panggahmu
    tan susah sagara wongwa
    banyu bae yen nyata wani ngantepi
    mirit punaginira.

[ 43 ]4. SINOM
  1. Rehning tyas mudha sru kewran
    kebo saking dahat miris
    sumelang dhengkuning gesang
    mele beng tirta smu isin
    sedhih kaworan ajrih
    kebutuh nglakoni saguh
    gugup agedandapan
    kaweleh welehing jangji
    nalarira kasor sawuwuse salah.

  2. Mangkono yen wus kajibah
    kasaguhan kang kawijil
    tanpa duga lan watara
    yeku siratal mustakim
    kepleset tibeng terbis
    yeku wiyosireng tutuk
    wuwus kang tanpa duga
    dene kartine mustakim
    bener lempeng lunyune kagila-gila.

  3. Iku caturing manungsa
    ingkang nora den ijabi
    lir talang song tadhah udan
    gumrojog wutahing warih
    weweka wadi-wadi
    tan pinikir wetunipun
    nanging iku wus lumrah
    wong kang susah anenangis
    jaluk tulung ngesrahake pejah gesang.

  4.  Kusung-kusung minta welas
    welas asih ngasih-asih

[ 44 ]

    tangise mangarah-arah
    heh sagung swaJjana murti
    terangna kang satiti
    mungguh suraseng pituduh
    tepa lupya maesa
    sugih miskina kang nganggit
    umanjing pu'ating sanubarinta.

  1. Arimba pasrangkaranya
    ngesi-esi saha wengis
    heh durcala melebuwa
    sun tonton antepmu Bothi
    miriba bae mangkin
    kasaguhanta ing dangu
    tandange tuhu setya
    ngantepi kedaling lathi
    sun pasthekken sira mangsa ngungkirana.

  2. Jamake ingsun arimba
    satriya tameng dumadi
    sarambut tan nyuda satya
    aja kang wus den beciki
    lagya temu bae wis
    wani toh jiwa ragaku
    apa sirarsa dadama
    maesa sumaur becik
    sigra-sigra umahas gebyur sagara.

  3. Lumembak ngelangi nglangak
    nempuh trunaning udadi
    anjagedhag noleh wuntat
    sumelangan nyawa gingsir
    yen oncat saking jisim
    cipteng kebo aduh-adhuh
    iki babaya apa
    dede dahat meres budi
    yen mangkono prayoga mentas kewala.

  4. Yen sun cacaka kang toya
    mangidule tanpa tepi
    nem cengkal kewala sida
    wareg banyu anemahi
    pati datan patitis
    ginawa Jeng Ratu Kidul

[ 45 ]

    kalap ing panasaran
    mati ping pindho kaping tri
    utamane sun bali nanggulang sami.

  1. Yen pralaya ingsun asap
    nulya bali marang gisik
    maregi unggyaning sima
    muka konjeming pratiwi
    pasang welas minta sih
    kebo mangkana kang wuwus
    dhuh sang maha widagda
    ma'ap sambutan ku lesthi
    nyuwun inah sakdaleming kawandina.

  2. Yen sampun prapteng semaya
    kawula ngaturi uning
    katranganing kang sambutan
    sadasa lah kadi pundi
    sardula nabda wengis
    kebo sira murang laku
    dhustha kartining gesang
    kelasrengat glahing bumi
    nora becik anglebur silaning krama.

  3. Utang pangan sambung nyawa
    wirang isin sun labuhi
    kalakon nyunggi ron-ronan
    mung iku sejaku urip
    ing mengko tan temah dadi
    rubeda wit kacidramu
    ladalah apa ora
    saiki saguhmu enting
    wus tetela sireku ngrusak planggeran.

  4.  Kebo mangke kawruhanira
    sun rudapaksa sun bestik
    punukmu separo iya
    wus keri untuku ngeksi
    ginoreng pasthi gurih
    yen panggah togna budimu
    manawa arsa terang
    mring dibyeng sunjareng jurit
    sejatine sun Ngijra'il ngejawantah.

[ 46 ]
  1. Nagih potang marang sira
    ingukiran temah dadi
    padudon atasing dunya
    sira wong utang rejeki
    panas prih sun 1akoni
    wekasan mung nyaur wuwus
    tan ana entekira
    tembung ngonggrong murih aris
    nora daya iku dudu benerira.

  2. Rijeki padhane arta
    tan kena den mamanisi
    tansah saking nga1embana
    yeku jatine prana tis
    swara ngregeti bumi
    yen sirarsa nyaur wuwus
    yaktine kena uga
    nanging kang condhong 1an pikir
    nadyan awon leksana tan dadi ngapa.

  3. Sireku dosa rong wama
    kang dhingin marang Hyang Widi
    kapindho 1an kang potang
    yen sirarsa ngadu sakti
    sun pesthekken nemahi
    kuwandamu nora ngukup
    uripa rip-uripan
    mung bakal sun cupet Bothi
    aja kongsi a1amu kadawa-dawa.

  4. Marma srahna patinira
    mupung durakanta tipis
    dhustha kartining silarja
    1e1ethek sarining juti
    bumi banyu anjerit
    gumeter den ambah ing dur
    dursila sa1ah ing rat
    sirnaa kewa1a becik
    mesa asru kagyat myarsa sabdeng wagra.

  5. Heh becik temen arimba
    siya tan kena den aji
    aja nglakokaken sota

[ 47 ]

    nindakna budi lestari
    aji-ajine urip
    sesami keh wedi sayuk
    trisna lahir batin
    sirarsa madhep mring mami
    tangeh lamun sun eringa marang sira.

  1. Wong kalah siniya-siya
    wus mlayu binuru wani
    mogok reh kajibah sayah
    nekat toh lara Ian pati
    apa tan wruh kumpeni
    kaulah marta mring satru
    kang wus kalah sinarah
    mungsuhe dipun beciki
    wekasane ala wedyasih sutrisna.

  2. Iku kupiye klakuan
    titenana jroning ati
    tega pati rila dunya
    subagya yuwana murti
    ywa maksih kuthung pikirmu
    yen swanyana kretarta
    miriba Kangjeng Gupermin
    cipta ngantariksa sinuwun sasana.

  3. lngkang sinuwun tegesnya
    punika sinunggi-sunggi
    susuh hananing buwaha
    sipat kodrat kang pinuji
    kumpuling rasa jati
    neng Sunan panggenanipun
    tunggal lan Sastra Jendra
    ayuning buwana debi
    aja ngrusak alam jroning jisimira.

  4. Duga lawan kira-kira
    yudanagaraning ati
    yen tan linakon karweka
    sastra jendra tanpa dadi
    kalah ciptane ngeblis
    jim setan mangka wujudmu
    macaa surat Kul'a
    ngudu birabin inasi

[ 48 ]
    sabanjure pardikane takokena.
  1. Kesari sira ywa merang
    isin mamet warah mami
    dadiya candra kraharjan
    ora mung sungkan tinagih
    dhasare ora abti
    ketlanjur wetune wuwus
    uga bener sorahnya
    uwot siratal mustakim
    aneng tutuk musamane kang sanyata.

  2. Dene kalamun wong Buda
    ingaran wot ugal-agil
    tan pae panggonanira
    mung beda tembungireki
    wong Ngarab lan wong Jawi
    nanging rasanira gathuk
    paran sardula sira
    sinungan beda ing budi
    lahirena budimu welas maring wang.

  3. Kama wantah jajallanat
    racuten buwangen tebih
    kalbu mukmin baitullah
    sireku omahing Widi
    tegese mukmin debi
    sira dhewe wruhanamu
    kapareng tur kapurba
    purbaning Hyang nyarah kapti
    reh wus paring gumelaring kautaman.

  4. Lantaran rasuling Suksma
    iya iku Kangjeng Nabi
    murti mulkuning buwana
    kutu-kutu kang kumelip
    Sleman baladeng Mesir
    Ibnu Dawut sudibya nung
    wus winenangken warta
    kang wus katimba prayogi
    mangke sira murang harjaning bawana.

  5. Wetune kang pancadriya
    murungken cipta lestari

[ 49 ]

    saha solan-salining tyas
    lanat kang tanpa upami
    cegah paworing Gusti
    punika budi kelurung
    larangane sujana
    kang ahli klakuan ngakir
    lah elinga yen sira bakal pralaya.

  1. Mamriha tama sampurna
    urip mati kang nyukupi
    pangudining sangkan paran
    ungseten Kitab lan tapsir
    ywa sira gedhag-gedhig
    gumunggung sarta kumlungkung
    uripmu mung sapisan
    yogyane ngupa utami
    laku karya mangka sangune pralaya.

  2. Busanane mukmin kang kas
    kang kanggo ing ngrika ngriki
    aja nglakokken dajal
    lahir batine ljajil
    pragalba sru angerik
    gora reh mageter magut
    horeg pratiwi jinjang
    nulya mesa pasang liring
    buntut jenthar lir wangkawane mandrawa.

  3. Arimba nubruk saksana
    katampan murdaning Bothi
    tumameng sungu gumebrag
    rebut jaja sura sekti
    dangun ungkih-ingungkih
    kakalih timbul teguh tus
    wal kuntal ting cakekal
    kebo mahyakken guna sti
    bijik sela dadya amun-amun awra.

  4. Kumedhut dikdeng ngawiyat
    ngampak-ampak mawa agni
    mayuta-yuta dahana
    lir wreksa singa wiyati
    bayak nempuh Arimbi

[ 50 ]

    arimong kewran ing kalbu
    kamayan dahanarda
    daruna cidraning mundhi
    macan gembong mamres budi tiwikrama.

  1. Mekar kang guna widagda
    dayeng kamayan mawerdi
    tinarimeng janaloka
    sakala jawah nekani
    pancawora wor riris
    gumrujug nyirep kang latu
    wus nir dayaning wongwa
    campuh malih danu debi
    kadibyane karo pisan tanpa guna.

  1. Danukana mresing nala
    mahyakaken aji Bothi
    lenga rasatala wrata
    saking punuk sudirengsti
    saciptanira dadi
    bandung bandawasanipun
    dahat sudibyengkara
    sakala sarira wesi
    macan gembong nulya mahyakken danunya.

  2. Asidhakep suku tunggal
    nutupi warana wadi
    nyumpet kanang pancadriya
    ngeksi tiksyeng grana lungit
    mantheng kang puja jati
    kajating katrimeng sujut
    sakala malih warna
    wujud waja purasani
    iya iku wesi ibrani nagara.

  3. Ngendhih kasektene mesa
    saknalika dadya glali
    ndledek wus tanpa budaya
    nulya kasaput ing ratri
    samya undurnya kakalih
    sima tansah ngunggut unggut
    ketang hardaning driya
    dennya sru kepenging daging
    saya sengkut reh benering tata praja.

[ 51 ]
  1. Ucapen sira maesa
    sawusnya ngaso pribadi
    ngunandika jroning nala
    kaya paran awak mami
    nirbudayaning urip
    sun timbang-timbang ragengsun
    kaya tan bisa wudhar
    kasangsaya ruwet mangkin
    nora ana wekasane kang prakara.

  2. Sun saraha karseng wagra
    sun wenehi punuk sapalih
    adate wong mangan enak
    tan trima yen mung sapalih
    begja keri sathithik
    cilakane nyawel gulu
    kadhang durung narima
    malah ulur lidhah kisi
    yen mangkono nyawangingsun kalambrangan.

  3. Manawa ingsun panggaha
    pira boboting panggaha
    ngadu guna dibyeng rana
    kepeksa sun gumingsir
    wangsul watake debi
    culika dursileng laku
    wengwengane pragalba
    nyimpe dursileng pakarti
    nubruk gurung gulu rantas ngebus darah.

[ 52 ]5. MASKUMAMBANG
  1. Kumambanging nala danuk arda miris
    sun gagas tan enak
    yogya miruda ing wengi
    ngupaya sambunging gesang.

  2. Marang ngendi pangungsine nyawa mami
    tiwas yen tan ngendra
    istiyar wajibing ngurip
    sun ngalor kene kewala.

  3. Mring wismane menjangan kang tunggal jinis
    padha bangsa kalal
    menawa bisa ngayomi
    patiku kang isya-siya.

  4. Nadyan ringkih paribasan giri lungsi
    mokal ing tunitah
    sigra wanci ratri anis
    dhemitan tan dangu prapta.

  5. Wismeng randhi ingacaran tata lingguh
    sinungan kramarja
    bagya binagya ing wuri
    kebo nulya pasrangkara.

  6. Heh ta yayi menjangan praptengsun iki
    harsa minta welas
    pancasen susahing ngati
    tan ana maneh mung sira.

  7. Bothi nulya jarwa purwa amekasi
    menjangan sru njola

[ 53 ]
    rumangsa yen tunggal jinis
    kalaling kukum agama.

  1. Nambung sabda manjangan dhateng pun Bothi

    mundhi kadya paran
    rangkah kumpreng tuwin randhi

    sae kang prayembak sura.

  1. Tan kuwawa aja kang tempuh ing jurit

    pinandeng kewala
    kancaningsung anggelali

    weruh bae klenger tuwa.
  2. Reh wus kumuk kasebut kabar kesari
    prawira digdaya
    kalana jaya dimurti
    putus munah gung ing kewan.
  3. Heh danuka pratikel sun sira aglis
    coba mangalora
    ana sujanambeg niti
    kuwuk paparab Sugriwa.
  4. Aneng kendhal growong dennya mangun teki
    dhasar tunggal bangsa
    Ian macan pangane sami
    manawa bisa sung mu1ya.
  5. Banjur srahna pati uripira Bothi
    sun kira kaduga
    si Kuwuk sanadyan cilik
    nanging putus ngelmu byakta.
  6. Saha bangkit mirasat iman sapingi
    kebo glis pamitan
    ngalor wisatanya prapti
    sangisoring kayu kendhal.
  7. Kebo ngungak micareng kuwuk kepanggih
    sru kagyat wilpuksa
    ngacarani tata linggih
    kuwuk nabda nyakrabawa.
[ 54 ]
  1. Sarwi mesem janur gunung sira Bothi
    kadingaren mangkya
    prapteng kene netya lutih
    lah apa nemu prakara.

  2. Ingsun kira prakarama banget sungil
    turidaning muka
    kusem ngelob-belob Bothi
    apa ta darunarira.

  3. Kebo maturing purwa madya mekasi
    denira wawarta
    mring Sugriwa esmu tangis
    mukane konjem pratala.

  4. Dhuh Sang Wiku mugi paparinga ing sih
    pegating uswamba
    paduka ulun watawis
    saget ngendhih dibyengma.

  5. Ulun dherek ing dunya tumekeng akhir
    kuwuk nambung sabda
    ingkang sarta kirig-kirig
    o, o , yen mangkono sira.

  6. Barang peteng sing sapa kanggonan wadi
    angge apyuh gelap
    mangke kenceng pra pulisi
    kagledhah tan wus katara.

  7. Tibeng dhendha keneng punukmu sapalih
    terkadhang rinampas
    bab jangjimu kurang resik
    pratikelku wenehena.

  8. Nadyan mati sapisan slawase urip
    nrimaa kewala
    ing benjang antuk swargi
    langgeng nikmat tur mupangat.

  9. Kang mangka wis mupakat benering kakim
    sing sapa wong utang

[ 55 ]

    iku kudu nyaur pasthi
    mangka utang seje bangsa.

  1. Apa meneh dudu sapadhane Bothi
    sanadyan benera
    nanging sira tan ngundhili
    sasat timun mungsuh duryan.

  2. Si Arimba mungsuh Ian sira samenit
    tan nggandra sepira
    warga sura Itisubadyi
    dhasar singane Nederlan.

  3. Santerone Tanah Jawa tan mirip
    prapbawa goraya
    yen gero bumi sru gunjing
    gumeter singa miyarsa.

  4. Mesa dupi krungu dennya ngling
    tanduk ngerang-ngerang
    nutuh lalakon kanangwis
    sanalika nidayanya.

  5. Gagas-gagas tan antuk wenganing pikir
    samana maesa
    maksih noraga mintasih
    danuka matur ngrerepa.

  6. Dhuh sang Brewa kawula srah pati urip
    tan saged matura
    manuara mrih mamanis
    mung uswamba kaatura.

  7. Dene mangke lamun pun arimba prapti
    ulun tan suminggah
    reh kajibah soroh pati
    mung paduka seksenana.

  8. Kawularsa nanggulang ngekahi urip
    kuwuk dupi myarsa
    sabdane kebo mlas asih
    luntur welase sakala.

[ 56 ]
  1. Pasrangkara marang sira mesa Bothi
    heh kebo kang sabar
    ywa nglalu mangkono Bothi
    sun golek wenganing driya.

  2. Nengna gantya kocapa kang kinawi
    sajuganing kewan
    kenthus kasub ing pawarti
    endhek cilik trincing keras.

  3. Semu bunder abang nom gigire dalir
    sungute tan panjang
    lir lombok abang alungit
    wulu lemes alus raras.

  4. Kulit tipis pandhes prabane mathithit
    wenes prabeng netra
    sumeh sabare respati
    polatane lembah manah.

  5. Cakep cukup basa bangsane kumelip
    putus kasusastran
    pangolahe niti sruti
    bangkit tembung Landa Arab.

  6. Kehing Kitab Kur'an Tapsir kaelani
    supi kawruh palak
    mukarang jumiyah bahwi
    usul wus dene maknukat.

  7. Tasrip nahwuunaul Anwar Bajuir
    daka bayanofah
    kitap samsarah tajuwit
    palanggaraning wawacan.

  8. Mat kang wajib it ambilagonah pra'il
    wus ngentek sadaya
    apa maneh sastra Jawi
    pramasastra ywa karana.

  9. Dasanama bausastra Buda Kawi
    saha layang Babat

[ 57 ]

    Astha Brata Rama keling
    Teka wardi Ramayana.

  1. Myang Ambiya pustaka raja prituwin
    Layang Anglingdarma
    Nawawi Iman bukari
    Makutharaja Ian Menak.

  2. Mannanira pethangkus ahliing budi
    wit dhemen piwulang
    buku saananing bumi
    saka Nederlan lndiya.

  3. Kawruh ukur algebrah myang regelpandri
    keh ukuran anyar
    elo meter den kawruhi
    oobot liter kilo myang gram.

  4. Tetimbangan sekal ukuran kalanji
    katipu Nederlan
    pal emil ukuran bumi
    marma kenthus swaijaneng rat.

  5. Planggeraning nagara krama sitruksi
    wet tuwin setat siblat
    angger pranatan pulisi
    buku kandhungan datar sah.

  6. Myang nawala pradata lan angger redi
    aru biru miwah
    regelman sadaya ngenting
    cukup praboting ngagesang.

  7. Kang sidibya nuncep cukup liring ngelmi
    pangulahing perang
    pangrusakireng duijati
    kang mangudi karahaijan.

  8. Legawengtyas cipta budi amumpuni
    sadu parikrama
    tan kendho olah lulungit
    tanggap graitaning pasang.

[ 58 ]
  1. Tan kaweken agal alus sungil rumpil
    sarta ahli brata
    mudyastuti mring Hyang Widi
    susilarja nrang wikana.

  2. Guna srana kretarta murti satiti
    sabar sarta budya
    asih ing dat maha suci
    putus ubenging bawana.

  3. Pangadilan kukum lawan yuda nagri
    kenceng sinantosan
    mara sayuk para kumplip
    reh wasis mranata basa.

  4. Basa,basa basukine den kawruhi
    mrih rata raharja
    agama nembah Hyang Widi
    saya kasub kasumbaga.

  5. Panengrane kumenthus met masa nami
    pangreka dayanya
    katya kagumira tuwin
    Pathangkus saha kenthorang.

  6. Mangkyandaka kenthula punika sami
    Ken thus jarwanira
    kalokeng serat pawarti
    tembung Landa Mlayu Jawa.

[ 59 ]6. MIJIL
  1. Wijiling tyas padhang nrawang mingis
    memetya mut kamot
    widagda ing budi wus rejaseng
    guna sakti samaning dumadi
    marmane kang warti
    Kenthus dadi pukrul.

  2. Akeh lamun rinupakken tulis
    ucapen si kebo
    dennya minta kuwuk kawlasane
    tansah aneng ngarsa sru mangudi
    wuwuse ngrerintih
    manuara arum.

  3. Samana wilpuksa duk myarsi
    temah anebda lon
    heh danuka mituruta mangke
    ing sapangreh pratikel sun Bothi
    sirarsa sun irit
    ring omahe pukrul

  4. Kang subrata dhepok Ngampelgadhing
    Kenthus prawira nom
    baut munah ing prakara gedhe
    nalar ingkang dahat ribet sungil
    kang sundhitan klempit
    malang-malang putung.

  5. Rawe-rawe rantas rina gusis
    undhagi ing kewoh

[ 60 ]

    wignya laku goroh sarta ares
    sigra budhal kuwuk lawan Bothi
    wisatanya prapti
    dhepokireng Kenthus.

  1. Ingacaran wus atata linggih
    Kenthorang nebda lon
    paran baya karo prapteng kene
    kang sawiji anandhang prihatin
    kuwuk matur inggih
    dhuh sang Maha Wiku.

  2. Reh paminta sraya sumitra di
    punika pun kebo
    purwa madya tutura kang bares
    aja goroh barang laku kang wis
    Bothi matur aris
    purwa wusana wus.

  3. Ing mangkyamba asrah jiwa ragi
    dhumateng Sang Kaot
    nyumanggakken paduka sapangreh
    uger dede bangsa kulit daging
    nyuwun aling-aling
    pesatireng ngumur.

  4. Datan saget matur kadipundi
    mulung jireng lakon
    nanging dinten wingking amba darbe
    punagi sun reh harjeng ngurip
    yen mrukwita nyantrik
    dadya uluguntung.

  5. Saha makmum puja taki-taki
    ngatas kareng manon
    Kenthus dupi terang pamyarsane
    marang kebo dennya gung prihatin
    temahan tresna sih
    wruh nalar ingkang wus.

  6. Alon nabda mring mesa heh Bothi

[ 61 ]

    bab nalar mangkono
    datan ewah mungguh pratikele
    kang kasebut angger tanah suci
    kang laku neng Jawi
    bab selang myang sambut.

  1. Iya iku ran prakara sipil
    nora dadi ewoh
    wusnya terang Sugriwa lumengser
    arsa mulih rinilan lestari
    gantya kang winarni
    sima kang angluru

  2. Marang kebo ngubres ing wanadri
    pereng jurang jero
    tan kapanggya anglarah tapake
    mangkana usiking nala debi
    mring ngendi si Bothi
    arine ing dalu.

  3. Rehning sima taruna dibya di
    teguh prawira tos
    angungkuli sasami samine
    pilih tandhing boboting kumelip
    tan ana kang miris
    kasantikanipun.

  4. Marma dahat mangancaming Bothi
    la1u me1ok-me1ok
    katon bae sapari po1ahe
    wus linali-1ali datan 1ali
    1e1akon ngalami
    tannedya rahayu.

  5. Pantes 1amun pinugut kang urip
    alosameng sato
    ingsun posing ing ngendi parane
    tan atara wus antuk pawarti
    kebo mangkya ndhelik
    aneng wismeng pukrul.

[ 62 ]
  1. Manjangan kang nyukani pawarti
    katrangane kebo
    mong wisata mangalor parane
    prapta wismane kuwuk pinanggih
    aneng growongan wit
    kendhal tata lungguh.

  2. Wusnya samyandum harjaning wuri
    gembong tanya alon
    heh ta kuwuk tekaningsun kene
    angupaya buroningsun mundhing
    pawarta kang yakin
    neng kene andanu.

  3. Sira ingkang ngumpetaken mangkin
    yen nyata mangkono
    sun prajaya wandanya ywa kaget
    rehning sira sabyantu ing juti
    patut dipateni
    ngubungi laku dur.

  4. Kuwuk kagyat tyasira gung miris
    marasnya dharodhog
    sru wel-welan nir budidayane
    temahane kuwuk dahat wedi
    wandane pribadi
    alon dennya muwus.

  5. Bener sira panyakramu debi
    sun kanggonan kebo
    nanging ora mung mampir nyatane
    ing mengko neng kulon kene Bothi
    wismane undhagi
    Kenthus karan pukrul.

[ 63 ]7. PANGKUR
  1. Kapungkur kuwuk welasnya
    marang kebo sareh ati drengki
    nglairken krenah kang dudu
    nir tresnaning sasania
    tanpa tilas kawelasaning mring danu
    pasrangkara heh arimba
    sira mangkata den aglis.

  2. Ananging ingsun meminta
    jangji marang sira yen kebo benjing
    ingsun mujur wit bakyumu
    lagya nyidham kaworan
    saha rina wengi ngrerintih njejaluk
    gatih daging jantung manah
    yen si kebo tekeng pati.

  3. Sun pasthekken keprabeyan
    kebo lawan sira angadu sakti
    wus tamtu yen nora ngukup
    nanging sumelanging tyas
    kang ngayomi si kebo kenthus dibya nung
    reh atpokat Widisana
    baut ngreka daya sandi.

  4. Sigra arim ba pamitan
    lumaksana ngulon telenging ati
    ucapen kebo lan kethus
    kang lagyeca guneman
    yata wau katungka ing praptanipun
    mongsinga kramaning gesang
    nguwuh-uwuh minta tandhing.

[ 64 ]
  1. Heh danuka prastawakna
    kadibyengsun singa Nederlan Indi
    kang putus pratameng kewuh
    munah durtaning karta
    anata sih sukertaning jagat rampung
    wong mara pranata harja
    si Cemer satruning urip.

  2. Kebo dhasaring jahanam
    kekel langgeng sajroning nraka api
    durakamu tanpa petung
    leksan kethen mayutan
    wus tetela wong dama tinuntun bagus
    sinung bukti tekeng lema
    dadi papalanging pati.

  3. Sasat sinambungan yuswa
    emeh bae ragamu tekeng pati
    kalantih tan bukti nginum
    nglemprak yayah gusthika
    wus rinubung ing laler maewu-ewu
    nulya no wong saleh prapta
    asung rijeki amintir.

  4. Jangjimu srah jiwa raga
    tekaning don mukir cidra ing jangji.
    kodhok dahat murang patut
    namanira midengrat
    alingana bumi gunung pitung ewu
    yen ala pasti ketara
    reh gelah-gelahing bumi.

  5. Kenthus dupi myarsa swara
    sru sesumbar angesi-esi Bothi
    nir tatakrameng tumuwuh
    dugi sajroning nala
    pasrangkara heh pragalba ywa kumlungkung
    weruha tataning gesang
    sabar pitukuning swargi.

[ 65 ]
  1. Neng dunya ngupa utama
    wajibe wong mengku trapsila yukti
    lah ana prakaranipun
    inggal sira tutura
    rehning kebo ana kang kuwasa mengku
    tegese wengku pikuwat
    ingkang tanggung ala becik.

  2. Ingsung kang wenang masesa
    saisining jroning kukupan mami
    lamun ana nalaripun
    prayoga pratelakna
    wus lakune prakara kudu den atur
    kamot aneng gugat jawab
    saha paturaning saksi.

  3. Proses perbaling papriksan
    pra kumingsi kang wajib ngudaneni
    dakwa myang panangkisipun
    endi kang bener menang
    marma jroning angger Nederlan kasebut
    bab kaping nenem mangkana
    wenang wajibing prakawis.

  4. Heh Macan age tutura
    purwa madya wusanane prajangji
    wanci dina sasi tahun
    sun pacake neng layang
    sarta asli kalairanmu kasbut
    lan maneh panggaotanta
    yeku lakuning prakawis.

  5. Lamun nora mangkonoa
    tan tumindak lakuning gugat mangkin
    wit angger Nederlan sung wruh
    bab ping nem likur munya
    nora kena wong keserek dening kukum
    yen tan terang nalarira
    marma dina tangga1 sasi.

  6. Kudu kasebut neng dakwa

[ 66 ]

    bokmenawa nalar kadalu warsi
    bab tri dasa juga nutur
    prakara klengga nata
    mung rong werna siji kang digugat lampus
    kapindo kadalu warsa
    wus kasep kaliwat lami.

  1. Yen sira wus atur gugat
    si danuka uga sun priksa nuli
    ngaku mukir jawabipun
    uga kamot ing Jayang
    yen wus gathuk gugat jawab ingsun putus
    watone angger lndiya
    marma sun mangkono debi.

  2. Miturut dhawuhing Nata
    Kangjeng Nabi Suleman prajeng Mesir
    kang ngratoni kutu-kutu
    dharatan Ian samodra
    wektu iki paring bebeneran amung
    cacahing ngadil nem warna
    siji bebeneran dhistrik.

  3. Pindho bebeneran bupatya
    ping tri lanrat kaping pat rat kuliling
    lima rat yustisi iku
    bebeneraning Jawa
    kang kaping nem aran pangadilan luhur
    iki unine pranatan
    jroning bab sapisan debi.

  4. Lan maneh ana pranatan
    kang winenang padha bekel pulisi
    uga nenem cacahipun
    sawiji lurah desa
    pindho lurah dhistrik ingkang kaping telu
    hup jaksa Ian para jaksa
    kaping pat para bupati.

  5. Para residen ping lima
    kaping neme sarupane priyayi

[ 67 ]

    lan para uwong wus tamtu
    kang pinarcaya jaga
    dene ingsun iki dhawuhe Sang Mulku
    kinawasa ngreh kang tata
    ingkang kasebut neng beslit.

  1. Dadya dhestrik ngrangkep jaksa
    marma kudu wruh bab pranatan kaping
    satus patang puluh telu
    tekan bab satus hastha
    sarta bab ping telung puluh nem kudu wruh
    tekane bab seket papat
    iku wajibireng dhestrik.

  2. Marma macan proyogeng wang
    sun pacaka neng tulis supaya ling
    ciptaning mong bener kenthus
    sakehing gugat jawab
    luwih titi ingatur pratelanipun
    heh pethangkus rungokena
    juti culikane Bothi.

  3. Dakjarwa purwa wusana
    sanyatane tan suda tan muwuhi
    tinulisan dening kenthus
    satiti terus terang
    Kenthus nulya nadba mring maesa danu
    sarehne wus antuk wulang
    ature danuka mukir.

[ 68 ]7. DURMA
  1. Durmaning tyas danuka matur tan ngrasa
    utang arupa daging
    dhumateng sardula
    yekti nguni kasrakat
    kelantih tan minum bukti
    tandya pragalba
    tutulung lata warih.

  2. Ron katela rendeng drengesing tilarsa
    amba bukti nyekapi
    angsal slapan dina
    sadinten kaping tiga
    sampatan kirang punapi
    praptamba lema
    estu mong kang ngingoni.

  3. Dene mangke mong nagih kula sandika
    badhe kula bayari
    sapinten kang gugat
    darenges ron tilarsa
    kinum warih kadya nguni
    ujar wus terang
    pangadilan dhawuhi.

  4. Macan dupi krungu jawabing danuka
    ngukiri kang prajangji
    madeg suraning tyas
    ngerik gora-gora
    sru minta lawan ing tandhing
    lir yun nguntala
    Kumenthus nabda ririh.

[ 69 ]
  1. Heh sardula ywa ge mahyakken disura
    kumlungkung kumawani
    yeku salah tampa
    dudu caraning a tata
    mungguh tataning prakawis
    kudu katimbang
    mupakat lan para lit.

  2. Yen wus kumpul siji panimbanging nalar
    nuli dhawuhing ponis
    tegese prampungan
    uga kamot ing layang
    nanging ares kudu mawi
    den sahken marang
    huk nagara Batawi.

  3. Terus marang Mesir kunjuk Nabi Sleman
    ratune para kumlip
    mengko yen wus teka
    mangka sira tan trima
    kena rekes badal ponis
    de gugatira
    iki prakara sipil.

  4. Sarehena bae sawetara dina
    kang sabar kang aririh
    aja murang tata
    pragalba wus darana
    dupyantara rikeng pinis
    satekanira
    bab prakarane debi.

  5. Dennya dredah rebut bener Ian danuka
    prakara potang silih
    adiling pradata
    wewaton wet lndiya
    saha panimbanging pra lit
    kesari menang
    bener tanpa rijeki.

  6. Rupa suket taru lata ron tilarsa

[ 70 ]

    lung rendheng tuwin warih
    anetepi gugat
    bab gugate mong minta
    daging sacuwil tan keni
    dene maesa
    iku kudu numpuki.

  1. Bab ping satus sawidak pitu uninya
    pranatan tanah lndi
    kang dadya gegaran
    mungguh apsahing tandha
    sajroning prakara sipil
    marma danuka
    kepeksa ambayari.

  2. Yen bab punuk macan pisan nora kena
    a wit tan darbe saksi
    dhasar kebo singlar
    ngaku mung utang pangan
    gegodhongan miwah warih
    iki putusan
    dhumawuh mong lan Bothi.

  3. Sima dupi myarsa ponang rampungan
    buteng riwut netrandik
    anggero lir gelap
    liwungan pancadriya
    kang basmaranging tyas wani
    nyat ngadeg malang
    megung anguwuh tandhing.

  4. Anggurnita sayuta jagat kebekan
    prabawane weh miris
    giris singa myarsa
    tandange singarudra
    netra lir danu mayadi
    denira sumbar
    rebutan den ngajurit.

  5. Iya iki leyo Singaning Nedelan
    kenthus dulunen mami

[ 71 ]

    yen sirarsa sima
    lebur luluh wor kisma
    barenga maju lan Bothi
    kang dussutarta
    lelethek satru juti.

  1. Kenthus dupi myarsa sabdaning arimba
    nambung sabda sung peling
    heh mong ywa mangkana
    wruha tataning praja
    bageyanireng prakawis
    den silah-silah
    mung kinarya rong warni.

  2. Kang sawiji sipil araning prakara
    roro aran kriminil
    de sipil punika
    kayata apyun gelap
    myang lakuning potang silih
    saha yen ana
    na1ar kang cilik-cilik.

  3. Yen kriminil iki mring bab kadurjanan
    kayata wong ngapusi
    mating culeng kampak
    ngimpes wong tuwin begal
    ngobong omah gawe dhuwit
    yeku sadaya
    munggah landrad wus pasthi.

  4. Mangka macan prakaranipun punika
    klebu bageyan sipil
    pamancasing nalar
    tan trima kena munggah
    badai ponis iya keni
    kasebut neng bab
    satus sangang dasa dwi.

  5. Tekaning bab satus sangang dasa hastha
    kena rekes manginggil
    anjireng lampahan

[ 72 ]

    sarta nampik putusan
    papriksan sadaya bali
    yen wus neng kana
    yekti katimbang malih.

  1. Macan meksa tan darana ambeg harda
    keras mawinga wengis
    ngisis siyungira
    tinon lir kapurancang
    kuku megar ngilat thathit
    pasang weweka
    rehning sura dimurti.

  2. Saraweyan susumbar aminta lawan
    Kenthus wikruma wredi
    mekar jaja jembar
    wadana mijil gelap
    sru tumanggap heh kesari
    tan kulak warta
    anom rungoning kuping.

  3. Yen si Kenthus prawira murti widibya
    putus kridhaningjurit
    hiyeki kwandaka
    sring gadho daging macan
    kapasang yogya sireki
    sun katagiyan

  4. Rehning saben dina wus nadhah satunggal
    yen tan pracaya debi
    lah ta tilikana
    sumur ing wurinira
    luwihan endhas mong siji
    kang kaya sira
    nora entek sun bukti.

  5. Kebeneran arimba mundur angungak
    jeroning sumur keksi
    ana sirah macan
    gengnya kagila-gila

[ 73 ]

    mong tandya lumayu gendring
    tan wruh yen sirah
    layangane pribadi.

  1. Grahitaning nala si Kenthus sanyata
    digdaya sura sekti
    guna wira tama
    sun sakethi tan nyana
    yen bisa munah kesari
    mong nunjang-nunjang
    lumayu sipat kuping.

  2. Sarwi gero goraya geter kumetar
    ngetan yata winarni
    kuwuk krungu swara
    ning macan kami gilan
    wusing kapanggya
    wilpusa tanya aris.

  3. Paran baya sira mlayu sarwi mahyang
    gugup dennya mangsuli
    kuwuk bener sira
    Kenthus tuhu widagda
    ubeting nalar mangenting
    prakataning wang
    kalah sarta meh mati.

  4. Ing samengko si durcala kinukuhan
    sun jaluk nora olih
    nganggo gugat jawab
    laras lakuning nalar
    prampungane sun katitih
    nedya sun paksa
    temahan sun sinung wrin.

  5. Jeron sumur ana endhas mung sajuga
    ika sisaning bukti
    Kenthus saben dina
    siji tadhahe macan
    nuju norantek sunmeksi
    sru kamigilan
    lumayu yen binukti.

[ 74 ]
  1. Katujune kakang sun nora den untal
    buru daging sacuwil
    meh kelangan nyawa
    yen mangkono Sugriwa
    sun rilakake bae wis
    kebo satunggal
    ngupaya dina buri.

  2. Lamun maksih urip kaya nora nguyang
    dilalah wus pinasthi
    dawa usweng macan
    ing wana ora kurang
    mung nyingkiri kebo siji
    kuwuk tumanggap
    wuwuse ngesi-esi.

  3. O, o, bodho temen sireku macan
    kena dipun apusi
    adating kenthorang
    mbubujuk ngumandaka
    baut jalak angalentik
    saking blilunta
    tan wruh dugi prayogi.

  4. Sayektine kang neng jeron sumur ika
    layanganmu pribadi
    dudu leluwihan
    enggone mangan macan
    jane sirahmu pribadi
    yen tan pracaya
    ngombeya marang belik.

  5. Mesthi ana sirah macan kaya sira
    gedhene nora slingsir
    mong sigra ingajak
    mring belik gegancangan
    wusnya prapta nginguk nuli
    meruh ing rupa
    nira neng jroning belik.

[ 75 ]
  1. Dahat ngunguning driya keneng paeka
    arimba muwus aris
    kaya paran brewa
    rnungguh pratikelira
    sun manut sarehireki
    supaya gampang
    si kebo sun pateni.

  2. Sira kuwuk sumarnbung sabda heh rnacan
    prayogane sarnangkin
    baliya kewala
    kang teteg ywa surnelang
    cature ywa winiyarsi
    rak banjur lunga
    si kenthus kebo keri.

  3. Nadyan wani panggah si Kenthus tan gondra
    ingsun wani prang tandhing
    ngaduwa kadibyan
    sira prang lan maesa
    aku muhung njaluk dhidhih
    bakyumu nyidham
    iku kang dadi ati.

  4. Dene sira yen sumlang payo lan ingwang
    kang ngaterake bali
    buntutmu cinancang
    kalawan buntut ingwang
    tandha yen saeka kapti
    wus linaksanan
    buntut cinancang nuli.

  5. Tali pati murih kenceng kukuh kuwat
    kuwuk nemplok neng gigir
    sigra mong wisata
    mring Ngampel-gadhing prapta
    pathangkus kagyat rnangeksi
    kalong suranya
    mangkana cipteng ati.

  6. Lah ta sapa kang ngojok-ojoki macan

[ 76 ]

    dene ta wani bali
    mokal yen oraa
    ana ingkang ngegusah
    Kenthus nulya trang mangeksi
    gigiring macan
    kuwuk ingkang mathangkring.

  1. Asru manabda pathangkus marang Sugriwa
    sira ngobong prakawis
    pakarya Atpokat
    kasebut angger Indiya
    bah ping satus tigang desi
    lan sajroning bah
    rong atus kawandesi.

  2. Uga kena wong tetulung ing prakara
    kudu nganggo notaris
    nyekellayang kwasa
    saha kang darbe nalar
    balik palilahe endi
    kang wus tinandhan
    dening tuwan notaris.

  3. Yen mangkono tekamu mung nyaur utang
    macan sawiji iki
    minangka anakan
    lah ta sun datan arsa
    lakuning ing jaman iki
    akeh wong utang
    kudu kendel ngrenteni.

  4. Mangka insun kuwuk selak katagihan
    kongsi lungse kang wanci
    sira padha uga
    kasep manggarah limpa
    ning macan tansah nagihi
    dene ta sira
    mung nggawa macan siji.

  5. Gawe apa malah anggegarak racak


78

[ 77 ]

    Nora gawer binukti
    yen Sugriwa sira
    tan bisa sung entresan
    saben dina macan kalih
    sun wehi mayar
    nicila saben ari.

  1. Telu-telu ananging utangmu dadya
    macan sawidak siji
    babone tri dasa
    yen tan dadya pejahan
    saben dina anganaki
    nora sah-esah
    sun welas mring sireki.

  2. Sima dupi mireng sabdaning kwandaka
    yen mung karya ngrenteni
    dahat kamigilan
    dheg-dhegan tarataban
    kasudiranira enting
    nggemprong anggiwar
    sigra lumayu nggendring.

  3. Nyerang alang-alang glagah padhas parang
    buntut keseret muntir
    Sugriwa gandhulan
    nanging tansah linarak
    kala maju macan wani
    ngadeg buntutnya
    yen kalah ngawet silit.

  4. Kuwuk babak bunyak bodhal-badhil bundhas
    kulit lir den seseti
    akuthah ludira
    tetes samagra-marga
    nulya mandheg macan nolih
    lah rasakena
    wong arsa gawe nicil.

[ 78 ]8. SINOM
  1. Mudhaning budi serakah
    sandhangen wawales mami
    sandining cipta wilpusa
    memagang ngloropke pati
    utang-utang pribadi
    sun nedya kanggo panyaur
    malah dudu sahuran
    muhung kinarya ngrenteni
    tanpaseh yen nora nyaur tridasa.

  2. Kehe samono utangnya
    sengadine wani ngirit
    sun tan uning den pitnah
    tan wruh lamun satru budi
    lan kenthus mangan debi
    saiki sun wruh yen palsu
    kuwuk wus kapidhara
    nir kabudayaning ngurip
    megap-megap gya ginugut brewa pejah.

  3. Patine kuwuk tetinggal
    swami nyidham telung sasi
    dahat sungkawaning nala
    garbini tinilar nglaki
    wau ta sira debi
    sonya pangungguting kalbu
    ming maesa wus rila
    nadyan kapethuk ing margi
    wus tan pisan darbea pangancam-ancam.

[ 79 ]
  1. Sigegen wahyaning gita
    ing nagari Ngatas angin
    ugi maksih wanawasa
    kewan wignya tata janmi
    tan pae tanah Jawi
    wus karsaning Hyang Mahagung
    waktu ing jam an kitrah
    kaelokaning Hyang Widi
    tanah Ngatasangin wonten trahing wirya.

  2. Ken Wedhus prucul arannya
    maksih kenya mati ragi
    mider-mider wana pringga
    saben guwa den leboni
    ngambah jurang kang sungil
    wus nirbaya gentur laku
    nelas saliring tapa
    kang pininta mring Hyang Widi
    ngungkulana sasaminireng ataga.

  3. Ngungset pamusenging cipta
    lali nendra minum bukti
    kyating sedya murti tama
    tumaninah mamet ja 'is
    sima kang jabar lalis
    lalu nuksmeng labda makbud
    budi nuksmeng susila
    silarja jananing ngakir
    karahatjan mandhep cukuling kamukswan.

  4. Swatama yun daniswara
    puwareng wredha kapusthi
    dayong angga suksmantaya
    mrih tumrah mratani warti
    murcita dayeng budi
    adining wanudya punjul
    ngeningken mantra sedya
    sabaskara lamun anis
    sebak suranggana dwistheng cakra kembang.

  5. Bagyarja jawata mulya

[ 80 ]

    mawantah keksi budyadi
    diwangkara sor prabanya
    wimbuh liwering thathit
    kusut rebut pangeksi
    tetela nugraha tuhu
    Rabana sipat rhman
    Rahim kayitma semadi
    nir deyestu setya-setya taga brangtha.

  1. Tan kadheg pamintanira
    manah driya mardi budi
    lir madubrata manindra
    darana museng manganti
    diwereng ati mati
    pinendhem sakaning ngidhup
    ngadhepaken sarjana
    laksiteng kawangsul kamsi
    tanpa pamwit jahet samanuljanat.

  2. Tinutug sedyaning puja
    wong temen Allah nemahi
    nemu ing atma pramana
    maninjaya kang kaputhi
    pinasthi antuk jais
    kabukti narimeng sujud
    mujut idayatolah
    ana kaki-kaki prapti
    jog tumurun saking wiyat mawa praba.

  3. Rinubung thathit liweran
    teja wangkawa ngengeksi
    mancur sudhul ngakasa
    saputen miris kang ngeksi
    satengah kadi ngimpi
    satemene nora turu
    sang Werda pasrangkara
    mring dyah kang mudya semedi
    heh ta nini munajatira katrima.

  4. Sinarsah karseng iswara
    kinacek sameng dumadi

[ 81 ]

    biraten subratanira
    wus takdirnya Hyang Kang luwih
    nanging lantaran nini
    nambut tataning tumuwuh
    sira sinungan praja
    satriya tama linuwih
    gentur laku subrata amatiraga.

  1. Asrama ing Ngampel denta
    anggraning Sundara ardi
    wus lami antuk nugraha
    dene kasubing wawangi
    Pokrul Kenthus undhagi
    dwija kang susila punjul
    madhangi ing wana ardi
    sira nini ing tembe darbe atmaja.

  2. Jalu nur nuksmeng sasangka
    paparab dyan Bagus Yatin
    karan Kancil Among praja
    lirnya dyan iku wiradi
    basa wiradi nagri
    lah sira wus pana
    dhawuhing Hyang Mahasuci
    anyipa padhemen pancadriyanta.

  3. Mangkya sun untapken sira
    sakedhap prapta ing jawi
    wruhanira nini ingwang
    Suleman dutaning Widhi
    sang retna wus nampeni
    sujuting tyas suka-sukur
    ana malih sasmita
    pratima lit mawa thathit
    saking wiyat manjing sajerone grana.

  4. Nulya sang kusumaning dyah
    cahyanya padhang ne1ahi
    narawang sumilak terang
    mathem ing budi katawis

[ 82 ]

    asrep kulunging galih
    kaki-kaki kang tumurun
    maksih imbal wacana
    heh payo kejepa nini

    tyasmu srahna nurbuwat kang tokit jana.
  1. Gancare lalakonira
    paparengan tungga1 ratri
    kang mardikengrat supena
    lir wedhus prucul sang dewi
    ananging datan guling
    jumbuhing wirayatipun
    samana ken maenda
    nariswara wus tinarik
    kadyathathit jog tumekeng tanah Jawa.

  2. Prathestha anggeng sudara
    sang sukesi tumrun ririh
    lir suranggana kasasar
    midruwa angganing wukir
    sajeg durung tau wrin
    sanadyan pawarta durung
    sang nariswara mu1at
    patapan ngebat ebati
    arsa nginte sapa kang darbe suyasa.

  3. Ucapen kang nungku puja
    eca pitekur pribadi
    kagyat ing nala dupyana
    aturing wuta weh margi
    ganda marbuk mrik wangi
    nggadag ngungkuli minyak rum
    pacolira sata1a
    kasoran aruming putri
    tanpa sangkan gatjitaning tyas mangkana.

  4. Baya iki ana apa
    ganda marbuk amrik wangi
    apa dewa ngeja wantah
    tumurun ngudanken wangi
    sajeg sun durung uning

[ 83 ]

    sari rum kadya punika
    lenganing ngari loka
    jroning jagar sonya ruri
    teja maya kratone Bathara Maya.

  1. Pathining Jayakusuma
    lalangening Hyang Pramesthi
    nilakantha Jonggringloka
    bayeku padmaning kuldi
    kang neng janatun angim
    sasengkeraning Hyang Guru
    tumanggal ngejawantah
    apa baya ingkang kadi
    kadi apa ganda mangkene punika.

  2. Samana munthikaning dyah
    wus nyipta suyaseng Resi
    katara ingkang wangunan
    botrawi mubeng respati
    tirtanya biru wening
    kembang jembangan tinatur
    nulya Ken menda wikan
    sanggar pamelengan keksi
    ing jerone ana Harya Setamulya.

  3. Cinakra maharsi tapa
    dyan marpeki lunggyeng ngarsi
    kagyat sang Iswaratam
    wruh wangkawa angawengi
    turnijengkara wenang
    wenesing cahya sumunu
    wingit prabaning netra
    tuhu siwayaning ngestri
    tri pandurat pathangkus angunjal uswa.

  4. Pungun-pungun lir supena
    lah apa iki apsari
    dyan mangarsa lenggah tata
    tempuhing netra kakalih
    gumensar anganyut sir

[ 84 ]

    dwi ingkang sami gegetun
    Hyang Hyang murciteng kantha
    kakalih semune isin
    Ken menda prucul tansah angingcang imba.

  1. Kang Weni agung ingusap
    sengadi ngupaya itik
    ngurut iling saka priksa
    yekstine tan kedah-kedih
    wus jamake pawestri
    ingangkat birahi kakung
    tenaga solah bawa
    bangkit anggegendeng ati
    maweh branta ing para priya taruna.

  2. Dupi mawas wus tanpa was
    Ken maenda matur aris
    dhuh sang Dwija ingsun tanya
    sajara ingkang sayekti
    pukulun nunuwun sih
    pituduhing maha wiku
    ing pundi kang ingaran
    patapan ing Ngampelgadhing
    reh kawula atas dhawuhing Hyang Sukma.

  3. Prapteng ngriki srana cipta
    dening Hyang Kang Maha luwih
    nglampahi ingkang pitedah
    kapasthen tan owah gingsir
    sinungan woting ati
    jatukramaning tumuwuh
    pa thangkus widisana
    undhagining tanah Jawi
    amba weca mokal paduka yen dora.

  4. lngsun sidhep wiku tama
    tan wonten pandhita kidhip
    lah ing pundi prenahira
    widikan ing Ngampelgadhing
    Kenthus graiteng ati
    baya iki kang tinuduh

[ 85 ]

    hidayating Pangeran
    kaki-kaki ingkang prapti
    alon nabda heh teja kang sulaksana.

  1. Dene dahat gennya ngupa
    dhawuhing Hyang mahasuci
    ihg ngedi sang dyah pinangka
    yen wus a warah sun sajari
    sun ndherekken kapanggih
    wikwadi Bambang Kumenthus
    asrep musthikaning dyah
    umatur marang sang Resi
    kawulestu wanudya trah daniswara.

  2. Wana ing Ngatas maruta
    menda prucul kang kadharbi
    prapteng ngriki lir supena
    jog agreng Sundara wukir
    mesi suyaseng resi
    ngatas yun minta pituduh
    pathangkus nambung sabda
    kapasang yogja retnadi
    iya ika yayi dhukuh Ampeldenta.

  3. Pituduhe kaki wreda
    iyengsun ingkang mandhiri
    wiku ingkang mahabrata
    muja mangeningken budi
    wus antuk sasmitadi
    sun janma wreda tumurun
    ngaku Nabi Suleman
    ngemban timbalaning Widi
    duk saman karweka cocok sajarnya.

[ 86 ]9. KINANTHI
  1. Kinanthi kang wus winuwus
    Kenthus alon marepeki
    sinambut retna maenda
    nyengkah mutung jangga nolih
    sesambat sarwi karuna
    adhuh mati aku mangkin.

  2. Dene wong nganggo dianu
    apa arep dianoni
    kaniaya temen sira
    adoh-adoh sun goleki
    tibane amulasara
    sumangkean wong ambenthing.

  3. Aku durung tau-tau
    salami tumitah urip
    Kenthurang nambungi sadbda
    sun uga durung nglakoni
    coba padha disekolah
    aku kang saguh mesteri.

  4. Aku iki mantri guru
    kang putus pamardyeng resmi
    adhuh barleyaning tilam
    manuta sun sarawedi
    aja mulah lir wong rucah
    mundhak wangkal ingkang siwi.

  5. Pathangkus manuara rum
    dhuh gusti retnaning ngestri
    mandragani nusa Jawa
    ratuning pra widadari

[ 87 ]

    kasor Supraba bawana
    dening wamanira gusti.

  1. Tuhu presidhening Ian rum
    Dhirekturing tepas wangi
    Jendrale jroning pasutan
    kang wajib masesang ngurip
    ratuning teja wangkawa
    wangkawa kang ngelun budi.

  2. Adhuh dewataning ngayu
    sampumeng wamanireki
    tri bawana tanpa pama
    apsari tan ana mirip
    heh amral sun leganana
    karya sarate ngaurip.

  3. Sun kekudang sun kekidung
    ratuning surangganadi
    kang mulet cakraning nala
    lestariya among krami
    krama wajibing ngagesang
    mrih tumurun tumrah wuri.

  4. Ingsun trima dadya indhung
    magangi sabin salupit
    kajepiting wentis jenah
    ijo maya-maya jait
    manjait wardayeng driya
    katarik saking maskwari.

  5. Puluh-puluh wus sapuluh
    kapulet budi Ijajil
    jajag kangma jajan ujar
    ujer sun ngundhuh woh kuldi
    bagya tibeng naraka
    wus jamak jangjining laki.

  6. Nadyan tibeng nraka jakum
    kapleset wot ugal-ugil
    ka1amun dhencang-dhencengan

[ 88 ]

    lawan kusumaning pani
    pratima retna kumala
    manik mananoning ngurip.

  1. Iki ratuning rah sagung
    bendara gusti suwawi
    denayu den nganten inggal
    mas ajeng mas rara nyahi
    nonah nuli sirnakena
    jajakaningsun puniki.

  2. Sapayogya birat kakung
    kungkungen madyeng jinemrik
    bantingen madyaning jaja
    sabetna parang kakalih
    kaluluh wahyaning rasa
    kang rasane legi gurih.

  3. Adhuh sang retna diningrum
    sangganen jemparing mami
    arane ki Sarutama
    tinggalane Arjuna di
    kang mandi kagila-gila
    upase asring ngabuhi.

  4. Tanpa upameng tumuwuh
    yen konok usadeng murti
    dadi tamba rara brongta
    bisa weh kumareng jisim
    metokake kringet ala
    lah cobanen masku ari.

  5. Kalamun sira tan gugu
    sun wehi pralambang lungit
    wangsalane wong sarjana
    kenur jiwa saupami
    prajurit kang setrip renda
    rasane medhotken urip.

  6. Ancur kaca dhuh riningsun
    gudhe rambat den lanjari

[ 89 ]

    mor rasa katara tresna
    Ken wedhus prucul tanposik
    sinrenggaran lir bremara
    ngosweng padma ngisep sari.

  1. Pinjung luntur dening ngungrum
    ngresing tyas kakenan ingsih
    ngasih-asih malat driya
    antya cape ati budi
    kagiwang ruming wacana
    dhasare Kenthus undhagi.

  2. Ngelmu pangasihanipun
    semar mesem jaran mandhi
    arjuna celor kang mantra
    winateg sawi ngesemi
    jatine goroh punika
    mung saka kewese angling.

  3. Lambene prataweng kewuh
    bangkit gingsiraken ati
    aywa ingkang sapapadha
    sanadyan nyonyah gupenir
    yen kagunturan srenggara
    kang miluta mulet budi.

  4. Pasthi keguh kumayuyun
    marma wong kang ahli angling
    wijile wus kanthi timbang
    sangkeping dugi prayogi
    sasat darbe pangasihan
    sinihan singa miyarsi.

  5. Tanpa bosen kang karungu
    iku caturing undhagi
    marma ken maenda dahat
    pongah pangihan kang awit
    karoban tembung srenggara
    sakala bayu nira nir.

  6. Jiwa raga tan kaetung
    rehning winengkang karna dwi

[ 90 ]

    dwistha kara nampek kama
    sasat mati jroning urip
    dangu dangune pamurba
    purbeng priya andayani.

  1. Wit wus mangsa kalihipun
    anambut tata ngakrami
    nandyan durung nglakonana
    estri priya bab puniki
    yaktine tan nganggo ajar
    ora susah den wuruki.

  2. Samana kalih wus kasub
    sandhing ngandhang yen wong ceki
    bedhah nagri Majalengka
    kaprawasa pothar-pathir
    wahya sanyatane rasa
    sampyuh kang jurit kekalih.

  3. Marmaweng supta wus tutug
    reroncene kang kinawi
    sinamun pawaka rasa
    kang maca Ian kang miyarsi
    dupi wus luwar karweka
    dahat gegetune ngati.

  4. Wus antara laminipun
    tan ana winancak galih
    sampat atasing ngagesang
    widada saha kirabi
    teteseng nutpahtin dadya
    maenda prucul garbini.

[ 91 ]10. SINOM
  1. Sinome ngompro kang imba
    kadi wangkawa ngawengi
    tandha ing guwa garba na
    nayakeng jagat yun lahir
    wirayat wus mratani
    ing janaloka misuwur
    samana sang dyah nendra
    ngimpi panggya Nabi Kilir
    ngandikane wus garbini nini sira.

  2. Ing tembe umahya priya
    iku aranana benjing
    Raden Kancil wicaksana
    wus pasthi karseng dat suci
    putranira sayekti
    pingul dibyambeg rahayu
    murwani danisthara
    ingadhep kewan sabumi
    lah ta nini ingkang ngati-ati sira.

  3. Nulya nglilir Ken maenda
    dyan marek ngarseng sang resi
    ngaturaken kang sumpenan
    nyuwun dipun wahanani
    Kumenthus muwus aris
    sira menenga mung sukur
    mring Hyang kang Mahamulya
    jwa kongsi kawedhar nglathi
    yen karungu ing liyan kurang prayoga.

[ 92 ]
  1. Wus dungkap ing kawan wulan
    maenda nora sah ngimpi
    para Nabi sung wawarah
    lamun jabang bayi lahir
    sinungan nama Kancil
    dupi prapta pitung tengsu
    Kenthus tampi sasmita
    ngalamat ga'ib kaeksi
    maweh tandha yun tumekeng tepet mulya.

  2. Nabda marang swaminira
    yayi sira sun jarwani
    sun tan menangi sutanta
    marga wus prapta ing takdir
    panengeran wus kaeksi
    kang pinter sira mong sunu
    dene prapta sun mangsa
    yayi sira sun jateni
    lan sunteni playaran sagara rahmat.

  3. Praptaningsun puput uswa
    amung kurang pitung ari
    nurmukhamat wus tan ana
    iku muksising prajangji
    marma yen sira benjing
    wus parek datan kadulu
    yeka ran johar awal
    lamun kurang tigang ari
    palenggahan Rasul yayi tan karasa.

  4. Ing tutik panggenanira
    dene yen kurang sahari
    napas metu mlebu kurang
    asrep kawala sayekti
    sumpek rasaning ngati
    wit Hyang pramana ginulung
    angen-angen kuwasa
    gulung napas saking sikil
    ingjempolan kang kiwa manjing supana.

[ 93 ]
  1. Nulya mring betal mukaram
    ing jantung angukut getih
    ginulung dadi samrica
    wusing getih nis manginggil
    kumeplas yayah thathit
    mring sajroning betal makmur
    lire betal iku omah
    makmur prameyaning urip
    aneng kono ngukut kehe pancadriya.

  2. Pangucap ambu pamyarsa
    paningal riningkus maring
    sajeroning betal munya
    ingaran tamajul tarki
    uteg tegese yayi
    nulya ingsun nyipta mlebu
    marang pancering netra
    aran Mukamat hakiki
    sajatine angen-angen badan suksma.

  3. Tegese abadan napas
    kena den asmani gusti
    wus casam tunggal kawula
    ya ingsun iya sireki
    sajatine mung mami
    lenggeng wujut awang awung
    suwunge mengku ana
    jumeneng ngaenal yakin
    nemu ngalam jembar tan kena cinengkal.

  4. Ngliyep nglangut tan pantara,
    sarwa sarwendah menuhi,
    tan krasa sawiji apa,
    mung nikmat mupangat yayi,
    ingsun lan sira panggih,
    jodho neng akhir ketemu,
    yeku nugrahaning Hyang,
    kiyamusipatul kadim,
    kanjan mahpyan nora angalap wasana.

[ 94 ]
  1. Lah yayi kang eling sira,
    kawruhing kewan wanadri,
    wus putus matakayijan,
    iku yen sato ngelmu writ,
    luhur tan ana nyami,
    sasamining kutu-kutu,
    nanging janma utama,
    kawruh mangkono tan apti,
    wit manungsa tinitah sipat mukarab.

  2. Lire mukarab kacedhak,
    dene Hyang kang Mahasuci,
    marma ywa kapengin sira
    nora luwih wekas mami,
    makhluk tataning ngurip,
    sampurnakna pangawruhmu,
    weruha sastra jendra
    ayuning jagat sakalir,
    kang mutamat mungguh esthine pandhita.

  3. Terangna rupaning sastra,
    myang swara unining tulis,
    mungguh sipating kang nyata,
    pecahe lambe kang nginggil,
    unine manut angin,
    napasmu kang manjing kalbu,
    iku mungguh sipat kodrat,
    kumpule rasa sajati,
    aneng ngutek kang mancorong lir barleyan.

  4. Wedhus prucul wusing tampa,
    banget pamejange ngelmi,
    tumancep kulunging nala,
    yata tan antara prapti,
    malakul maut nuli,
    saking jro kodrat tumurun,
    munpakun kayun kayat,
    tan ana barang kang keksi.
    wus sampurna ken thus jatlning tataga.

[ 95 ]
  1. Kuwandha ingupakara,
    lir adate kewan kang wis ,
    maenda denira wawrat,
    samanantuk wolung sasi,
    mangke tinilar nglaki,
    karanta-ranta ing kalbu ,
    leleng ling lunging nala
    dyan ana swara kapyarsi,
    saking wiyat heh nini aywa udrasa.

  2. Welasa kang neng wetengan,
    yun dadi suryaning bumi,
    pangaubarireng kewan,
    kutu walang tataga sih,
    nrimaa bae nini,
    wus pasthi karseng Hyang Agung,
    lakimu nuksmeng swarga,
    jinaga ing widadari,
    nora wurung ing tembe panggya Ian sira.

  3. Wus cinetha sadurungnya,
    neng lokil makpul ing nguni
    marigkya munajada sira,
    kang neng guwa garba iki,
    jabang bayi kang sigit,
    yen lahir arane besok,
    Kancil minangka duta,
    ingkang susila reh niti,
    wedhus prucul umatur nuwun sandika.

  4. Wus sirna ponang suwara,
    maenda getun tan sipi,
    suka sukuring wardaya,
    parmaning Hyang Mahasuci,
    tan kendhat saben ratri,
    para ambiya sung tutur,
    riwusnya lama-lama,
    sampun dungkap sangang sasi,
    dera wawrat mbabar jalu nuksmeng harya.

[ 96 ]
  1. Akeh Malaekat prapta,
    saha para widadari,
    sasanti ngundanken kembang,
    gunasti jaya basuki,
    nanging tan ana keksi,
    marmane Kancil sempulur,
    adoh kang sambekala,
    gara-gara andhatengi,
    lidhah kilat thathit wangkawa liweran.

  2. Wawang lir sutejengkara,
    tanpa kara-kara yakti,
    nulya na swara kapyarsa,
    heh nini sutanta iki,
    lestarekna kang nami,
    Kancil paparabe patut,
    arane kang sanyata,
    den bagus Yatin prayogi
    wruhanira ingsun iki Nabi Adam.

  3. Kancil nuli rinesikan,
    wenensing cahya respati,
    sumeh pasuryan ngatirah
    prabaning waktra nelahi,
    surem soroting sasi,
    merang kasoran kang semu,
    lahire ri Salasa,
    Kliwon mangsa Palgunadi,
    tahun lwa ingetang Surya sangkala.

  4. Suwara matenggeng kama,
    Ken prucul ascaryeng ati,
    dahat suka sukurira,
    dene cundhuk lawan gaib
    wirayat kang dumeling,
    timbuling pawarta gathuk,
    muhung kuciwanira,
    pathangkus datan menangi,
    among suta puwara Prucul nalangsa.

[ 97 ]
  1. Tujune jinageng mesa,
    setya tuhune lestari,
    anjaga satru durjaya,
    kang sarta minangka dadi,
    emban pangatas pardi,
    mardi budi anenuntun,
    sakadaring kagunan,
    winahya temen nastiti,
    ing kadunyan terus prapteng ing delahan.

  2. Ngarsa sinambung umurnya,
    dening kenthurang ing nguni,
    samana alama-lama,
    tan kurang siji punapi,
    lir kagege si Kancil,
    tan siwah lawan pethangkus
    endhek cilik adawa,
    abang nom gigire dalir,
    kulit tipis kenceng apandhes tur gilap.

  3. Kocapa antara lama,
    kancil meh balinul ngaki,
    yen jalmaa lagi yuswa,
    nembelas tahun lumaris,
    mempening ulah tulis,
    kawruh titinggalanipun,
    Kenthus sudarmanira,
    buku Ianda layang Jawi,
    kitab Arah rontal miwah tembung Buda.

  4. Sadaya kawruh ginulang
    wong sinau kang taberi,
    lawas lawas iya bisa,
    nadyan tanpa guru kancil,
    rehning trahing linuwih,
    tajeming tyas yayah punglu,
    pesate saking tingal,
    marma Jawa Rab patitis,
    Mlayu Landa moncoling rat pramudita.

[ 98 ]11. ASMARADHANA
  1. Dera subrataning kancil,
    wusnya putusing kagunan,
    kerep pepara lungijen,
    malbeng wana sunya pringga
    jurang trebis gunthaka,
    jajah ingkang singit singup,
    munggah wukir malbeng guwa.

  2. Dhugal nakale kepati,
    drengki baut ngreka daya,
    panas baran panastenan
    ngrusak silarjaning dunya,
    reh maksih kirang yuswa,
    dene maesa andanu
    datan sah mestuti karsa.

  3. Kancil yen nerak tyas sipil
    maesa matur ngrerepa,
    manyegah karsane rade
    ananging datanpa guna,
    wus mangkono klakuwannya,
    wong ala tan bisa kawus,
    yen durung keneng rubeda.

  4. Ciptaning kebo ngantepi,
    tekade tan nedya ginggang,
    ngawula ing selawase,
    makathik makanan kewan,
    dunya prapta delahan,

[ 99 ]

    ngemhani harang reh nurut
    minangka walesing setya.

  1. Warnanen samana kancil,
    nyingit prihadi leledhang,
    marang sapinggiring kalen,
    Kancil kacaryan duk mulat,
    ananing cecukulan,
    palguna sedyaning kalhu
    yun wruh uluning susukan.

  2. Wisata sarwi menyanyi
    rengeng-rengeng ngura gita,
    tembangan kang sarta lagon.
    suluk kawin Sangsekreta,
    slawatan pepujian,
    gagas-gagas agallembut,
    ulah liding kara kara.

  3. Tan dangu lampahnya prapti,
    ulu kalen Situbanda,
    arsadus Kancil karsane,
    wus meh umanjing ing toya,
    Kancil kagyat duk wikan,
    kewan satunggal puniku,
    gandhulan lumut dendungan.

  4. Gremet ngarah-arah ririh,
    darana dwistha ing karya,
    kancil meksi gedheg-gedheg,
    rurupan ananing jagad,
    hangsane huron toya,
    Kancil grahitaning kalbu,
    lah iku huron punapa.

  5. Mokaling titah dumadi.
    asnapun kodrating Pangran,
    dahat ala saru aneh,
    kayat kayun kang cengkrama,

[ 100 ]

    dumunung ananira,
    palguna tatanya gupuh,
    heh teja kang sulaksana.

  1. Tigas makyengsun mangeksi,
    mujut sipating kahanan
    ngendi pinangkamu kowe,
    mring ngendi paraning karsa,
    nembe bae sun wikan,
    heh saru sapa aranmu,
    asalan jinising apa.

  2. Dene banget saru nisthip,
    nistha karupanira
    nauri sun iki keyong,
    jinisku bangsane toya,
    akeh tunggal manira,
    ing bangawan miwah laut,
    rupa-rupa kuwasengwang.

  3. Kayata pongpongan kijing
    yodi kima kroco bakang,
    tirem kerang sasamine,
    ingsun kira nora beda,
    titah kang neng dharatan,
    sipat ingkang saru-saru,
    mratani gumlaring dunya.

  4. Balik sireku pribadi,
    jinis apa ranmu sapa,
    tuwin ngendi pinangkane,
    kang tinakon mengsem nabda,
    sun Kancil ranku ingrat,
    swajana kang sarwa putus,
    gunadi myang kasusastran.

  5. Nanging salawas sun urip,
    kerep cengkrama wanarga,
    samodra kali myang kalen,

[ 101 ]

    durung tau weruh sira,
    buron we dahat nistha,
    sudine kang ngaku sunu,
    darbyatmaja sipat sira.

  1. Luhung cupeta bae wis,
    urip ndedawa cilaka,
    wujut sipatira asor,
    saha tyasmu punggung mudha,
    tan kaprah makluking Hyang,
    mobah molah wisa katut,
    ngreribeti barang karya.

  2. Cacat banget nggonmu urip,
    ora sampurna ing rupa,
    bok matiya bae keyong,
    njaluk urip kang utama,
    aywa cemer tan misra,
    sudine kang asung susu,
    nusoni wujudmu ala.

  3. Mokal darbeya sireki,
    kagunan ingkang mulyarja
    pantese atimu bodho,
    klelar-kleler mak emakan
    tur tan darbe agama,
    Kitab Kur'an nora weruh,
    apa maneh tatakrama.

  4. Seje lan ingsun puniki
    musthikeng jagad wiryawan,
    turasing dwija kinaot,
    ibu trahing daniswara,
    pantes lamun caksana,
    sabarang kawignyan putus,
    tembung ngoko krama limpat.

  5. Luwih maneh tern bung kawi,
    nadyan Kur'an katib palak,

[ 102 ]

    Landa Inggris Prasman ngentek,
    bab etung wutuh pecahan,
    teler nomer sun bisa,
    ukur elometer putus,
    bobot liter kilo myang gram.

  1. Sarengat tarekat ngelmi
    kakekat trus makripat,
    asnapu samaning manon
    nora kaya keyong sira,
    gendheng saha cilaka,
    sepi kawignyaning makhluk,
    keyong pinggir adoh praja.

  2. Mara coba sun takoni,
    rupa lan dununging Allah,
    pasthi nora weruh kowe,
    nadyan bisa ngaranana,
    aneng luhur ngakasa,
    yeku ciptaning wong gemblung,
    trima luwung angger gesang.

  3. Tan pisan nuksrneng utarni,
    sarua iku tarima,
    tandha yen budine rerneh,
    romot rucah tan kacacah,
    cacat dunya ngakerat,
    puniku tedhaking pikun,
    karem turu doyan rnangan.

  4. Beda lan sarjana murti,
    Kancil susilarja tama,
    angur mati lamun bodho,
    rehe ing trahing kusurna
    rembesing madukara,
    rina wengi mamrih baut,
    kautamaning ngagesang,

  5. Ywa lir sira tanggung urip,

104 [ 103 ]

    cemer ratuning kanisthan,
    tan ana sudi mring kowe,
    caturan kewala sungkan,
    ingsun iki kabetah,
    kajibah awawan wuwus,
    tan wurung yen katularan.

  1. Lan ngedohaken rijeki,
    marakken ati kiyamat
    wong cubluk lir kowe keyong,
    apan ora darbe wirang,
    wruh sasamining gesang,
    asor pribadi badanmu,
    klelar-kleler tanpa guna.

  2. Kapethuk bae niwasi,
    sabab nyudakake nyawa,
    beja ilang rijekine,
    jroning patang puluh dina,
    nir jangkah gayuh tuna,
    sangisoring tahi besu,
    seranduning badanira.

  3. Padha-padha buron warih,
    luwih bodho luwih nistha,
    nora maedahi kowe,
    mandhak nulari ing kathah,
    pengungira tinelat,
    luwih gampang ngaji blilu,
    kathelan nyonto caksana.

  4. Kayata upami janmi,
    sakolah mring tuwan Rudhah,
    slawe tahun durung ngentek,
    balik ngaji marang sira,
    sadina bae pana,
    rehning kawruhmu terwilun,
    blilu kumprung datan pakra.

[ 104 ]
  1. Coba matiya bae wis,
    jaluka urip kang bregas,
    lamun kapengin kinaot,
    ingkang sadu parikrama,
    dibya niti sasmita,
    ingsun nguntapaken saguh,
    tumekeng jaman kamuksan.

  2. Keyong katgada miyarsi,
    sabdeng Kancil ngerang-erang,
    tumulya mijil budine,
    wangsulane ngasor raga,
    ywa tanggung budi dama,
    darmambeg asoring laku,
    heh kancil aja mangkana.

  3. Sanajan ingsun nglamimir,
    gremetan kether neng tirta,
    nanging tan wegah yen playon,
    ngadu dibya kasentikan,
    rikat rikatan balap,
    utawa bantering playu,
    lan sira ingsun kaduga.

  4. Lamun pinuju ing karsi,
    ngadu guna kaprawiran,
    ngatokken kautamane,
    sira malayu neng dharat,
    ingsun ana ing tirta,
    sira lumajar sun mlayu,
    cacate sun kapambengan.

  5. Tan bisa yen dina iki,
    Kancil sru gumuyu latah,
    toblas-toblas kowe keyong,
    sireku apa supena,
    nglindur melek-melekan,
    de wani playon lan ingsun,
    saya edan temen sira.

[ 105 ]
  1. Pramanakna keyong dhisik,
    lurua kaca benggala,
    kang gedhe terang padhange,
    dene ta wani balapan,
    mlayu angadu yasa,
    sacengkal kewala embuh,
    mangsa bisa nututana.

[ 106 ]12. PANGKUR
  1. Keyong mungkur nabda sugal,
    bab palayon durung karuwan kancil
    nanging sun samaya sesuk,
    emben esuk baliya,
    marga mengko sore sun ewuh nenuwun,
    memuji muji raharja,
    ing Dat kang murweng dumadi.

  2. Kancil tyasira sru girang,
    marwatatma myarsa ponang prajangji,
    sigra nabda amit mantuk,
    wusing adoh lampahnya,
    kawarnaa keyong nalarira cukup,
    ngumpulaken para wreda,
    kulawarga yun pergadring.

  3. Pepak sagung nawung kridha,
    para niti surti sasmita lungit,
    sinung wruh kawit witipun,
    denira pasulayan,
    lawan kancil daruna puwaranipun,
    sadaya kul keyong rembag,
    dene timbuling pamikir.

  4. Mangkana pamuwusira,
    heh kang guyub kabeh ana ing pinggir,
    suk-sukan gandhulan lumut,
    let patang meter padha,
    yen si kancil wus lumayu nguwuh-uwuh,

[ 107 ]

    kang neng ngarep sumaura,
    heh kancil ingsun wus dhingin.

  1. Dena kang cedhak andhegnya,
    ywa sumaur yen ngetarani sandi,
    kabeh sanak-sanak ingsun,
    inggal padha mapana,
    ngeli bae supaya rikating laku,
    kang kongsi tekaning sawah,
    kang mulat playuning kancil.

  2. Wus abipraya samoa,
    nalar ingkang wus kasebut ing ngarsi,
    nulya budhalan sagung kul,
    lir inpantri komandhah,
    nadyan rindhik nanging rikat kentir ranu,
    saben patang meter juga,
    keyong kang jaga neng pinggir.

  3. Suksukan angum ing toya,
    gumandhul ing lumut nyamar tan keksi,
    racak samya agengipun,
    bangsane kasusastran,
    ing sasmita tuwin sampuma ing kawruh,
    sangkan paraning ngagesang,
    caksana mangulah dini.

  4. Budi wus saekapraya
    bisa nanggung barang pakewuh prapti,
    dadya tatangkising kewuh,
    yeku dayaning nalar,
    gecul kumpul bandhol ngrompol bangsanipun,
    luwih maneh para janma,
    lamun guyub anguwati.

  5. Upamane sapu sada,
    sajroning suh pinutung nora kenging,
    wit dayaning ngakeh kumpul,
    yen kang sathithik gampang,

[ 108 ]

    pinutungan wus mangkono adatipun,
    gemah harjaning ing Jawa,
    saking kuinpeni ka sathithik.

  1. Sawuse keyong sumebar,
    kacarita praptanireng prajangji,
    Kancul wayah jam nem esuk,
    prapta ing Situbanda,
    sru gambira ing nala dahat kumlungkung,
    marma anetepi setya,
    neng kene uwis pinanggih.

  2. Gumuyu alatah-latah,
    sarwi nabda heh keyong prapta mami,
    kene maksih umun-umun,
    yun nyatani ubaya,
    pratiknyanta rikat-rikatan lumayu,
    amung tutuhu mring sira,
    yen kalah poma ywa isin.

  3. Mumpung durung linampahan,
    prayogane wurung kewala mangkin,
    aja gela tyasireku,
    sun pasthekken sun timbang,
    nora pisan-pisan bisaa mlayu kul,
    lumaku bae katara,
    repot angleler tur rindhik.

  4. Marmane wurung kewala,
    lir sarjana kang durung wus pinikir,
    pupuran sadurung benjut,
    keyong nambungi sabda,
    kasinggiyan nanging ingsun uwis rembug,
    tan ngamungken sira ingkang,
    kanggonan budi patitis.

  5. Kancil muwus keyong sira,
    nora kena sun eman manggya yakti,
    kumawani isin mundur,

[ 109 ]

    ngantepi culing basa,
    lah ta age tututana sun malayu,
    karo engklek pepincangan,
    sirig-sirig ngguyu nggigik.

  1. Playune mung api ora,
    ciptanira keyong datan nututi,
    mendhak mungkur dennya mlayu,
    antuk nem meter nulya,
    Kancil mandheg celuk-celuk sarwi ngguyu,
    heh keyong sun tututana,
    burunen iki Sang Kancil.

  2. Kul ingkang ngarsa tumanggap,
    wuwusira reh wus saeka kapti,
    kadi kang sampun kasebut,
    heh kancil tututana,
    payo ngadu kabanteraning lumayu,
    Kancil kagyat dupi myarsa,
    swarane keyong neng ngarsi.

  3. Sigra-sigra pinaranan
    panggya keyong munggeng tepining warih,
    pratistha gandhulan lumut,
    dhasar rupane padha,
    nora ngira yen puniku akal palsu,
    Kancil ngunadikeng nala,
    e, e, teka nggegumuni.

  4. Keyong nulya sru wacana,
    kaya paran endi playumu malih,
    Kancil sigra dennya mlayu,
    nyirig ancecongklang,
    watarra wus telung puluh meter antuk,
    tandya mandheg undang-undang,
    keyong tututana mami.

  5. Nauri kang dipun undang,
    endi kancil kang ngaku linuwih,
    tututana playuningsun,

[ 110 ]

    Kancil marpeki wikan,
    wus tetela kul keksi gandhulan lumut,
    palguna nir kang weweka
    reh sipating keyong sami.

  1. Kancil trangginas malajar,
    ngantep ngentingaken ingkang subadi,
    paribasan sipat buntut,
    watara satus cengkal,
    nuli leren mempis-mempis manguwuh kul,
    saiki sun tututana,
    kang ngarep mangsuli wengis.

  2. Iki keyong wicaksana,
    lah entekna karosanira kancil,
    iya sun kul sudibya nung,
    murtining buron tirta,
    kang mumpuni kawruh samining makhluk.
    anaa sewu lir sira,
    bareng mlayu sun tandhingi.

  3. Lah wetokna kadibyanta,
    lan raupa raimu kang resik,
    kumawani ngadu playu,
    lan keyong dibya tama,
    Kancil dahat merang dupi nyarsa wuwus,
    plas lumayu yayah kilat,
    antuk satus meter nuli.

  4. Ambruk ngalemprak sakala,
    gereng-gereng ngirintih waspa dres mijil,
    napase angangsur-angsur,
    aneng pinggir susukan,
    getuning tyas nora ngira satus ewu,
    mustahilireng lampahan,
    paribasan giri lusi.

  5. Yeku rupane glah-gelah,
    ora nganggo wigih lan gedhag-gedhig,

[ 111 ]

    tuwin ingkang ambeg dirgung,
    paksa unggul priyangga,
    ngungkat krama wahyeng basa tanpa koguk
    lah ta mara tutugena
    entekna budimu kancil.

  1. Palguna terang miyarsa,
    pamuwusing keyong mangesi-esi,
    dahat merangireng kalbu,
    nanging njenger kewala,
    narimeng tyas alon maju klunan-klunun,
    kawula samangke tobat,
    dhumateng paduka kyahi.

  2. Mugi paringa ngapura,
    sakathahing lepat kawula kyahi,
    sampun kang mlajar pukulun,
    njunjung kuping kewala,
    datan bangkit telas krosan amba sampun,
    bunar lingling ciptarasa,
    menggah menggeh kempas kempis.

  3. Kul gumuyu sarwi nabda,
    dena amung samene togmu kancil,
    tan timbang lan culing wuwus,
    lir ngrubuhna akasa,
    iya iku rupane wong kumalungkung,
    marang harjaning ngagesang,
    kumingsun anggugung dhiri.

  4. Prasan atimu kul nistha,
    dumeh kuru keri karo sasami,
    den piyagah ina tan wruh,
    wekasan nawung kridha,
    gunadika sujana putusing kawruh,
    satus yuta kaya sira,
    tangeh bisa animbangi.

[ 112 ]13. DHANDHANGGULA
  1. Lir sintaka sumbare mring kancil,
    palguna gung dennya mangap-mangap,
    gumeter ngarepken kalen
    muka nor ngusweng lebu,
    sru mabungkuh mariklu nangis,
    bab kasoran kagunan,
    dening prawireng kul,
    nulya matur tembung krama,
    krameng titah tataning wong madyeng bumi,
    darmambeg silatama.

  2. Dhuh sang keyong kang swarjana murti,
    hesthining tyas kularsa mruwita,
    ngatas warsita mrih bolong
    keyong wangsulanipun
    heh palguna sira wus uning,
    mubaling pancadriya,
    ingkang kleru getun,
    dadya piwulang sanyata,
    kehe wuruk ala becik saka ati,
    atinira priyangga.

  3. Nadyan para Nabi wali-wali,
    wus anglunturaken jarwatama,
    nanging arang kang cumathel,
    reh budi nora mathuk,
    rina wengi asolan-salin,
    akeh kang datan yogya,
    tur ati wus weruh,
    nandhing ala becikira,

[ 113 ]

    parandene kang ala dipun lakoni,
    reh durung tau wirang.

  1. Wirang iku kasangga pribadi
    yen wus nyangga lagy eling kluputan,
    iku weruha sababe,
    uripe wong sawegung,
    jroning ati ana papali,
    amumulang klakuan,
    ala becik weruh,
    reh kuwat rindhuning hawa,
    estu budi kelu panggawe kang juti,
    padha saben wong gesang.

  2. Lah pikiren wasitengsun kancil,
    aja merang wet warah wong nistha,
    nadyan sipatingsun asor,
    nanging warsitanya yu,
    anenarik tyas niti surti,
    kalawan malih sira,
    ungas ambeg baut,
    saha ngalirken pangerang,
    anenacat nguman-uman tan pakering,
    tembe elinga sira.

  3. Sakabehe kewan kutu kumlip,
    ingkang sipat kayun-kayuning Hyang,
    pasthi gedhe paedahe,
    nadyan barang kang cukul,
    wujud gumlar isining bumi,
    kabeh dadya piwulang,
    ngluhurken Hyang Agung,
    kang bodho myang kang sarjana,
    karo dene nguni ciptamu mring mami,
    mokal kalah lan ingwang.

  4. Lawan sira tikel sewu kethi,
    saking gedhe dhuwur kuwat sira,
    parandene kasor kowe,

[ 114 ]

    yeka tandhane kayun,
    nora kena den wewatoni,
    kadama sor nistharda,
    jodhone kang punjul,
    yen dama nistha tan ana,
    wus tertamtu tama luhur tan pinanggih,
    becik jodhone ala.

  1. Gehe cilik sugih lawan miskin,
    lanang wadon bodho lawan limpat,
    elor kidul wetan kilen,
    ing ngisor lawan dhuwur,
    surya candra sagara ardi,
    sakehe kadadeyan,
    kodrating Hyang Agung,
    kang gumelar bumi kasa,
    tetimbangan dunya ngakir nraka swargi,
    iku pikiren poma.

  2. Aja sira ngendelake kancil,
    ing kagunan tuwin kasantikan,
    Nitisastra lukiteng ngreh,
    santero aran punjul,
    pasthi ana ingkang ngungkuli,
    sarehning pancadriya,
    pangambu pangrungu,
    pamuwus saha pamriksa,
    cukul saka ing liya marmane kancil,
    sira ngati-atiya.

  3. Lamun arsa swarjana murtyadi,
    den owaha wahyaning wicara,
    ywa kaya duk wingenane,
    marma ingsun tan gumun,
    umyat solah bawamu kancil,
    kacihna arda dama,
    tyas kuthung triwilun,
    pangucapmu wus meh wikan,
    yen kang blilu pintere amung sacuwil,
    sirenggep dirgeng guna.

[ 115 ]
  1. Waspadakna umiyat wong bangkit,
    wus tan tampik sabarang kawignyan,
    tan tampik takoning ngakeh,
    kang sawataranipun,
    seje kaya sireku kancil,
    pintermu mung samendhang
    pangrasamu putus,
    umuk trahing daniswara,
    trah pandhita ngaku satriya utami,
    o gampang temen sira.

  2. Nora kurang satriya trah gusti,
    dadi kompra nrutus adol kandha,
    ngalor ngidul golek-golek.
    yen kojah katon cubluk,
    awit nome tan olah budi,
    turun pindho ping tiga.
    nuli dadi bau,
    radene bae wus sirna,
    keri mas-mas nganten kadhang amung si,
    yeku wong tanpa guna.

  3. Ingkang kadya sariranta kancil,
    marma racuten budimu rucah,
    lir kang wus kwetu wingine,
    saha pikiren kulup,
    akeh para pidak wong cilik,
    trah kuli oleh bagya,
    kombul drajatipun,
    ing mancapraja tan kurang,
    anak bau sinembah sembah sesami,
    iku sababe apa.

  4. Upayanen yen sirarsa luwih,
    iku dadi wuruk trah satriya
    kusuma kang kaya kowe,
    antepana wuwusmu,
    ngaku-aku satriya tami,
    yen wus panggih sababnya,

[ 116 ]

    wruh jejodhon mau,
    jodhone gesang pra lena,
    jroning urip kudu ngupadayeng budi,
    reh urip nora lama.

  1. Urip iku pacangane pati,
    mangsa sira umur sewu warsa,
    sangang puluh bae layon,
    arang kang umur satus,
    urip ngakir tanpa winilis,
    swarga nraka cinadhang,
    lah miyata usul,
    apal maknane pahamna,
    walmayitu pi ngalamil kubriyajit,
    kalibau tegesnya.

  2. Pati iku ngalam kubur manggih,
    badan kadi neng dunya tan siwah,
    oleh swarga nraka gedhe,
    marma salawasipun
    urip aneng dunya ngupadi,
    budya yu utamarja,
    mumpung sira kulup,
    maksih ngraket pancadriya,
    ikut ingkang bangkit ngrowangi pamuji,
    sakumrenteging dhadha.

  3. Lah ajaren nalamu pribadi,
    rehning pancadriya manut manah,
    mrih jaba jero rujuke,
    tunggal sawiji bagus,
    bagus solah tingkah myang karsi,
    karsa kang murang sarak,
    binuwang linebur,
    ngraket kang yogyarja tama,
    temen-temen pangekering patrap silip,
    tetep wong sarjanengrat.

  4. Sing sapa bangkit angampah juti,

[ 117 ]

    nyirnakaken napsu tri prakara,
    sida ing kono pawore,
    kawula gusti kumpul,
    nora pisah nora sawiji,
    jarwengsun rasakena,
    kang umancing kalbu,
    wajibing kawula pana,
    kang premanem tindak ala tindak becik,
    iku budi sujana.

  1. Bangsa Ngajam ingaran prang sabil
    sabilolah dadalan ring Allah,
    wong kang nyegah kanepsone,
    kang ngubungi reh dudu,
    tetap dadi regeting buini,
    dadya kapir sanyata,
    datil Kur'an sung wruh,
    wal kapir sipatul kadas,
    pardikane rereget sipating kapir,
    iku ingkang prastawa.

  2. Pepeteng geng tumempuh ing pati,
    tan patitis raketing kamuksan
    bab saka reged budine,
    luput nuksmeng pamurut,
    marma sira mirib bathar thik,
    marang sudarmanira,
    sang dwija pathangkus,
    undhagi murti widagda,
    pangajaran reh susila kramaniti
    dunya mukseng kasidan.

  3. Kancil njenger leleng jroning ati,
    pungun njentung kalahir anjarwa,
    sarwi tarja sakathahe,
    wus kajaja dhinaku,
    awit cundhuk lawan pamikir,
    luluh lumeketing tyas,
    atas betal makmur,

[ 118 ]

    matheming kawruh murtyarja,
    Kancil saya ngangseg neseg minta malih,
    blabaring kanugrahan.

  1. Nulya matur dhuh bapak manawi,
    parenging panggalih suci ekhlas,
    amba nyuwun wijang maleh,
    bab sajatining layu,
    murut saking iradat tihi,
    keyong marwateng nala,
    insa Allah sukur,
    sira bisa tampa jarwa,
    pasang cipta karni sopana dumeling,
    titis tampa wasita.

  2. Nabda malih keyong marang kancil,
    poma thole aywa nglirken wekas,
    babing urip klakuane,
    asiya saineng makhluk.
    urip iki sasmiteng bumi,
    dadya saksinireng dat
    kang kajibul wujud,
    pacengkraman kodratolah,
    kayat kayun punika sipating gusti,
    dat ingkang suci mutlak.

  3. Marma kitab tapsir wus wawarti,
    kayun bil tokit tegesnya,
    Allah tanpa roh uripe,
    balbikayati iku,
    balik urip lawan pribadi,
    tan tengaluk sabarang,
    nora ngelak lesu,
    nora susah tuwin bungah,
    mutamate logat kang mangkono kaki,
    dadya jatining Islam.

  4. Dadi tali pikukuh imani,
    yen tan jumeneng kayun punika,
    ragamu lebur yektine,

[ 119 ]

    amor lemah tan wujud,
    bumi langit danu maya nir,
    kabeh gumlaring dunya,
    yeku kayat kayun,
    kang mangka sirarsa tampa,
    ngelmu rasa rasane ing ngrika ngriki
    ungseden den prayitna.

  1. Ana rupa kulup kang sajati,
    sebak tawon gumana manuksma,
    lah endi dumuken thole,
    wujud kang padha ratu,
    kinawasa kaluwih sakti,
    panjing pinanjing karsa,
    yeku sipat alus
    aliru liniru suksma,
    ingkang dadya mukaning sipat sakalir,
    lah mara aranana.

  2. Kancil matur adhuh bapak kyahi,
    kawula estu dereng uninga,
    muhung saweg wruh asmane,
    menggah musamanipun,
    dereng saged kawula kyahi,
    tan liyan mung sumangga,
    srah blilu truwilun,
    nyuwun ngatas kareng tedah,
    asma miwah musamane kang kakiki,
    ambestu yun prastawa.

[ 120 ]14. SINOM
  1. Sageda muksis ing sedya,
    puja puji siyang ratri,
    aywa muja tawang towang
    suwung wangwung tanpa saksi,
    kang cocok sajroning sir,
    Gusti myang kawula jumbuh,
    ngenal yakining cipta,
    amba esthi kang tan slisir,
    laksitamba tembe reh maksih taruna.

  2. Sajatine kul wus wikan,
    yen kancil titah linuwih,
    tembe yun kasumbageng rat,
    mardu mardika ing bumi,
    susila krama niti,
    budya yu maharja tulus,
    lulus panjenengannya,
    tata titi yuda nagri,
    ambeg tama putus mranata agama.

  3. Ngluhurken datul makola,
    wedi asih amemuji,
    Kancil sinihaning para,
    nabi mukmin ulya wali,
    ahli yukti kang budi,
    kadarman tyas santa sadu,
    sutrisna ing sasama,
    kahananireng dumadi,
    pratignyeng reh ngelmu rasa sasmitarja.

[ 121 ]
  1. Saha tembe mengku drajat,
    nurbuwat midraweng bumi,
    kajibah ruwet rentengnya,
    sukertining rat tinapis,
    sato kutu kumelip,
    wedyasih sumembah sayuk,
    tuhu yen wiratama,
    nanging mangke maksih nganti,
    reh tinutup sinengker dening Hyang Suksma.

  2. Cipteng keyong wus tan samar,
    satiti meksi mring kancil,
    sabab dyan ambeke mangkya
    nylunat kiyanat adrengki,
    awit durung nekani,
    jangji tarbukaning wahyu,
    maksih sinungan lampah,
    durung kawistareng bumi,
    wahyeng drajat nganti loh makpuling kodrat.

  3. Marma mramana pamriksa,
    tandha kasat mateng gaib,
    sumela antareng ngimba,
    kadya wangkawa ngawengi,
    prabawane ngilat thathit,
    pasuryanira nyutengsu,
    keyong nulya mamejang,
    mring kancil sampun den cupi,
    kawruh murti sampurna ing sangkan paran.

  4. Muksaning ngangga waspada,
    yayah brangta ulah ngelmi,
    Kancil matur angrerepa,
    bapak kulesthi yun muksis
    ywa bawur samar miring,
    kyahi kususe kajentus,
    gesang trus pejah nulya,
    mulyeng ngakir kadospundi,
    nyatanipun kang tetela kasat mata.

[ 122 ]
  1. Kapriksa netra kepala,
    supados matheming galih,
    ngesthi nganggep ingkang muhtas,
    sakir kabir den ngengeri,
    pinungseng jroning ngurip,
    tunggal rasa cipta jumbuh,
    paworing gusti kula,
    paran dennya nglaksanani,
    laksitanya tembe ingkang amba sedya.

  2. Keyong mesem nambung sabda,
    Kancil wuwusmu patitis,
    muweh tandha cipta rasa,
    klahir pejah sileng budi,
    yen mangkono sireku,
    temen-temen pangungsetmu,
    estu datan suminggah,
    ingsun darma wasita di,
    pami wiji cukul ora wit sasana.

  3. Sireku pami panggonan,
    ngelmu luwih dadi winih,
    yen loh saha rabuk kathah,
    wijine luwih andadi,
    woh mentes maratani,
    mawur sumebar misuwur,
    kang mangkono sedyanta,
    payo umanjinga aglis,
    marang kana sajerone guwa garba.

  4. Garbaningsun lebonana,
    Kancil kagyat matur aris,
    ing pundi margi kawula,
    reh amba ageng tur inggil,
    tinimbang Ian kiyahi,
    buntut kawula kang pucuk,
    yakti mangsa sedhenga,
    keyong mesem nabsa aris,
    gedhe endi sira lan gumlaring dunya.

[ 123 ]
  1. Sakurepe dirga loka,
    kang isi surya sitengsi,
    salumah isining dunya,
    tan sesak ring garba mami,
    yen manjing lobok pasthi,
    Kancil saya dahat sengkut,
    mesem danurjeng nala,
    matur sandika ing tuding,
    mastu tiksweng suta gya karsa tan taha.

  2. Kakyage sira pareka,
    iki grananingsun kering,
    dwara adoh tanpantara,
    Kancil nawang sigra manjing,
    cocok wasita uning,
    pintu sajuga anglangut,
    tan dangu laksitanya,
    prapteng jro garba byar meksi,
    tanpa tirah awang-uwung nglangut nglanat.

  3. Tan weruh kulon Ian wetan,
    lor kidul myang ngandhap nginggil,
    ngarsa wuri kering kanan,
    dudu rina dudu wengi,
    Kancil sedhih kang ati,
    Keyong nebda heh ta kulup,
    ywa maras atinira,
    sanalika kancil ngeksi,
    ing kul Darmawasita asrep tyasira.

  4. Nulya wruh padhanging jagad
    lor kidul wetan kulon wrin,
    ngisor dhuwur tetela trang,
    weruh surya candra tuwin,
    tetuwuhaning bumi,
    kadulu pepak sadarum,
    lawan keyong pinanggya,
    neng sajroning ngalam Sahir,
    saha sami saged awawanan sabda.

[ 124 ]
  1. Kul sabda dhateng palguna,
    heh kancil kang awas eling,
    nuli dudu wasira,
    apa kang katon ing wami,
    kang kinon matur inggih,
    wonten kang kawula dulu,
    kantha catur prakara,
    abrit cemeng kuning putih,
    adhuh kyahi punika jinis punapa.

  2. Mangsuli ingkang tinanya,
    heh thole sira mangeksi,
    durung weruh asmanira,
    iku sajatine kaki,
    pancabayaning pati,
    kang nenuntun mareng dudu,
    iyeku sipat mokal,
    dadi manggalaning ati,
    luwih kuwat gegendheng sipat kang mulya.

  3. Yeka paningaling cipta,
    tengerana kang sajati,
    ing ngendi panggonanira,
    dene ireng abang kuning,
    iku durtaning budi,
    ngebeki jagad jisimu,
    dayaning tigang warnaa,
    dadi pamurung utami,
    ambutoni marang cipta kautaman.

  4. Marma sapa bangkit nulak,
    ing wama bang ireng kuning,
    katri kumunahing tapa,
    guna dikane kang yukti,
    ngadhangi tyas kang suci,
    nyirnakken sakehing ngayu,
    harda ngrusak kamulyan,
    mahyeng kara murkeng bumi,
    sapa ingkang bangkit nulak sabilolah.

[ 125 ]
  1. Bisa wor gusti kawula,
    yen sirna bang ireng kuning,
    lestari wor sajugarsa,
    dene jerenge napsu tri,
    dayane datan sami,
    ingkang ireng luwih kukuh,
    mahyakken duka cipta,
    narik dur panguring-uring,
    ngambra-ambra brangasan tanpa wasana.

  2. Nutupi pangudi wirya,
    dene napsu ingkang kuning,
    nggegendheng mring panasaran,
    cegah nembah mring Hyang Widi,
    sabarang karsa yukti,
    pinambengan kuwat kukuh,
    kudu karem musibat,
    deneng kang abang karem ring,
    sandhang pangan turu tanpa nganggo duga.

  3. Cipta ngangsa-angsa kurang,
    drengki srei kang ingathik,
    dene kang putih punika,
    anteng ora ika-iki,
    prawirarja basuki,
    susila kramambeg alus,
    ngelmu sasmita rasa,
    sarjana murtining budi,
    santadarma ayu sabar ing klakuwan.

  4. Yeku putih tanpa daya,
    tansah kasoran pribadi,
    dening kuning ireng abang,
    genti karsa tan watawis,
    yeku paminireki,
    marma yen ngasorken telu,
    dadi musthikeng titah,
    mutyadi nyanjana murti,
    kanugrahing Hyang kang murweng buwana.

[ 126 ]
  1. Tandya nir kang kantha papat,
    nulya ana malih keksi,
    manther murup mung sajuga,
    nanging wewolu kang warni,
    palguna matur aris,
    dhuh punapa wastanipun,.
    pundi ingkang sanyata,
    kang yogya dipun ulati,
    wonten kadi retna muncar mawa praba.

  2. Saha wenes maya-maya,
    istha pradapaning jering,
    kang wilis abra markata,
    biru wenes angebati,
    weneh lir golek gadhing,
    prabanya adi umancur,
    dhuh punika punapa,
    Keyong amangsuli aris,
    wruhanira iku cipta lan pangrasa.

  3. Mungguh sakabehing warna,
    ana ing sira pribadi,
    samoa gumlaring dunya,
    ginambar sajroning jisim,
    ngalam sahir lan kabir,
    nora siwah ananipun,
    waspadakna kang nyata,
    muksis pamriksaning sahir,
    iya iku ing tembe panggonanira.

  4. Mungguh uripe bawana,
    datan kakung tan pawestri
    nora rupa nora warna,
    datan kasat mata keksi,
    mung hawa midreng bumi,
    iku kahananing wujut,
    dat kang mulyeng bawana,
    musamanira Hyang Widi,
    kang ngebeki dununge panggonan sunya.

[ 127 ]
  1. Dene kang cengkrama nuksma,
    aran datul insan kamil,
    dadi sahadat kang nyata,
    ingaranan salat Da'im,
    puji kang tanpa tuding,
    sahadat kang tanpa sadu,
    komram dadi pralambang,
    pasemone pra undhagi,
    randu alas mrambat witing kasembukan.

  2. Sipate langgeng tan owah,
    nora melu ngelak ngelih,
    suka bungah lara lapa,
    datan pisan den raketi,
    de kang kanggonan kaki,
    Mukamad kang mengku Rasul,
    Rasuling suksmatanya,
    ingkang yogya amumpuni,
    tur waskitha pramana reh karsaning Hyang.

  3. Dene kang cengkrameng jiwa,
    Hyang Permana den wastani,
    iku tembunging wong Buda,
    kalamun basa Arabi,
    napas arane kaki,
    mutamating para guru,
    ing Jawa kang wus pana,
    napas itu tali urip,
    angen-angen panggonane kang sanyata.

  4. Yen pisah tirip priyangga,
    jumeneng sukma sajati,
    nuksma mratani buwana,
    palguna umatur inggih,
    yen makatena kyahi,
    inggih punika saestu,
    pathining rasa mulya,
    kang sayogya den ulati,
    wujut tunggal-tunggale yen sampun pisah.

[ 128 ]
  1. Keyong alan wuwusira,
    lah pisahe kadi pundi,
    myang kurnple kaya paran,
    upayanen kang pinanggih,
    yen wus katemu mangkin,
    kasebut jatining wujut,
    rangka manjing curiga,
    tetepe sira lan mami,
    iya ingsun iya sira tunggal karsa.

[ 129 ]15. POCUNG
  1. Marma lamun sira tinakonan kulup,
    apa aran Islam,
    wangsulana kang patitis ,
    basa Islam tegese slamet neng dunya.

  2. Liring slamet panjing wetunireng kayun,
    kaki dadya sembah,
    puja-puji rinawengi,
    bakin langgeng salami tumitah gesang.

  3. Sapa tan wruh islame ingkang saestu,
    tumiba ing sasar,
    slusuran jenenging urip ,
    tanpa kasil prasasat kewan alasan.

  4. Kapir-kupur kapiran agamanipun,
    kaya paran sira,
    tan ngulah tandhaning ngurip ,
    kapriyayang mubeng tan darbe pencokan.

  5. Jeneng makluk kadadeyaning tumuwuh,
    lire kadadiyan,
    pasthi ana ingkang kardi,
    ananira thole saking kodratolah.

  6. Nora nemu pangeran loro tetelu,
    de jatining rupa,
    iya Mukamat kakiki,
    wujutira mula jamah sipatolah.

[ 130 ]
  1. Luwih ewuh gegulang muksising kawruh,
    kang weruh sat mata,
    ewuh rungsit den kawruhi,
    nora wikan yen cedhak tanpa gepokan.

  2. Sira kulup aneng jroning garbaningsun,
    yektine tan beda,
    neng jro garbanta pribadi,
    iya sira wujud tan siwah lan suksma.

  3. Dene sun wus sung wruh sanyataning kawruh,
    tilik marang paran,
    ngalam sahir ngalam kabir,
    nora beda jaba jero warna juga.

  4. Saksenipun yen sira dulu dinulu,
    apa jroning kaca,
    sawujut ngalam sakalir,
    nora siwah cocok lan daliling Kur'an.

  5. Wal ngalamu kabirdakala sahiru,
    jarwane mangkana,
    jagad gedhe manjing cilik,
    wruhanira sira hyun manjing ngakerat.

  6. Warnanipun iya iki kang tertemtu,
    nikmat lan mupangat,
    nora ngrasa ngelak ngelih,
    kang mangkono aran jaman ulu iyah.

  7. Kancil matur Kyahi kula nyuwun tuduh,
    kadadosan amba,
    saking punapa ing nguni,
    wonten ngriki dipun wastani punapa.

  8. Mungguh ulun dumunung sajroning kalbu,
    pundi sasananya,
    mugi kajarwakna kyahi,
    keyong Darmawasita asru narbuka.

[ 131 ]
  1. Wruhanamu maskaki dadining makluk,
    wit iradatolah,
    ingaranan Roh Ilahi,
    tunggal wujud den arani Johar Awal.

  2. Asal catur bumi geni angin banyu,
    kumpule satunggal
    iya gusti iya abdi,
    sayektine gusti kawula sliranta.

  3. Lamun puput uswamu bali mring usul,
    aran wujud tunggal,
    tanana kawula gusti,
    badan suksma langgeng ing salawasira.

  4. Kang kadyeku mati mulih ilang nglangut,
    kang mati roh kadas,
    kang mulih wujud mukadim,
    nanging thole nora katon kasat mata.

  5. Panggonanmu iya kang diarani Nur,
    nuring Mukamatan,
    pardikane cahya Nabi,
    kakekate enur cahyanta priyangga.

  6. Rupa jumbuh istha cahyaning jaba jud,
    kuning maya-maya,
    iku kang sira leboni,
    lah puniki rasane karasakena.

  7. Kancil matur yen makaten kyahi ulun,
    sampun datan nedya,
    wangsul saking ngriki mangkin,
    sam pun kraos judheg nikmat lan mupangat.

  8. Keyong muwus, o o kaki iku dudu,
    yakti durung kena,
    lamun tan kelawan pati,
    aywa sira gege mangsa kodratolah.

[ 132 ]
  1. Balik amung ngeningna musthikeng kawruh,
    ngungseta ing cipta,
    mumpung gesang ywa salingsir
    barang pikir kabeh idayating suksma.

  2. Saksinipun jroning tapsir sung pituduh,
    muni inahuda,
    hudayah jarwanireki,
    karsanira saha pituduh dat mulya.

  3. Ing jro kalbu rumangsaa sira makluk,
    sakrenteging cipta,
    ngraa dat ingkang suci
    nanging aja wani angaku Pangeran.

  4. Rehning wujud kidam baka mukalapu,
    sinandhang ing sira,
    ing ananira pribadi,
    an insanu siriwa anasirolah.

  5. Tegesipun rasanira rasaning Hu,
    tan liya dat mutlak
    marma tan pisan sireki,
    kagadhuhan kuwasa kalawan karsa.

  6. Mobah muwus kumrenteg arahing kalbu,
    purbeng kodratolah,
    tan miwiti tan mekasi,
    tan timbangan datan nganggo lalawanan.

  7. Marma jromu sayaktine iku dudu,
    rehning maha mulya,
    nora pakrana lan dasih
    lah budinen manawarsa danurjengrat.

  8. Hyang Mahagung nora weneh aranipun
    kartining buwana,
    gedhe cilik amenuhi,
    pandulune pamyarsane aneng sira.

[ 133 ]
  1. Ing parimwus Gusti datan mawa tutuk,
    karsa tanpa mangsa,
    budinen pasthi pinanggih,
    awit nora adoh saking ananira.

  2. Tan lyan nemu urip kang nemu pakewuh,
    rasaning ngagesang,
    wus jamak jenenging ngurip,
    lir kalpika emban kalawan soca.

  3. Yayah alun Ian sagara tunggal banyu,
    myang kalak-kenanga,
    Wisnu Kresna dadi siji,
    wujud roro wawayangan jroning kaca.

  4. Paminipun sira yen dulu dinulu,
    anyar sipat padha,
    jaba paesan jro carmin,
    sapa ika sajati-jatine sira.

  5. Ingkang maksud gegulang lakuning wujud,
    wong kang ahli tekad,
    darajatun dunya ngakir,
    kang tan mikir yakti pekir budi dama.

  6. Kudu maksud lumiyat rupa satuhu
    lamun wus waskitha,
    titi kasat mata muksis,
    nora lami bangkit jumbuh angga suksma.

  7. Yen wus mathuk gusti Ian kawulajumbuh,
    ywa den go rerasan,
    sungkan kasoran pamanggih,
    sasabana mangkono trahing kusuma.

  8. Lamun muwus parah-parah aja kaduk,
    awit sasengkeran,
    larangane dwija wali,
    yen kongsi kawakya medhotken jangga.

135 [ 134 ]
  1. Mung wekas sun ingkang emut pisah kumpul,
    yen tunggallir paran,
    lamun pisah kadi pundi,
    saben dina kudu weruh kasat mata.

  2. Aja manut santri kang kranjingan kalbu,
    Allah saben dina,
    den onggrong-onggrong ing dikir,
    nanging paksa nruthuk mamak tuli wuta.

  3. Arang weruh wandane ngalor angidul,
    kinandhut ginawa,
    nyunggi anggendhong anyangking,
    marma akhe santri kang gawe kiyanat.

  4. Kitab usul Kur'an Tapsir kang gi.nilut,
    prandene kasasar,
    engetane narik silip,
    ngambra-ambra kehing dalil manjing jiwa.

  5. Nanging bawur saya gasruh mawut-mawur,mirang-miring merang,
    kendho nora na ngantepi,
    moh mangeran wujud moh mangeran swara.

  6. Emoh dhaku asma moh mangeran suwung,
    sajatine sonya.
    mung aran kang den gandhuli,
    sasat Cina neng klentheng mendem carita.

  7. Durung weruh neng dunya.panggonanipun,
    ngakir maneh wruha,
    ngantepi unining tulis,
    pan karane sampurna jeneng manungsa.

  8. Tiru-tiru rukuning Islam dhinaku,
    sadat salat jakat,
    puwasa myang munggah kaji,
    akeh bae santri ingkang kasangsaran.

[ 135 ]
  1. Nadyan cukup bareng teka kaji jlebut,
    awit arta telas,
    dhasar dhuwite sathithik,
    ithik-ithik neng laut kandhekan utang.

  2. lngsun weruh contone kerep kang pangguh
    Yogya Surakarta,
    Kedhu Begelen Kadhiri,
    Ing Batawi Semarang lan Surabaya.

  3. Wruh saestu kaji kandheg luru butuh,
    aneng Singapura,
    mlaku pulo Penang tuwin,
    Garut Ngacih kaji macul nandur kenthang.

  4. Iya iku wong Jawa kang kapiluyu
    kelu ciptanira,
    Mekah Madinah kaesthi,
    yun sampuma den lakoni utang-utang.

  5. Ingkang putus kudu awas saha emut,
    ningireng sarira,
    nadyan kaji ping sekethi,
    yen nora wruh wandane pribadi wuta,

  6. Kur'an sung wruh,
    waman ngara panap sahu,
    pakat ngarapalah,
    tegese wong wruh ing jisim,
    ing wandane temen-temen wruh Hyang Suksma.

[ 136 ]16. ASMARANDANA
  1. Branta nadyan nora kaji,
    yen patitis budi cipta,
    tan darbe polah kang awon,
    sanadyan budyambek durta,
    yen badan tan lumaksana,
    yekti nora nemu dudu,
    ing sarak yuda nagara.

  2. Marma kang bangkit prang sabil,
    suci dedalan kamukswan,
    dunya ngakir bagya gedhe,
    ambek santa budi darma,
    tamarja nyinggah durta,
    muksising ngakir kajurung,
    jinurung tutug sedyanya.

  3. Wekasingsun wanti-wanti,
    ambudi rasaning suksma,
    aywa rumangsa sirangger,
    ngaku sipating Pangeran
    mung narimaa sira,
    mobah molah mosik muwus,
    atas karsaneng dat mulya.

  4. Terang yen sireku abdi,
    pamine wayang walulang,
    mring ki Dhalang mung cumadhong,
    yeku angeh-angenira,
    kumpule tanpa arah,

[ 137 ]

    yen pisah kanthaning wujud,
    padha rupa kaya sira.

  1. Lire wayang kewan urip,
    blenconge Hyang Danumaya,
    debog bumi upamane,
    kelire jagat puniku,
    lor kidul kulon wetan,
    temu gelang kongsi kemput,
    nurut pakone ki Dhalang.

  2. Wit ing ngurip mengku kalih,
    sira dhalange myang wayang,
    aywa nuksma ing tyas awon,
    reh badan enggal lumaksa,
    dhalange tanpa bahya,
    puniku upamanipun,
    pasthi lamun tibeng sasar.

  3. Palguna umatur inggih,
    kasinggihan panabdanta,
    nanging kula kinten dereng,
    saged rumaket susila,
    ambek santa budyarja,
    yaktine klakuwan bagus,
    angel menggah ing sarjana.

  4. Gampil ingkang tanpa budi,
    ngantep ulah agama,
    kang mangka kinten-kintene,
    awon awoning manungswa,
    boten sanes kang limpat,
    kang duraka kehing dudu,
    dununge inggih saijana.

  5. Amba yakti dereng manggih,
    undhagi kang lembah manah,
    kang susanta budi kaot,
    kang kathah durta murkarya,

[ 138 ]

    makaten sumerep kula
    pundi ingkang lampah dudu,
    estu janma wicaksana.

  1. Keyong pasrangkara malih,
    Kancil bener wuwusira,
    marma mau sun asung sroh,
    sing sapa kang sabilolah,
    yakti kramat geng prapta,
    lirnya sabil bisa ngeluk,
    ati ingkang durtengkara.

  2. Sapa kapuleting katri,
    kuning ireng tuwin abang,
    sida ing kono wurunge,
    tan bisa wor gusti kwula,
    sasar tanpa wusana,
    ing dunya ngakir kalantur,
    sira dhewe tampa siksa.

  3. Kanut tinuntun ing juti
    kagendeng ing pancadriya,
    pantoging reh patakone,
    dunya ngakir tibeng nistha,
    remeh tan yun sujana,
    kalanggengan nora ngrembug,
    mung wedharing karsa ala.

  4. Kang mangka urip puniki,
    neng dunya upama sanja,
    umur sapira 1awase,
    tetahunan wewindunan,
    maksih nganggo petungan,
    yen ngakerat tanpa petung,
    langgeng kang tanpa wasana.

  5. Palguna umatur inggih,
    kasinggihan bab punika,
    nanging esthi kula mangke,
    reh amba trahing kusuma,

[ 139 ]

    rembesing madukara,
    kawruh wusananing ngidup,
    amba pusthi tan kawahya.

  1. Nanging batin kula budi,
    kang tan pahingan pamawas,
    kang kongsi waskitha mangke,
    luluh pangudining laya,
    prandene sinasaban,
    ywa kongsi kawiyos wuwus,
    maka ten trahing kusuma.

  2. Keyong pasrangkara aris,
    ikut bener tekadira,
    ingsun nayogyani angger,
    nanging sasab kang utama,
    saringating ambiya,
    wus wrata ing jagat agung,
    kuning sarak sanyata.

  3. nelar winurukken mrih,
    rata tataning agama,
    yogya nembah ing Hyang Manon,
    dhasar laku wus byawara,
    narik reh susilarja,
    muksis kinarya kekudhung,
    mestu para nabi kuna.

  4. Ngalimu kamil-mukamil,
    pangulah laksaneng dunya,
    pinusthi ngakerat kanggo,
    upama sira lelungan,
    ing tembe bakal pulang,
    apa kinaryantuk antuk,
    kang kanggo ing kene kana.

  5. Yeka sarengating bumi,
    kang gumelar kasat mata,
    kena kapriksa ing akeh,
    mungguh srengating ambiya,

[ 140 ]

    Kancil matur krepana,
    leres bapak kula nyuwun,
    ngelmu jero kawijangna.

  1. Mumpung wonten ngalam sahir,
    tan medal yen dereng terang,
    menggah ing badan lenggahe,
    ingkang dados ngelmu rasa,
    Keyong mesem wacana,
    Kancil majuwa sun peluk,
    kang dinuh ngangseg manguswa.

  2. Murdanya tansah tumiling,
    pasanging kama sopana,
    mangkana wijanging keyong,
    angger iki tampanana,
    laillah ha'illolah,
    mukamaddun Rasulolah
    mangkana ta jarwanira.

  3. Tanana Pangran sajati,
    kang sinembah dalem dunya,
    anging Allah sajatine,
    Mukamaddun Rasulollah,
    Kangjeng Nabi Mukamad,
    utusanira Hyang Agung,
    juru wartaning manungswa.

  4. De Rasul rasanireki,
    Mukamudun wujudira,
    min awal sirahmu dhewe,
    ake dununge ing dhadha,
    mim akhir puserira,
    sastra dal tegese suku,
    dene Allah iku napas.

  5. Nanging napas kang sayekti,
    dudu sipating Pangeran,
    kemladheyan nunut bae,
    kayun arane kang nyata,

[ 141 ]

    tandhane maksih muja,
    lebune napas muni Hu,
    lamun metu muni Allah.

  1. Yeku aran salat Da'im,
    mau ingsun wus sung warah,
    dudu iku sajatine,
    wong Buda ran Hyang Pramana,
    mungguh wujuding Allah,
    kang ngebeki buwana gung,
    dudu angin dudu nyawa.

  2. Wekasingsun maneh kaki,
    mungguh kanthaning ngagesang,
    waspadakna tyas rasane,
    bab jroning wujudmu ana,
    musik meneng dat mulya,
    angen-angenira kulup,
    wirinastan kayatu dunya.

  3. Ingkang cebol nggayuh langit,
    lumpuh angideri jagat,
    luwih mokal budayane,
    miyarsa tan mawa kama,
    nupiksa tanpa netra,
    ngandika tan mawi tutuk,
    punika dating manungswa.

  4. Mungguh lungguhing kang pasthi,
    neng utek sasananira,
    ing benjang yen prapten layon,
    iku ingkang ngikal nyawa,
    den gulung kadi bolah,
    wusing nis nyawa kinelun,
    angen-angen badan suksma.

  5. Sigra manjing ngalam sahir,
    kang tanpa kinira-kira,
    roh llapi panengrane,
    cahya lir nuksmeng cancala,

[ 142 ]

    danumayani kantha
    lungsir kuning lungsir biru,
    wungu wamane jabar jad,

  1. Yeku sasana kang suci,
    aran jaman uluiyah,
    sireku jumeneng dhewe,
    sima gusti lah kawula,
    sira pribadi iya,
    tunggal wujut atetemu,
    papasiyan ananira.

  2. Kancil pungun-pungun tampi,
    andhadha suraseng jarwa,
    nulya matur melas asor,
    milunta lunturing jarwa,
    Kyahi amba yun wikan,
    panengeraning tumuwuh,
    lamun meh prapteng antaka.

[ 143 ]17. DHANGDHANGGULA
  1. Madukara kul pasrangkara ris,
    sira takon babing panengeran,
    yen arsa tekeng jangjine,
    lamun kurang satahun,
    kudu mulat ing wayah enjing,
    soroting bunumahya
    cahyaning umancur,
    rupa pitu monca warna,
    endi ingkang kaya kaca angebati,
    sajroning kono ana.

  2. Jala nidhi nglangut tanpa tepi,
    thole nulya netramu kejepna,
    tamtu gya pareg enggone,
    kasat mata satuhu,
    kongsi kanggo ing telung sasi,
    nuli salin kang tandha,
    dulunen wujudmu,
    wayangan kang warna rekta
    pasthi katon lir sira rupane putih,
    solah tingkah tan siwah.

  3. Dene lamun mung kurang nem sasi,
    wujud seta mau tan kapriksa,
    antuk triwulan lamine,
    bebarengan pandulu
    ana warih kumilah wening,
    keksi ing ngarsanira,

[ 144 ]

    saha malih kudu,
    plenggahan ragul tan krasa,
    yen wus kurang pitung dina cahya nabi,
    Nur Mukamat tan ana.

  1. Yen kurang tri dina kulit daging,
    tan kumrisik myang swareng talingan,
    gumerbeg ilang swarane,
    yen kurang sadina wus,
    Hyang Premana asrep kepati,
    lebu wetune kurang,
    mahya kantha catur,
    ireng abang kuning seta,
    anyiptaa ana rupa kang sajati,
    tan slisir Ian rupanta.

  2. Nanging nggawa tandha caplang yakin,
    sastra alip manther ing wadana,
    yeku panengeran gedhe,
    alip mutakalimun,
    sastra jendra ayuning bumi,
    tumuli sira pasrah,
    nalaring Hyang Agung,
    munpakun pecat kang uswa,
    wusing puput angen-angen gulung angin,
    nuksmeng sahiru ngalam.

  3. Iya iku sampurnaning ngurip
    manjing kanjan mahpiyan tegesnya,
    gedhong samar panggonane,
    ngahen musamanipun,
    ngalam langgeng tanpa winilis,
    jumeneng wujud tunggal,
    ngahenal yakinun,
    nugraha mupangat nikmat,
    nora nana ing dunya kang ngupamani,
    karaton ing ngakerat.

  4. Tanpa arah nglangut angresepi

[ 145 ]

    rata jembar tan kena kacengkal,
    kasilir samiranane,
    ganda kasturi mredu,
    Bangawan Nil nurut batrawi,
    woh anggur tinaratag,
    mas pinatik jamrut,
    paset barleyan sumebar,
    neng plataran marma datan rina wengi,
    kamulyaning suwarga.

  1. Akeh bae kang uwis nastiti,
    tandhaning wong yun murut kamukswan,
    miwah swarga kamulyane,
    sira lan sun katemu,
    garwa suta bapa myang bibi,
    sanak sadulur panggya,
    rehning jagad agung,
    jagad jilik nora beda,
    bangkit panjing-pinanjing jangjining tapsir,
    kang tan kliru paningal.

  2. Ngelmu iki yen kewan wus inggil,
    bobote sato buron wanarga,
    judheg mulya panggonane,
    seje lan janma ulung
    kang wus muksis pangulah ngelmi,
    sayekti nora arsa,
    kabeh mau palsu,
    kang sarjana musthikengrat,
    wus pramana dudu iki kang den esthi,
    maksih sasar satus grat.

  3. Ora ana janma kang linuwih,
    nganggo ngelmu lir wejanganingwang,
    kang wus kotampani kabeh,
    ananging mungguh ingsun,
    atasing kul iku wus muksis,
    cukup dunya ngakerat,
    tandhane wus weruh

[ 146 ]

    kanthi mantep ciptarasa,
    rasweng suksma manuksma ing sahir kabir
    tamat warsitaningwang.

  1. Lah ta uwis kancil sira bali,
    marang jaman rame tutugena,
    ngawula uripmu dhewe,
    mring dunya ywa kaliru ,
    ywa kasuwen sira neng ngriki,
    kejepna netranira,
    Kancil amituhu,
    kejep kang dwi aksa nulya,
    byar katingal ara-ara pinggir kali,
    kalen kalane mlajar.

  2. Pinanggih kul aneng pinggir warih,
    gegandhulan lumut kancil terang,
    dahat jentung gumun tyase,
    tapak tilase mlayu,
    maksih anyar mangka si Kancil,
    ciptaning tyas wus lama,
    pirang-pirang tahun,
    elok mokaling lampahan,
    sira Kancil gyenget pratapaning bibi
    Neng alas Ampeldenta.

  3. Nulya pamit kalilan wus mulih,
    tan antara prapteng Ngampeldenta,
    atur uninga ibune,
    purwa wusananipun,
    amaguru kang ibu amin,
    tyas suka marwatatma,
    awit ngelmunipun,
    cocok lan suwarganira,
    langkung malih mahesa suka ing ati,
    titi panjaganira.

  4. Wus tetela wau sira kancil,
    putusing kawruh sampurneng gesang,

[ 147 ]

    terusing kamuksweng tetes,
    nanging cacade amung,
    kurang yuswa wus oleh ngelmi
    sampurnaning kasidan,
    temah kurang laku,
    wateking sato taruna,
    kaduk wani ananging kurang dedugi
    dupi alama-lama.

  1. Nuju siji ari sira kancil,
    papara pribadi murang marga,
    mring wana gung jurang pereng,
    anjajah nggon kang ewuh,
    guwa-guwa kang sungil werit,
    nulya mring pategalan,
    kang cedhak lan dhukuh,
    ing janma bebara babat,
    wus raharja akeh wonge sawatawis
    samya dhedhukuh tangga.

  2. Ana tuwa tuwaning wong tani,
    dhukuh kono wasta Sutatruna,
    katelah anak pak Gedel,
    wayahe tengah tuwuh,
    keh sutanyajalu myang estri,
    ana kang wus diwasa,
    ananging ta durung,
    nambut tataning akrama,
    rehning mlarat Sutatruna mengku singgih,
    kamituwane desa.

  3. Upajiwanira amung tani,
    nandur palawija rupa-rupa,
    waktu semana pak Gedel,
    darbe tanduran timun,
    salor ngomah wayah sumerit,
    siji loro kang tuwa,
    karan timun wuku,
    kang mangka mbeneri mangsa,

[ 148 ]

    larang timun ambaning papan salupit,
    rongatus seket cengkal.

  1. Luwih dadi akeh wong kang prapti,
    para bakul nganyang seket rupyah,
    Ki Sutatruna tan aweh,
    kudune pitugpuluh,
    lunga teka bakul kang prapti,
    nganyang timun punika,
    Pak Gedel tyas sengkut,
    timune tansah jinaga,
    pinageran rapet saubenging tegil,
    sato mlebu tan bisa.

  2. Kawuwusa malih wau Kancil,
    miling-miling jabaning talunan,
    wayahe jam papat sore,
    kagyating tyas dupi wruh
    pager dhendheng rapet tur inggil,
    ngunandikeng wardaya,
    lah apa ta iku,
    atertib nganggo kajaga,
    nulya nginjen palguna waskitha ngeksi,
    e e dene sarapan.

  3. Ana timun sedheng renyah legi,
    tuwa anom nandhing milih bisa,
    saiba sumrah segere,
    samana ingkang tunggu,
    lagi mulih ngupaya warih,
    Kancil tuwuh budinya,
    barobos malebu,
    neng jero sukeng wardaya,
    dupi wikan timun lagya keh sumerit,
    agahan ngangsa-angsa.

  4. Nandhing milih ingkang tan proyogi,
    binuwangan nadyan kang prayoga,
    amung cinakot pucuke,

[ 149 ]

    sinesep-sesep muhung,
    oyot godhong winalik-walik
    ron timune ting slengkrah,
    kembang pentil runtuh
    pelik-pelik karusakan,
    ciptanira nutugi ciptaning ati,
    wantu kewan taruna.

  1. Watawis wus tigangjam tumuli,
    sampun surup sang Hyang Danupraba,
    Kancil barobos metune,
    pangunandikanipun,
    sesuk-esuk bae sun bali,
    nutugken sukaning tyas,
    amangani timun,
    tan dangu wus prapteng wisma,
    kancil dennya turu tansah merem melik,
    eling timun sategal.

  2. Byar rahina kancil nulya bali,
    marang tegal timunan anasak,
    keh bosok gogrog pentile
    yen wus bigarken kalbu,
    mlayu-mlayu anuli mulih,
    tan dangu aneng wisma,
    cangkelak gya wangsul,
    malbeng pager patimunan,
    esuk sore gulungan koming sisirik,
    nahen kang kawuwusa.

  3. Sutatruna angendhangi tegil,
    yun mangeksi timun nom tuwanya,
    dupi wruh tyase jengkel,
    bab rusakireng timun,
    akeh gogrog bosok kang pentil,
    godhong wit pating slengkrah,
    woh keh krowak pucuk,
    ngungun jetung jroning nala,
    elokojur dene ta sun nora ngimpi,
    harda bilahi prapta.

[ 150 ]
  1. Kewan apa iki gawe rugi,
    kapitunan luwih slawe reyal,
    wasana sru wuwus thole,
    mreneya wruhanamu
    suta prapta nulya mangeksi,
    gedheg-gedheg anggresah,
    adhuh bapak kojur,
    buron punapa punika,
    kang ngresahi salami kula urip,
    teka dereng uninga.

  2. Kados kidang tapakipun alit,
    labetipun amberobos bapak
    punika bolong margine,
    wit saking alitipun,
    wonten ngriki agulung koming,
    ta bete lusah lusuh,
    kados dereng dangu,
    ee sepahe angembrah,
    kadya kalong pamangane den sesepi,
    ananging buron alas.

  3. Marma kula tan nglegewa Kyahi,
    saking alitipun tan katingal,
    tibane wus rusak kabeh,
    Ki Sutatruna muwus,
    narimaa thole wus pasthi,
    rehning manungswa wenang,
    ihtiyaring laku,
    gaweya uwong-uwongan,
    pojok papat lima tengah nyekel gitik,
    kayu randhu kewala.

  4. Nganggo sirah tangan tuwin sikil,
    yen dinulu katona lir janma,
    lah age njukuka pethel,
    nulya atmaja mantuk,
    sigra bali pethel cinangking,
    sinungken ing sudarma,

[ 151 ]

    sigra negor randhu,
    enggaling crita wus dadya,
    limang iji istha janma nyekel gitik,
    ponang sikil bregagah.

  1. Sirah ageng tangan malangkerik,
    mandhe gantar sinampiran gombal,
    tumuli pinasangake,
    pojok papat tengah wus,
    bapa lawan anake mulih,
    prapteng ngomah wawarta,
    bab rusaking timun,
    getun ngungun wong saomah,
    kawuwusa palguna kang dahat ngincih,
    timun wuku ing tegil.

  2. Lampahira duk neng pager ngeksi,
    pojok papat lima tengah ana,
    sujanma njejer adege,
    mrethentheng nyekel gebug,
    kancil muwus lah apa iki,
    mbregagah mandhe watang,
    bandera ing pucuk,
    apa ta pandhel Nederlan,
    wus pramana terang manawa memedi,
    oo dene wong-wongan.

  3. Nulya manjing ing pager sesirig,
    mlayu-mlayu akoming gulungan,
    saha mareki mameden
    sru muwus tern bung mlayu
    apa kao ini memedi,
    penakut jarigan saya,
    masuk makan timun,
    tapinin kita tiadha,
    ambil takut ada sribu saya brani,
    kayu binijig sigra.

  4. Wusnya ngglimpang rubuh kancil nuli,

[ 152 ]

    marang pojok papat nggon wong-wongan,
    binijigan ambruk kabeh,
    nulya mangani timun,
    sarwi rengeng-rengeng menyanyi,
    ngguyu alatah-latah,
    ngunandikanipun
    iki sewu kethi beja,
    mung cacade ora ana cokak Landi,
    anaa gawe acar.

  1. Nahen kancil ucapen kiyahi,
    Sutatruna kang darbe tanduran,
    sabrayat mring tegal kabeh,
    prapteng kono samya wruh,
    memedine wus rubuh sami,
    tumuli pinaranan,
    Kancil alon metu,
    nanging tan ana kang wikan,
    dupi padha wruh wong-wongan tibeng siti,
    tilase binijigan.

  2. Kanan kering roning thnun malik,
    sepah mblayah banget dadi cihna,
    yen lungane durung suwe,
    weng-wongan lima rubuh,
    tinupiksa ing kanan kiri,
    trang rubuh saking kewan
    kang durta silayu,
    tuwuh tyase Sutatruna,
    alon muwus mring sutane thole yakin,
    kang rusuh iki kewan.

  3. Ingsun kira rubuhing memedi,
    iya saka panggawening kewan,
    katara kiwa tengene,
    bosah-basihing timun,
    sepah tlethong anget katawis,
    heh thole prayogyanya,
    ngupayaa pulut,
    pulut bendha pulut gundhang,

[ 153 ]

    dadekena siji uleten kang murni,
    pasangna ing wong-wongan.

  1. Ingkang kandel kang alus manawi,
    gelem bali mbijigi wong wongan,
    pasthi pulut pliket kelet,
    wit cilik kiraningsun,
    kewan ingkang ngrusuhi iki,
    sembranane andadra,
    gawe krugehanku,
    kang sinungan ling lumampah,
    ana ingkang nggawa wedhung arit kudhi,
    cuwo kinarya wadhah.

[ 154 ]

18. SINOM

  1. Para mudha kang ngupaya,
    pulut marang wana sami,
    antuk wit gundhang lan bendha,
    cuwone dipun kebaki,
    tekeng ngomah tumuli,
    winuwuhan malih sampun,
    pulut nangka lor wetan,
    wus winehken kang sudarmi
    tinampanan pinasangken ing wong-wongan.

  2. Lima pisan kandel rata,
    winatara nyatengah dim,
    memedi den degken sigra,
    sadayatma kinen mulih,
    Sutatruna pribadi,
    kang tunggu ana ing gubug,
    dangu angantya-antya
    dupi wayah asar inggil,
    samana pak Gedel leyeh-leyeh nendra.

  3. Kepati wong tani yuta,
    sadina dheg ngengkat kardi,
    wuwusen kancil wus teka,
    nginte-inte pager srisik,
    weruh ponang memedi,
    wus ngadeg maneh lir ngenu,
    sigra malbeng timunan,
    njujug sandhing memedi,
    tan uninga yen tinambahan wisaya.

[ 155 ]
  1. Kancil mesem sarwi nabda,
    heh sira iki memedi,
    adha sribu saya tidak,
    takut jangan ambil pusing,
    apa lu mau jadi,
    kendati terbang tak takut,
    lah mau main apa,
    sekadru sekerem dagi,
    apa suka marilah kita sagotrah.

  2. Kenapa tak cari kabar,
    ini kancil memang cerdik,
    antero bukit dan hutan,
    tak brani lawan sedikit,
    dari sayini sakti,
    paling janganlah mukaklu,
    randu yang purak-purak,
    rupa orang saya brani,
    tradhak heran kau mau kejadian,

  3. Tinabok ponang wong-wongan,
    tinepang suku kang ngarsi ,
    katampan pulut wus makan,
    sukll kanan den gandhuli,
    dinuduk nora kungkih
    wali-wali pulut nggandhul
    pa1guna durung wikan,
    mandhak ascarya ing ati,
    malih nabda heh becik memedi sira.

  4. Sembrana apari kena,
    dene angganduli sikil,
    ingsun dudu mitranira,
    kojak tabik cara Wlandi,
    salaman kaya kaji,
    prasan atinira patut,
    yaktinira kurang tata,
    tan weruh dugi prayogi
    tetep sira murang silaning ngakrama.

[ 156 ]
  1. Dene teka sumantana,
    nganggo nggendeng-nggendeng sikil,
    weruh yen warnamu papa,
    amung mandhe gombal jarik,
    ciptamu lir angampil,
    pandel mas Nederlan umuk
    jatine rontek nistha,
    gombal amoh jarik lurik
    jaran kepang kramaleya samarata.

  2. Ponang pulut saya gupak,
    Kancil tambah sukeng ngati,
    gumuyu alatah-latah,
    suku kang ngering nempiling,
    themel pulut nggandhuli,
    sigra murdeng kancil numbuk,
    ganul pitrang wus mangsah,
    marang cangkem irung kuping,
    suku ingkang wingking mancal wus katampan.

  3. Pulut mulet gupak wrata,
    nutupi dalaning angin,
    gebas-gebes sru subadya
    nora daya malah mipit,
    mepeti dalan angin,
    kagyating tyas wruh yen pulut,
    paekaning manuswa,
    sakala kancil anangis,
    hardaning kang sangsara nempuh sarira.

  4. Ngantep budi tiwikrama,
    ngapalaken mantra sekti,
    kemat Bandung Bandawasa
    kemayan lan donga sepi,
    giling kre giling wesi
    tracah besmah bala sewu
    nurbuat donga kasah
    ayat-ayat sinuksmeng sir,
    welut putih penglemunan donga sleman.

[ 157 ]
  1. Pulut maksih pliket kuwat
    keket lengket buntut kuping,
    dadya sakepel pangrasa,
    Kancil rumangsa tan bangkit,
    heh para mitra sami,
    kang maca saha kang krungu,
    sapambeg kasusastran,
    myang ngelmu kang luwih-luwih
    lamun nora weweka temah sangsara.

  2. Kancil lesu-lesah ing tyas.
    pulut lengket midreng jisim,
    dupi wus nir dayanira,
    mangkana osiking ati,
    o o dene ta dadi,
    rubeda sewu miliyun,
    tan wurung puput jiwa,
    tinjo marang jaman akir,
    saking pitrang bendha ingkang istha janma.

  3. Ingsun sesuwun ing suksma,
    manuswa kang masang sandi,
    muga-muga ngungkulana,
    satus sangsaraku iki,
    tetep janma tan yukti,
    mitenah sameng tumuwuh,
    waleseng dat wasesa,
    tan lawas pasthi nemahi,
    adat kuna wong siya nemu cilaka.

  4. Dhuh Allah kang murbeng jagad,
    welasa satriya tami,
    kang manggih benduning suksma,
    lantaran janma tyas drengki,
    tan wun badhe ndhatengi,
    kayat-kayun yun ginulung,
    dayaning pulut gundhang,
    nangka bendha paksa srehi,
    wus katekem pangwasanireng sujanma.

  5. Reh sampun tita diwasa

[ 158 ]

    kawula molah tan bangkit,
    mupus karsaning dat mulya,
    kang kajibul maujudi,
    manna mamalat budi,
    muhung neges karseng ulun,
    lunturing trisna tuwan,
    kang mayuta-yuta margi;
    datan kirang kodrat iradating tuwan.

  1. Kehing kewan wanawasa,
    estu tan saged nulungi,
    bab pulut akaling janma,
    manna liyaning Hyang Widi,
    kang paring sih ing dasih,
    wajibing sipat kadirun,
    hila alatin limya,
    kawasaning Mahasuci,
    datan mamet lelantaran gaibing Hyang.

  2. Kadita tan kekirangan
    matrapken siksa mring kancil,
    lah bok sampun srana pitrang,
    mindhak dados kidung benjing,
    Kancil gelahing bumi,
    temah kasasar ing laku
    kajlungup ing sangsara,
    datan sah lakuning ngelmi,
    dadya kundhang lir undha margi prapatan.

  3. Pejah amba dados koren,
    Lokomotip Bramartani
    Bintang timur Slompret mlajar,
    Yapa Bodhe ing Betawi,
    kabagyaning redhaksi,
    pra korespondhen manjurung,
    Yen Kancil kenging saya,
    malbeng babad jaman akir,
    sinawunging tembang dadya uran-uran.

  4. Saiba wirang kawula,
    dados geguyon ing benjing,

[ 159 ]

    dene Kancil nawung krida,
    ulah dini dibyeng bumi,
    susilarja mumpuni,
    sadu parikrama ayu,
    tyas dirga samahita,
    teka katameng prana tis,
    adhuh rabil ngalamina tobat amba.

  1. Ing dinten wingking tan nendya,
    ngrusak tanduraning tani,
    kang tanpa duga watara,
    wana tan kurang rejeki,
    gumelar ing sebumi,
    ingkang seger legi kecut,
    dadya panganing kewan,
    kang mangka kulambeg srei,
    ngrusak palawija panganing sujanma.

  2. Sabab kasupen kawula,
    amila nyuwun aksami,
    heh surya candra tranggana,
    bumi geni angin warih,
    rewangana mintasih
    ring dat kang wajibul wujut,
    suwuna luwar ingwang,
    saking sangsaya puniki,
    tan wun mati tan pakantuk keneng siksa.

  3. Heh kutu wong alang taga,
    mujiya hayuning kancil,
    sokur salah siji wignya,
    aweh lantaraning ngurip,
    ngluwari kang piranti,
    rupa janma crema pulut,
    kang lumeket rageng wang,
    kang yun ngelun nyawa mami,
    lah welasa ring kusuma kawi redya.

  4. Adhuh ibu sori amba,
    lah punapa datan ngimpi,
    pun kusnun kenging rubeda

[ 160 ]

    bapa kebo paran mami
    tulungana den aglis,
    dhuh Nabiku satus ewu,
    saha wali sanga,
    myang yogiswara mahmuni,
    ngulama agung musanep para pukaha.

  1. Pintanen luwar kawula,
    abot siksa nempuh jisim,
    dahat susah saya lesah,
    tan wun kulit daging gusis,
    lamun kang masang prapti,
    kawulestu winayungyung,
    saha karya mainan,
    wateke manusa jail,
    pinilara tan wande yen pinejahan.

  2. Kang mangka wong tani desa.
    yayah buta doyan daging,
    rase luwak kuwuk doyan,
    sampun ingkang daging kancil,
    reh sujanma datan wrin,
    yen kancil putus ing kawruh,
    caksana nawung kridha
    ing kasustran mumpuni
    datan wurung kinayah lir kewan rucah.

  3. Yen wruha guna dikeng wang,
    wirama ulah lelungit,
    putus munah kang tiharda,
    murtyambek susatyeng wukir,
    kadhang sun den guroni,
    wruha wicarengsun ngelmu,
    saking bodhoning ingkang,
    pasang pulut mikat kancil,
    mung miyagah ingsun kewan bodho mamak.

  4. E e dene tan ana wlas,
    wus ratuning pasthi mati,
    yen tan wis sesangat engkas,

[ 161 ]

    tinarik talining urip,
    urip sawiji aming,
    yun mati kabeh ragengsun
    ngen ting panlangsanira.
    kongsi luhe dadi getih,
    tandya kancil nekung ing puji mantyarja.

  1. Jinumbuh ing puji puja,
    tyas wening paningal wening,
    meneng ngeksi tiksweng grana,
    jumbuh kawula lan gusti,
    napi isbat pinusthi,
    maksa tan wal saking pulut,
    nulya nebut istipar,
    kalimah tayibah ndrindhil,
    maksa tita dyan kancil judheg tan daya.

  2. Angapalaken kidungan,
    ayat limalas kang pamrih,
    enggala luwar sing pitrang,
    nanging pulut angranuhi,
    yeku lepiya dadi,
    tepa larasing pituduh,
    cocok daliling Kur'an,
    kang kajarwa neng ngakait,
    layukbilu lipikdi intisal lirnya.

  3. Nora tinarima sira,
    reh sepi tan ngalap warti,
    terange kang sapa manggya,
    rubeda kang nggegirisi,
    tan sirna saking puji,
    awit sadurunge nempuh,
    tan pinikir dadinya
    marma janma kang tyas murti,
    wus pinikir sadurunge mas kinambang.

[ 162 ]

19. MASKUMAMBANG

  1. Wus mangkono atining wang ngaku luwih,
    wruhing kasampurnan,
    ambeg jumbuh kwula gusti,
    prasan atine wus pana.

  2. Dupi nemu pakewuh Allah tan bangkit
    tetulung weh luwar,
    padha lan kang wus wruh ngelmi,
    den andelken nora kena.

  3. Dumeh putus ing kawruh kang dakik-dakik,
    yen katempuh lara,
    ngelmu entek sirna gusis,
    marma padha rasakena.

  4. Rikalane kancil murang sila yukti,
    tan tinimbang nalar,
    angeh-angene tan mikir,
    mung nguja wedhare durta.

  5. Apa maneh manungsa jaman saiki,
    dahat muji-muji,
    nganging yen wus aneng buwi,
    utawa yen lagi susah.

  6. Kawuwusa Kyahi Sutatruna nglilir,
    dennya leleyehan,
    gregah tangi yun mangeksi,
    wong-wongan kang mawa pitrang.

[ 163 ]
  1. Kagyating tyas kang lor kulon datan keksi,
    wus anyakrabawa
    rinubuhken kewan drengki,
    kang dahat gawe pituna.

  2. Sigra cancut trangginas anglinting klambi,
    marani nggonira,
    kagyat pak Gedel mangeksi,
    kewan kang nakal wus kena.

  3. Nulya surak-surak amarwata siwi,
    mataya tayungan,
    uning ngunong jenthik manis,
    tibaning gong pasrangkara.

  4. Padha maneh padhaa sira an mami,
    untap-untapana,
    kewala prasasat mirip
    bilahi antakanira.

  5. Rasakena si dhustha kang laku juti,
    maling palawija,
    memangan tindak prana tis,
    panasten gawe pituna.

  6. Ana timun wayehe lagi sumerit,
    dene sira dustha,
    bisa temen karya rugi,
    luwih yen rong puluh reyal.

  7. Dyan cinandhak kancil maksih kempis-kempis
    Sutatruna nabda,
    e e sukur maksih urip,
    cilik temen teka ngglathak.

  8. Wus srinimpung sikil papat dadi siji,
    nuli tinalenan,
    pulut binuwangan resik,
    marang gubug ginosongan.

  9. Den brukaken kantep palguna anjerit,
    dyan tinuthuk sangkal-,

[ 164 ]

    ling pethel enggon pok kuping,
    pet sumaput kunang buyar.

  1. Huh rasakna endhasmu saiki posing,
    nora wurung mangkya,
    prapteng wisma dadi tahi,
    balunge kang enom renyah.

  2. Mung cacade cilik temen tan mratani,
    tangga tangganingwang,
    mung banget leganing ati,
    sima werinireng tegal.

  3. Lah kepriye iki wus sore kang wand,
    jam setengah lima,
    punjule patbelas menit,
    bocah ora ana teka.

  4. Prayogane nuli sun gawane mulih,
    yen kawengen mangkya,
    pangolahe kewan iki,
    enggal-enggal Sutatruna.

  5. Sikil kancil taline wus den kencengi,
    cinocol pikulan,
    kasisihan kayu garing,
    kancil gumandul ing ngarsa.

  6. Sumantara laksitanira wus prapti,
    sapinggiring dhadhah,
    pak Gedel nguwuh mring siwi,
    heh thole kewane kena.

  7. Samya ngrungu swami suta priya estri,
    methukken gancangan,
    gumrubyuk sabrayat sami,
    bungahe marwata suta.

  8. Suka sukur para tangga akeh prapti,
    samya takon warta.
    tuwa anom gedhe cilik,
    lanang wadon elur prapta.

[ 165 ]
  1. Sadaya kang nonton durung ana kang wrin,
    warna myang arannya
    nyaleneh samining kumlip
    warta kewala tan ana.

  2. Kono ana janma wreda marepeki
    mring kang nem be kena,
    pamuwuse kaki-kaki,
    iki kancil aranira.

  3. Sasamining tataga nakal pribadi,
    baut ngumandaka,
    ngreka daya ngathik-ngathik,
    nanging ujaring wirayat.

  4. Kang wus kocap ing kuna rontal tinulis,
    iki dadi srana,
    sarate wong amongtani,
    bisa nyingkirake ama.

  5. Buntut iku kanggo nyebar gaga benjing,
    dene patrapira,
    pinendhem madyaning tegil,
    winor godhong dhadhap kleyang.

  6. Mung sadina sawengi nuli den jrangking,
    saben mangsa gaga,
    maksih kanggo bola-bali,
    dene tracak papat pisan.

  7. Bisa dadi sarat yen kinarnya jugil
    nandur kacang tunggak,
    kacang lanjaran andadi.
    Ian nyirnakken uler wana.

  8. Cumplungira pinendhem tulakan sabin,
    kang kiliran toya,
    ama menthek walang kalis,
    wulu dadi tam ba kandhas.

  9. Kulit tipis wulet kanggo mranggi,
    gawe janget kuwat,

[ 166 ]

    dadi tali jara bacik,
    iwak legi gurih kesat.

  1. Nadyan den onggo ulap-ulap uga kenging,
    lulange punika,
    rehning tipis rangkep kalih,
    Sutatruna suka ing tyas.

  2. Saha para brayat swami tuwin siwi
    angrubung palguna,
    ana kang jejer nyalenthik,
    yata surup danupraba.

  3. Kyahi Sutatruna nabda marang swami,
    embokne lir paran,
    prayogane iki kancil,
    sinambeleh sapunika.

  4. Mbokmanawa kaselak wengi tan resik
    iki sun watara,
    jam nenem luwih sathithik,
    olahen sakarepira.

  5. Biyang kentruk mangsuli dhumateng laki;
    yen panujeng karsa,
    ing mangke dalu prayogi,
    wanci bangun mijillenga.

[ 167 ]

20. MIJIL

  1. Ingkang kaping kalihipun kyahi,
    kula sampun kongkon,
    ngajak-ajak tangga samya dhedhel,
    mbucali glagah gadhangan gagi,
    dinten benjing-enjing,
    Kancil kangge lawuh.

  2. Nadyan alit tinambahan krambil,
    rinempah kemawon,
    murih babar warata ing ngakeh,
    ingkang priya nabda bener yayi,
    wayah bangun enjing,
    lemu gajihipun.

  3. Sarehning wus kasulak ing wengi,
    dokokna ing pawon,
    ngarep luweng kurungana bae,
    senik gehe tindhihana nuli,
    watu kang supadi,
    kukuh nora metu.

  4. Uculana taline ing sikil,
    men bisa teturon,
    mubang-mubeng neng jro senike,
    nulyatmaja sami nyandhak kancil,
    kinurungan senik,
    tinindhihan watu.

  5. Sutatruna nutug seneng pikir,
    denyantuk beburon,
    Kancil ingkang karya guyokake,

[ 168 ]

    akeh tangga kiwa tengen prapti,
    pitakon ingkang wit,
    Kancil kenanipun.

  1. Sinung wikan yen keneng piranti,
    pulut keh kang jontong,
    rigen nalar mungguh kapikute,
    tan ngapaa rupane ablindhis,
    ngrusakaken pentil
    timun keh kang runtuh.

  2. Ya ta wau kancil kang neng senik,
    dhat-dhatan andhrodhog,
    getering sanubari puate,
    ciptaning tyas wus tamtu tan urip,
    tiwikrama ngungkil,
    senik nora keguh.

  3. Dahat kukuh watu kang tinindhih,
    cipteng nala ngaso,
    pasrahing tyas narima patine,
    wus rumangsa yen tan antuk margi,
    lantaraning urip,
    kang bisa tetu1ung.

  4. Nabda dhuh Sang Suci murweng bumi,
    sumangga kemawon,
    kawula mung sumarah sapangreh,
    tan rumaos adarbe jisim,
    katamaning pasthi,
    sima trahing pungkur.

  5. Kabudayan amba sirna enting,
    siniksa dening wong,
    awit saking klakuwan kang dede,
    culika gung tindak kang tan yukti,
    katempuh bilahi,
    aksamanen ulun.

  6. Dyan ngeningken panengeran pati,
    sawiji tan kalong.
    dahat ngungun pengunadikane.

[ 169 ]

    e e dene sewu mokal iki,
    sun tan prapteng pati,
    apa marganipun.

  1. Sigra mepet napasira kancil,
    nyipta nganyut layon,
    rumangsa wus tan wurung patine,
    yata ing ratri wanci jam kalih,
    Sutatruna nglilir,
    anggugahi sunu.

  2. Kentruk Menik kinen marut krambil
    sawusa mirantos,
    bumbu-bumbu sapanunggalane,
    aneng ngomah kewala lamun wis,
    sadaya rumanti,
    rehning maksih dalu.

  3. Pating klepruk mecah marut krambil,
    jawah cinariyos,
    Kyahi Sutatruna ngon ingone,
    sona lanang abang buntal putih,
    ratri rehning riris,
    srenggala lumebu.

  4. Mbrobos gedheg angupaya geni,
    bab adhem mring pawon,
    keruk-keruk neng ngarep luwenge,
    ngringkel aneng ngawu celak senik,
    palguna duk uning,
    asu keruk-keruk.

  5. Nulya darbe enget ngreka sandi,
    wajib wenang goroh,
    wong katempuh ing bilahi gedhe,
    ngumandaka kena yen nguripi,
    nulya nabda wengis,
    Kancil marang asu.

  6. Sigak-sigak hus hus mambu ledhis,
    heh sira sagawon,
    lah lungasa kang adoh den age

[ 170 ]

    ywa neng kene weh kuwuring ati,
    kang lagya mangeksi,
    ing dat kang linuhung.

  1. Sun mulya di susila reh niti,
    kusuma kinaot,
    putus guna dibya sasamine,
    sicing-sicing sumingkira anjing,
    ingsun lagi sedhih,
    mambu sira langu.

  2. Gawe kuwur nyipta nranging Widi,
    najis marek kelon,
    ing pamawas tan awis ciptane,
    lamun sira celaki puniki,
    jejombaa maring,
    kali adus slulup.

  3. Ambunira bacin prengus ledhis,
    bab panganmu crobo,
    patut temen kirik sipat kere
    kuru keri karo sameng kumlip,
    tanpa guna niti,
    cubluk dadi batur.

  4. Karam mutlak cemer tanpa budi,
    cegahanireng wong,
    dahat nistha dama sirik gedhe,
    kitab Kadis Kur'an wus njarwani,
    sor asoring bumi,
    tan ana lir asu.

  5. Sona kaget krungu sabda wengis,
    nginjen kang an eng jro,
    atetanya heh ta sapa kowe,
    neng jro senik akemering-kering,
    banget ngesi-esi,
    mring padhane makluk.

  6. Apa sira kang keneng piranti,
    pulut kang estha wong,

[ 171 ]

    uwong-wongan randhu wingi kae,
    sumangkeyan temen tur gumaib,
    Kancil nabda malih,
    o budheg si asu.

  1. Nara krungu tan yun ngupawarti,
    atimu lirTogog,
    Tunggak kobong iku pardikane,
    ingsun kira leluhunnu nguni,
    kakek moyang anjing,
    manna tyasmu kuthung.

  2. Durung manjing pasamuwan lungit ,
    deles tyas segawon,
    tan wruh guna myang tata kramane,
    apa maneh sastra Arab Jawi,
    sasmitarjeng ngelmi,
    nora pinaelu.

  3. Kitab Kur'an Kadis ulah dini,
    tan pisan mangertos,
    sebab srawunganmu salawase,
    kirik kuru gudhigen agering ·
    mung ngupaya tahi,
    iku kadayanmu.

  4. Lah ajara titi surteng budi,
    budya yu kinaot,
    ingkang neka-neka pangrawuhe,
    supayane bisaa umanjing,
    mring padhanging bumi,
    kumpullan wong putus.

  5. O o asu tan ngrasa sireki,
    uripira bodho
    solah wicaranta tandha remeh,
    bobote sun iki satriya di,
    pangrasamu kenging,
    ponang sraya pulut.

  6. Tan wruh sun den ulati wus lami,
    wit keh berkahing ngong,

[ 172 ]

    siji loro telu-telu gawe,
    dhihin kinen dadya mester tulis,
    pindho mulang ngelmi,
    ping tri pinet mantu.

  1. Marma dahat kapungser kabudi,
    mungguh praptaning ngong
    mring si bapak Sutatruna kinen,
    nglaksanani tri prakara iki, ·
    anging sun tan abti
    tyas sun luwih kukuh.

  2. Sapiraa yen tan pinet siwi,
    sinaosan bojo,
    suta estri kang gedhe karone,
    Rara Kentruk kelawan ken Menik,
    nadyan ingsun selir,
    si bapak jumurung.

  3. Saking dahat kasengseming warti,
    bab kotamaning ngong,
    trahing daniswara ingsun kiye,
    marma nastiti sabarang bangkit,
    mutusi agami,
    gagamaning maut.

  4. Yeku wite prawan ro gung kingkin,
    bapa biyung condhong,
    uga ngrujuki si kakang Gedel,
    marma wus katekem ngasta mami.
    sirara kakalih
    arsa ingsun wayuh.

[ 173 ]21. KINANTHI
  1. Kakanthen roro garwengsun,
    si bapak nyarahing karsi,
    amung kinarya jimatan,
    pinet turun trah sun benjing,
    yen turasing wicaksana,
    pasthine bangkit nuruni.

  2. Lawase wus pitung tahun,
    dennya mrih saben pinanggih,
    ingsun ingi.mur kinudang,
    winehan sabda mamanis,
    sinungan garwa perawan,
    dyah Kentruk lawan ken Menik.

  3. Nguni sun sakethi lumuh,
    nambut tataning akrami,
    dene mangkya sun manyarah,
    watara kena ing dhesthi,
    semar mesem jaran guyang,
    manna den pasangi kenging.

  4. Wong-wongan kang crema pulut,
    sun wus weruh yen piranti,
    saking welas sun mring bapak,
    nrajang pulut nuli kenging,
    tansah kinuswa kinudang,
    pinangku den isik-isik.

  5. Sun molah sarosa getun,
    yun miruda cipteng galih,

[ 174 ]

    laju linerepken ingwang,
    malebu jeroning senik,
    tinumpangan watu krama,
    sarat supaya yun krami.

  1. Delengen ing dhuwur iku,
    watu kang tumumpang senik,
    adoh pinangkaning sela,
    cantheng kutha gedhe iki,
    sing sapa kang kaungkulan,
    kuwat wayuh prawan kalih.

  2. Sesuk ijab banjur temu
    sangat ahmat wayah enjing,
    nuju wuku Mandhasiya,
    Dewa Kamajaya Ratih,
    suku ro kakobok toya,
    mandhe umbul-umbul kalih,

  3. Menga gedhong ngarsa pungkur,
    kayu wringin paksi kathik,
    etung satriya wibawa,
    iku dina benjing-enjing,
    tumurune Sri Sadana,
    panca suda tiba becik.

  4. Marmane lurahmu gusruk,
    mecah klapa marut krambil,
    ngolah sedhekah wiwaha,
    mumuli ngatur aturi,
    dhanyang kang kayangan miwah,
    kang cakal bakal ing ngriki.

  5. Boja krama nanggap krumpyung,
    tangga tangga den suruhi,
    mangka kahurmataning wang,
    jaka antuk prawan kalih,
    lah mara sesuk nontona,
    asu ing kapanggih mami.

  6. Saiba untungmu balung,
    dhasar sira karo mami,

[ 175 ]

    balung kang nom tan sun klethak,
    sun uncalaken sireki,
    sega wuduk golong punar,
    tuwin walimah sun wehi.

  1. Apa maneh roti gandum,
    muster keju myang sardencis,
    ywa sumelang yen sun gemi,
    nora ana trah satriya,
    ingkang kumet saha ithil.

  2. Ingsun reh wus kondhang kidung,
    ranku ing rat datan kalih,
    mardu kasebut swarjana,
    caksana budi martani,
    widagda pangolah moda,
    dibyarja sujana murti.

  3. Iku sababe den luru,
    midering rat njajah wukir,
    sapira bae saratnya,
    masut kinarya ngupadi,
    marang sarirengsun mangkya,
    katemu jeg lagi wingi.

  4. Pangungsenge bapak iku,
    kabrangta saka pawarti,
    dhasar nyata kang pawarta,
    kang mider anyakrawati,
    Kancil trahing yogiswara,
    kenthus dhepok Ngampelgadhing.

  5. Marma yen wus dadi mantu,
    munggyeng bale jajar linggih,
    Ian bapa biyung pra kadang,
    sun kabener tuwa dhingin,
    mangan sega tuwin iwak,
    wedangan teh nuli nyukit.

  6. Heh sona tontonen sesuk,
    adining panganggo mami,

[ 176 ]

    raja kaputran sarwendah,
    wah insun an eng jro senik
    watu cantheng kang tumumpang,
    pusaka Jeng Senapati.

  1. Suna duk prastaweng wuwus,
    palguna dahat memengin,
    kanikmataning kamulyan,
    srenggala dahat kapengin,
    wit keneng sih pamiluta,
    wusana pasrangkara ris.

  2. Bagyanta angumbuk-umbuk,
    seje kaya awak mami,
    ngenger kirik kongsi sona
    nora dan trimani siwi,
    luput sethithik kewala,
    pinenthungan den pisuhi.

  3. Pirabara pinet mantu,
    mung trima ywa den kerengi,
    sayuta suka wiryengwang,
    aja kang lir sira kancil,
    teka wingi kinasihan,
    mandhak tinariman siwi.

  4. Apa ta kancil dongamu,
    saha sarate punapi,
    supaya sihing bendara
    mbok ingsun njaluk sathithik,
    tutulunga wong cilaka,
    pasthi yen sun wales benjing.

  5. Lan malih manawa sarju,
    ciptanta kang rila suci,
    pacanganmu kang satunggal,
    sing endi kang sira tampik,
    prayoga paringna mring wang,
    sun tampani tangan kalih.

  6. Telungane sira baut,

[ 177 ]

    bisa nandhing milih rabi,
    sempulur saciptanira,
    bobote kewan wanadri
    sadarpa kinaya lepa,
    paran gon sun ngirib-irib.

  1. Supaya tiru sireku,
    apa sun manjing jro senik,
    kang kungkulan watu beja,
    parenga penempil mami,
    cuwilna lelatur kadar,
    kadi kang sinihan Widi.

  2. Palguna nabda mring asu,
    mungguh prayogengsun mangkin
    ingsun ngalah tampanana,
    wanodya ro mring siranjing,
    ananging salah satunggal,
    ywa sira wayuh tan becik.

  3. Siji kewala wus untung,
    dene mungguh awak mami,
    darbe swami wong punika
    durung mathuk ing panggalih,
    kang dhihin rupane kiwa,
    pindho asor tanpa krami.

  4. Wus mangkono prawan dhusun,
    ireng meesisik aledhis,
    lamun pinggiring samodra,
    rambute abang njuwiwig,
    cayane lutih yen prawan,
    pinggiring bengawan pasthi.

  5. Belang krowak tilasipun,
    gudhigen pating benyinyih,
    rembes rahine amangkak,
    belaken sikile kalih,
    utawa bubulen padha,
    arnbune amis asangit,

[ 178 ]
  1. Ingkang ingsun puseng amung,
    wanudya atmeng priyayi,
    putus sila krameng priya,
    sutaning panewu mantri,
    bokmanawa kabeneran
    bapa seda mlebu waris.

  2. Sukur sewu lamun antuk,
    ndhuwure panewu mantri,
    sangkep ing warna utama,
    ulat tangguhe respati,
    nugraha gumantyeng jagad,
    dadi abdining narpati,

  3. Biru seret payungipun,
    den iring panurung lampit,
    yen gaweku becik munggah,
    dadi kaliwon bupati,
    kongsi tumrah putra wayah,
    iku adating priyayi.

  4. Mangkono asu ciptengsun,
    marma pinet mantu sudhing,
    reh wong desa luwih papa,
    tanpa tata yuda nagri,
    yeku kyahi Sutatruna,
    wong dhukuh tur tani bentil.

  5. Reh sun banget we las dulu
    marang ing sira samangkin,
    urip sapisan neng dunya,
    rina wengi lara ati,
    yen darbe bojo manuswa,
    dhasar bendara pribadi.

  6. lba nikmatira besuk
    marma karsaningsun nuli,
    manjinga senik den enggal,
    genteni kawiryan mami,
    ingsun seleh kadrajatan,
    sira gumantiya waris,

[ 179 ]
  1. Sesuk esuk ijabipun,
    sore rep panganten panggih,
    adate balangan buntal,
    ingayap kang para ali,
    panggya neng madyaning lawang,
    sikilira den wisuhi.

  2. Dene bojomu Dyah Kentruk,
    nuli kanthen canthel jenthik,
    lunggyeng mari seta jajar,
    samantara angabekti,
    mring para wreda samoa,
    sigra sega iwak mijil.

  3. Kadawan lamun sun tutur,
    enggaling crita sira glis
    manjing sajroning toreyan,
    sakarsa karsamu dadi,
    mahyakken asmara tantra,
    manuara rasaning sih.

  4. Srenggara nambungi wuwus,
    kaya paran ingsun manjing,
    ing senik reh dhuwur ana,
    watu cantheng mangka tindhih,
    apa sun ungkil kewala,
    mengko watune nibani.

  5. Palguna sumambung wuwus,
    e bodho temen sireki,
    mangkono bae tetanya,
    klimput nalarmu nyang endi,
    lah jungkengen iku sela,
    supaya tiba ing siti.

[ 180 ]

22. POCUNG

  1. Yayah pocung srenggala angungkil watu,
    tungku kang tumumpang,
    sakdhuwuring ponang senik,
    tibeng kisma palguna tyasira suka.

  2. Dupi krungu watu tibane gumebrug,
    wus nyiptantuk marga,
    sihing Hyang kang murbeng urip,
    lantarane saka pitulunging sona.

  3. Kancil muwus age malebuwa asu,
    mring jro senik ana,
    kabegjan lelatur kadri
    tampanan kamulyan kang tanpa pama.

  4. Ingkang emut gaganjaraning tumuwuh,
    becik lide ala,
    asu manjing kancil mijil,
    mahya saking senik bablas tekeng latar.

  5. Nulya emut aywa katara yen palsu
    bali sigra-sigra,
    para pawon sandhing senik,
    alon nabda heh sona sun tan kapenak.

  6. Ingsun pundhut bali kabagyan sun mau,
    sun timbanging nala,
    datan prayoga wong nampik,
    nora wurung antuk sikuning Hyang Suksma.

[ 181 ]
  1. lngsun emut darma wasita sung tutur
    ywa nampik sabarang,
    lamun durung oleh tandhing,
    kang sinedya yen durung katekem ngasta.

  2. Mangka durung kacekel kang ingsun luru,
    marmenggal metuwa,
    sun jabel kewala mangkin ,
    ingsun arsa bali marang senik sona.

  3. Owel getun sira tampani begjaku,
    amung srana trima,
    panga1embana ing lathi,
    sona matur nor raga amelas arsa.

  4. Sewu nuwun manawi paduka pundhut,
    bok inggih bendara,
    sampun kagungan panggalih,
    amangsuli dhawuh ingkang wus kawahnya.

  5. Datan baut matur tembe walesingsun ,
    tan langkung mung pasrah,
    mring Hyang kang samingun basir,
    ingkang wikan awon saening kawula.

  6. Nambung wuwus kancil sru gumuyu ngguguk,
    yen mangkono sira,
    dahat wus marem nampani,
    sewu suka sukur mantep mengku garwa.

  7. Sun jumurung rahayu bagya sempulur
    muga tumeraha
    nanging ing tern be jwa lali,
    wis ta sona keriya slamet sun lunga.

  8. Nulya mlayu sukeng tyas marwata sunu,
    bagya tanpa kira,
    sasat mati urip malih,
    wus adate duka ciptantuk kamulyan.

  9. Nahen kang wus ucul kacarita werku ,
    kang neng senik tansah,

[ 182 ]

    anggagas kawiryan adi,
    ngajab-ajab enggala tumekeng rina.

  1. Kabagyengsun sesuk-esuk tanpa petung,
    ijab nuli panggya,
    lungguh jajar lan bok rabi,
    sun neng tengen niken Kentruk lunggyeng kiwa.

  2. Tan cinatur pangrembug mulyaning asu,
    wus trontonging surya,
    bang-bang wetan wus meh enjing,
    jam satengah lima tambure yun munyao
    190 Nguwuh-uwuh ki Sutatruna mring sunu,
    heh thole tangiya,
    pragaten iki si kancil,
    Mumpung bang-bang esuk keh gajihe nglenga.

  3. Kiranipun Kedel yen kancile ucul,
    rinogoh yen ana
    nabda e, e sukur isih,
    sru gambira senik binukak sakala.

  4. Sikil catur kacandhak tinekem gupuh,
    glis ginawa mahya,
    kala neng pawon tan keksi,
    sebab maksih peteng tanpati nglegewa

  5. Wusnya metu neng nglatar terang yen asu,
    binanting saksana,
    kantep tibane tan mosik,
    pet semaput suna dahat kapidhara.

  6. Dyan pinenthung klengkengan tansah pinupuh,
    Kedel sarwi nabda
    adhuh katiwasan kyahi,
    Kancilipun bianadhog dening srenggala.

  7. Gupuh metu sabrayate estri jalu,
    Kyahi Sutatruna,
    dupi myarsa swareng siwi,
    nyandhak plumbat melu mala marang sona.

[ 183 ]
  1. Sarwi muwus dene ta saya kepahung,
    denira caluthak,
    nora pisan amareni,
    dingu kirik kongsi sona tanpa tata.

  2. Nora patut wawalese wong diingu,
    nyekel maneh yaha,
    mandhak nyekek marang kancil,
    heh ta thole nuli titiken tilasnya,

  3. Apa ucul apa binadhog ing asu
    karuwane mangkya,
    gampang enggone mateni,
    kudu terang ywa kongsi gawe duraka.

  4. Pinriksa wus kayaktene kancil usul
    lamun pinangana,
    ing suna ana kang getih,
    nadyan ucul uga panggawening suna.

[ 184 ]23. ASMARADANA
  1. Srenggala kasmaran arsi,
    miruda reh yun pinatyan,
    marang bapakne si Gedel,
    sigra-sigra dennya lunga,
    sedya neges ing suksma,
    pelenging tyas maring gunung,
    malbeng guwa Suracala.

  2. Palguna ucapen malih,
    mulih prapteng Ngampeldenta,
    nora esah pangungune
    lakuning tumitah gesang,
    terang ngraket sangsara,
    wus akeh lupiyanipun,
    ingkang durga kang susila,

  3. Bab wus nglaya njajah bumi,
    nyerang westhi pancabaya,
    Kancil saya memet tyase,
    niniteni lelampahan,
    kewan sato wanarga,
    dahat undhagi ing kewuh,
    saking kathahing lepiya.

  4. Kang ganal tuwin kang ga'ib,
    tingkah polahing sasama,
    pinulung manuksmeng batos,
    marma ken maenda bungah,
    punapa dene mesa,
    dahat ascaryaning kalbu,
    wit momongane caksana.

[ 185 ]
  1. Dupi samantara lami,
    leledhang malih palguna,
    awit saking gambirane,
    mring nggon kang durung winruhan,
    ngiras pantes ngupaya,
    pangan ing saolehipun,
    samana kacaryan ing tyas.

  2. Ana papan kang prayogi,
    nguni tilas pakarangan,
    manuswa ingkang dhedhepok,
    nyambi among tani gaga,
    dene papaning wisma,
    harja sawataranipun,
    ananging tan kongsi lama.

  3. Tinilar kewala nuli,
    ana sebab kurang terang
    maksih katara tapake,
    batur wisma pawon kandhang,
    wus kathukulan glagah,
    alang-alang kandri sembung
    kemadhuh uyah-uyahan.

  4. Pernah lor wetan tan tebih,
    ana tilasing guskara,
    tampinge mubeng wus longsor,
    awit wedhi lemahira,
    maksih jero wus asat,
    kurugan rombot-rombot wuh,
    lamun udan kisen toya.

  5. Dene ambaning parigi,
    ana tri meter Nederlan,
    sapuluh meter jerone,
    Kancil sonya pasang cipta,
    nir prayitmaning nala,
    nusup-nusup kajalungkup
    temah kacemplung guskara.

  6. Kagyating tyas sira kancil,
    kumentar kokonang buyar

[ 186 ]

    dupyenget wruh lamun jero,
    pangunandikeng nala
    saiki ingsun sida,
    mati aneng jeron sumur,
    marga nora bisa mentas.

  1. Nulya klintar klinter mlipir,
    jinjit-jinjit andengangak,
    tumenga tumungkul bae,
    ngira jerone guskara
    apa dene ambanya,
    maksih amicoreng kalbu,
    yen tan antuk gai'bing Hyang.

  2. Nora wurung tekeng pati,
    wus ana tandha sat mata,
    sumur samene jerone,
    sanadyan anaa andha,
    sun iki sikil papat,
    kaya paran pamancatku,
    ewa samono manawa.

  3. Ana pitulunging Widi,
    atas kauripaningwang,
    malaekat nyanggi gedheg,
    sinendhekken kene nulya,
    pasthi sun bisa mentas,
    ananging sun durung weruh,
    malaekat nggawa empyak.

  4. Kancil nuli meres budi,
    memuja ing suksmantaya,
    ngeningken kalbu sedyane,
    anjerit kanang swara,
    sadad klimah tayibah
    telu kang pinudyeng tembung,
    sinahit mutawasitah.

  5. Muta akirah pri tuwin,
    muta awilah katrinya
    galik-galik suwarane,

[ 187 ]

    wusirantuk kalih dina,
    tan ngombe datan nadhah,
    nulya na gajah gung luhur,
    wisata krungu suwara.

  1. Angelik agalik-galik,
    memuji marang dat mutlak,
    ngucap tetelu klimahe,
    ngluhuraken Nabi Sleman,
    ratune sato kewan,
    Dwirada kanyuting kalbu,
    mangkana liman usiknya.

  2. Swara apa nggendeng ati,
    ewuh panyakrabaweng wang,
    ucape kanthi pasemon,
    ngapilken klimah tayibah,
    ngluhurken Nabiyolah,
    Suleman ing jagad agung,
    estu iki wong utama.

  3. Yen dudu kewan murtyadi,
    tan baut mring tembung Arab
    junjung karatoning manon,
    pantese iki utusan,
    oliyaning pangeran,
    sigra linuru katemu
    ana sajroning guskara.

  4. Kancil kang sru muja bekti,
    lungguhe njingkrung amawas,
    tiksweng nasika den ilo,
    palguna nglirik mring gajah,
    mung weruh sawatara,
    kalamun angungak sumur,
    age dennya pasang cipta.

  5. Rehning wus putus ing sandi,
    sakeplasan nora kewran,
    mingising budi nalare
    ngupaya sirneng sangsara

[ 188 ]

    sengadi tan uninga
    malah saya tambah sengkut,
    sinengkakken swaranira.

  1. Tandya gajah tanya aris,
    Kancil sireku lagyapa,
    dene ta ana ing kono,
    wataraningsun wus lawas,
    katara tapak tilas,
    punapa Kancil sedyamu,
    kang tinakon tanggap sabda.

  2. Sarwi tumenga nauri,
    mring hesthi kang ungak ungak,
    o o bodho temen taneh,
    apa ora krungu kabar,
    caritaning kiamat,
    Pangeran wus paring dhawuh,
    gumelar aneng musakat.

  3. Mratani ing bumi-bumi,
    tinampen para ambiya,
    kang sinedhahan ngabarke,
    mring umat tunggal agama,
    wus dene Nabi Sleman,
    rina wengi tansah muruk,
    bab praptanireng kiyamat.

  4. Muhung kurang telung ari,
    tangkepe bumi angkasa,
    mung pitung dina lawase,
    ingaran kiyamat sugra
    uwis arep tumeka,
    lah apa sira kalimput,
    tan ngesthi unine kitab.

  5. Dene wus sinung pamyarsi,
    pangucap ganda paningal,
    panganggonira wus suwe,
    tan ngupaya kautaman,

[ 189 ]

    kang sayogya ingalap,
    aywa dahat pengung kumprung,
    tan maelu dalil Kur'an.

  1. Marma weruha sireki,
    tangkepe bumi akasa,
    kurang tri dina tekane,
    marma sun malbeng jugangan,
    rehning kiamat sugra,
    mung sadhela langit mumbul,
    mangkono dhawuhing suksma.

  2. Yaktine yun karya suci,
    Allah ngrusak wong durcara,
    kariya kang yukti bae,
    marma sun iki istiyar,
    ywa katangkeban kisma,
    wajibe atase makluk,
    ngupaya sarating gesang.

  3. Dhasar trang dhawuhing Nabi,
    Suleman kinen ngupaya,
    jugangan sumur kang jero,
    supaya ywa ketangkeban
    saha sun kinen maca,
    klimah tayibah kang jumbuh,
    sirnaning gusti kawula.

  4. Laillah haillalahi,
    Muhkhamaddur Rasullolah,
    nuli sun gulung rasane,
    ilat tinekuk ing cethak,
    mawas wijiling napas,
    lawan manembah muni Hu,
    rantarekna Isbandiyah.

[ 190 ]24. MASKUMAMBANG
  1. Ywa kumambang ing kono panggonan kang ning,
    negesing tyas pana,
    mring dat kang murweng dumadi,
    nulya katon kasat mata.

  2. Panengeran dat mutlak kang ngenal yakin,
    wujud sipat seta,
    tan siwah solah myang warni,
    mila kodraning Pangeran.

  3. Kacihna yun nyirnakken sukering bumi,
    kang ngrusak silarja,
    kang mukir tataning dini,
    karseng Hyang bakal binrastha.

  4. Bebas larut ingkang malang-malang gusis,
    mungguhing klakuwan,
    wus kabyawara neng kadis,
    nuli-nuli klakonira.

  5. Saking kira-kira panimbangsun hesthi,
    telung dina engkas,
    tumekaning ingkang jangji,
    yen tan ngandel tumengaa.

  6. Dhuwur bener langit iku wus kaeksi,
    ika mengkap-mengkap,
    keri seket pal watawis,
    gajah ndengangak osiknya.

  7. E e nyata dene tan ana pawarti,

[ 191 ]

    layak kancil ngupa,
    sarana sambunging ngurip,
    umanjing marang guskara.

  1. Pantes bae mujiya ngeningken budi,
    wong wis tampa prentah,
    dening Suleman Jeng Nabi,
    ratuning sato wanarga.

  2. Kutu-kutu kang gumremet kang kumelip,
    kang sarta wiyangga,
    ing benawi myang jeladri,
    ngidhep Suleman samoa.

  3. Pantes bae Njeng Nabi murtining bumi,
    ganal Ga'ib wikan
    aja katangkeb ing langit,
    nadyan kerad wus pramana.

  4. Brajamuka alon nabda marang kancil
    adhuh sang siniyan,
    welasa mring amba mangkin,
    kawula srah jiwa raga.

  5. Yun murwita karatoning Maha Suci,
    ing dunya delahan,
    ciptamba ngupaya yukti,
    netepi sarak utama.

  6. Mestutyarja ing satebyat puji dikir,
    muja suksmantaya,
    marma yen panujeng galih,
    kawula ndherek paduka.

  7. Sek-esekan wonten ing jugangan sami
    dunya ngakir tunggal,
    mituhu tataning dini,
    kawula anjlog kewala.

  8. Kancil nabda o gajah sira tan mikir,
    saking bodhonira,
    arsa tunggal aneng ngriki,
    ewuh pakewuhe sesak.

[ 192 ]
  1. Kapindhone sira iku agung inggil,
    ingsun cilik andhap,
    yen tan kabeneran mati,
    golek urip temah lena.

  2. Nora wurung macedhel kapidak sikil
    tlapakanmu kaya,
    tampah nyamleng anasabi,
    sarirengsun tanpa polah.

  3. Nadyan ingsun ndhampenga ana ing pinggir,
    uga tan kapidak,
    nanging tansah ingsun sedhih,
    marga tlethongmu gajaksa.

  4. Mangka suwe neng kene nunggoni jangji,
    kongsi pendhak dina
    tlethongmu tan wun ngregedi,
    iba susahing tyasingwang.

  5. Wong wus resik suci awoworan tahi,
    apa maneh muja,
    kalimah tayibah muksis,
    Dwirocana nambung sabda.

  6. Lah mbok inggih paduka tetulung urip,
    bab sesaking papan,
    sarta regeding rerepih,
    prayogamba ing paduka.

  7. Kula gendhong tansah wontena ing gigir,
    geger amba jembar,
    estu waged klintang-klinting,
    Kancil sukaning wardaya.

  8. Ngunandika ing tyas sukur bage hesthi,
    saguh nggendhong ing; wang,
    yen wus aneng gigir mami,
    nuli minggah amancelat.

  9. Ingsun kira iku gajah rolas kaki,
    kuranga sapira,

[ 193 ]

    sun nyengka nracak manginggil,
    kaya nuli bisa luwar.

  1. Alon nabda lamun mangkono prayogi,
    yen sira kaduga,
    salawase nggendhong mami,
    ngenteni bubar kiyamat.

  2. Ingsun ndhampeng anjloga dwipa den aglis,
    angkahen ywa midak,
    sun kami welasen meksi,
    marang sira brajamuka.

  3. Wekasingsun dina ngakir aja mukir,
    sun sambungi gesang,
    sarana nalar utami,
    oleh marganing raharja.

  4. Nulya kancil ndhampeng sanalika,
    malebeng guskara,
    anjlog kang pratiwi gonjing,
    nuli ndherum brajamuka.

  5. Sarwi matur paduka minggaha gigir,
    sampung wancak driya,
    pinten bobot tuwan inggih,
    Kancil miturut ing tedah.

  6. Munggeng gigir ngadeg mlaku wira wiri,
    alon pasrangkara,
    coba ngadega siresthi,
    sun arsa miyat kang tandha.

  7. Sun terangne kapan tangkebing pratiwi,
    yen kurang tetela,
    mengko sun ngatas Jeng Nabi,
    nyuwun priksa besuk apa.

  8. Wusnya ngadeg gajaksa nuli si Kancil.
    ngukur kurangira,
    saking dharat tekeng gigir,
    keri rong meter kewala.

[ 194 ]
  1. Cipteng nala mancelata dereng dugi,
    kaweken tyasira,
    meneng ngupaya pambudi,
    budayeng dora sembada.

  2. Aywa kongsi katara dennya ngapusi,
    marang dwirocana,
    denira met akal sandi
    reh ngatasing urip wenang.

  3. Ngupasrana isarat ingkang nguripi,
    nanging ywa mitenah,
    awit kayat kayun dadi,
    sipating Hyang Mahamulya.

[ 195 ]25. PANGKUR
  1. Kapungkur gunging piwulang,
    Kancil nulya nabda dhumateng esthi,
    kaya paran pamikirmu,
    apa sun metu nerang,
    sowan Kangjeng Nabi ngatas ingkang dhawuh,
    tekaning dina kiyamat,
    besuk apa kang wus mesthi.

  2. Ingsun manut karepira,
    apa amung ngenteni aneng ngriki,
    dwipangga alon umatur,
    bab punika prayogi.
    lamun sarju paduka ngatasa dhawuh,
    sowan Jeng Nabi Suleman,
    benjing punapa kang mesthi.

  3. Manawi kalamen tengga,
    wonten ngriki kaliren datan bukti,
    pados gesang temah lampus,
    dene yen sampun terang,
    benjing diinten punapa ingkang saestu,
    paduka kaliyan amba,
    mlebet jugangan malih.

  4. Palguna tanggaping sabda,
    yen mangkono ingsun arsa sumiwi,
    age unggahna mandhuwur,
    sarana tlalenira,
    Kancil nulya kinruwel ing tlale sampun,

[ 196 ]

    kainggahaken dharatan,
    sreg tan ngrekasa neng nginggil.

  1. Kancil alon sabdanira,
    heh gajaksa sira tunggu neng ngriki,
    poma-poma wekasingsun,
    ywa sira lunga-lunga,
    lamun ingsun durung bali aja metu,
    Dwapa manthuk kancil mentar,
    sukeng tyas marwata siwi.

  2. Sasat pejah manggih gesang,
    sukuring tyas antuk parmaning Widi
    sewu yuta nuwun-nuwun
    lir manggih wukir retna
    jingklak-jingklak sirig-sirig pacak gulu,
    wus mangkono kauripan,
    tan siwah kewan lan janmi.

  3. Palguna engeting rena,
    ingkang aneng asraman Ngempelgadhing,
    praptaning dhepok katemu,
    uga samya raharja,
    nuli antuk rong dina kancil ta emut,
    ubyayane mring dirada,
    kang ana ing sumur mati.

  4. Enggal denira wisata,
    tan kacrita ing marga prapteng pragi
    uluk salam ngalaekum,
    akul mukmin dirada,
    anauri wangalaekum salamu,
    Kancil ngungak alon nabda,
    o o bener sira hesthi.

  5. Ingsun wus ngatas parentah,
    nyuwun wikan praptanireng prajangji,
    Kangjeng Nabi paring dhawuh,
    Hyang kang murweng buwana,
    durung tamtu panggulunging bumi pitu,
    tangkepe bumi angksa,
    gumantung karsaning Widi.

[ 197 ]
  1. Ananging pasthi kalampah,
    reh wus komram kasebut dalil kadis,
    pangandikane pra kutub,
    kang winahya ing kur'an,
    marma Kangjeng Nabi pangandikanipun,
    besuk yen kurang sapasar,
    paring dhawuh marang mami.

  2. Jabarail kang dinuta,
    angupaya ngendi nggone pinanggih,
    dhawuhing Hyang mangke mundur,
    dhawuh iku pacuwan,
    tan karilan saben kewan bae krungu,
    nanging ingsun sira padha,
    dhinawuhan olah dini.

  3. Jenengken klimah tayibah,
    rina wengi kinen nyipta tyas eling,
    salat sarta sujud rukuk
    kadya prentahing Kur'an,
    saha kinen gegulang suraseng ngelmu.
    kang maksud sajroning tekat,
    kang cocok suraseng dalil.

  4. Mangkana jarwaning cegah,
    wasrengatu bilatarekat batil,
    tegese sarengat kudu,
    nganggo ngelmu tarekat,
    lamun datan mangkono batal kang laku,
    tarekat bil makripat,
    roro ikut tanpa dadi.

  5. Tegese ngelmu makripat,
    barang kawruh kudu wruh tandha saksi,
    surasa myang resanipun,
    tanpa kacakrabawa,
    basukining nala narima satuduh,
    sajroning atimu ana,
    patang prakara ngelmu writ.

  6. Iyeku ngelmu sarengat,
    tarekat lan hakekat makripati

[ 198 ]

    papat pisan kudu weruh,
    kang muksis ingkang pana,
    jeneng urip wus pasthi jodhone lampus
    neng ngakir nemu panggonan,
    kang tan ana ngupamani.

  1. Dwipangga tanggaping nala,
    wasitane kancil kang wus kawijil,
    maweh tandha ahli ngelmu,
    sangkep silaning gesang,
    prapteng layu sangkan paraning putus,
    gajah matur nganor raga,
    silakramanireng ngurip.

  2. Dwirada nir subasita,
    tanpa kira lamun panggawe sandi,
    amung ngungun mathem njentung,
    reh tyase wus kakenan,
    keneng wuwus dibya pangulahing ngelmu,
    dhasar nyata kancil tama,
    putus ngelmu dunya ngakir.

  3. Palguna malih manabda,
    rehning sira neng sumur kadi pundi,
    lah apa ta bisa metu,
    saking daya priyangga,
    lamun nora bangkit ingsun enggal matur,
    marang Bagendha Suleman,
    Malaekat kang nulungi.

  4. Nanging prayogengsun gajah,
    entekena karosanta rumiyin,
    budidayanireng kalbu,
    dene lamun wus tita,
    nora bisa ingsun ingkang enggal matur,
    Brajamuka nambung sabda,
    yen namung samanten inggih.

  5. Kados-kados dereng wegah
    ewadene yen telas ingkang budi,
    tan daya amba pukulun,

[ 199 ]

    inggih mangsa boronga,
    wangsul ingkang sampun mung samanten baut,
    paduka nyingkira enggal
    kawularsa mamet budi.

  1. Manawi katuting kisma,
    Kancil mire gajah tumandang aglis,
    sarosa gadhing tumanduk,
    jugrugi ngering kanan
    ngarsa wuri temah longsor punang sumur,
    warata padha sakala,
    mengkono digdayeng hesthi.

  2. Aja kang tilas guskara,
    nadyan jurang pereng wreksa gung gusis
    samantana dwipa metu,
    saking tilas jugangan,
    Kancil maksih nunggoni arsa weh tutur,
    nulya dwiroca mendhak,
    isthane ujung mring kancil.

  3. Sarwi matur nganor raga,
    manuara mlas arsa milutengsih,
    adhuh sang widakdeng kawruh,
    bijaksa nawung kridha,
    amba nyuwun barkah puruiteng ngelmi,
    sarengat dinil mustapa,
    kamukswan tingkah agami.

  4. Agama gaman akirat,
    manjing Islam kangge ing donya ngakir,
    amba nyuwun wijangipun,
    ingkang wijang-wijangan,
    galur turut teturutanireng ngelmu,
    ingkang kangge ngrika ngriki,
    reh paduka akul mukmin.

  5. Amba dereng nate wikan,
    kewan wana kang putus ngelmu jati,
    cakep silane tumuwuh
    wanuh lan Nabi Sleman,

[ 200 ]

    saha bangkit medharken ngelmu linuhung,
    marma sadarpa miminta,
    sajar wijangireng ngelmi.

  1. Tedahna ing sangkan paran,
    kang sanyata kulesthi dunya ngakir,
    nadyan kinen ambeg sadu
    sabar legaweng nala,
    yen wus terang gadhuhan kawula tuhu,
    dados boten lebar lahan,
    mangkana sabdaning kancil.

  2. Bab iku luwih prayoga,
    sira darbe cipta kapengin ngelmi,
    nglakoni mangulah ngelmu
    agama kang sampurna,
    Islam kudu mituhu rehireng ngelmu,
    pra Nabi kekasihing Hyang,
    gampang kewala yun ngelmi.

  3. Ngelmu apa bae ana,
    ingkang dakik-dakik atasing urip,
    abote pitukonipun,
    gadhuh ngelmu utama,
    ingsun kira sira gajah durung cukup,
    tyas sudirja paramarta,
    sabar perang rina wengi.

  4. Daredah akeh kang ala
    rina wengi wahyaning pikir silip,
    kerep kalindhih kang hayu,
    dening jajal jin setan,
    luwih kuwat panggodha dayaning napsu,
    yeku lakuning oliya,
    sapa kang bisa nglakoni.

  5. Sayekti mukmin utama,
    manut ing reh napsu kang rupa putih,
    lurus mulus kang cipta alus,
    angles rasaning driya,
    budi pasek badingah sirna sadarum,
    yeku kang kasebut Islam,

[ 201 ]

    cocok daliling ngaka'it.

  1. Unining lapal mangkana,
    al Islam dabikul nupusati,
    tegese Islam puniku,
    nambeleh napsunire,
    kang mangkono ngampah budi cipta dudu,
    tetep uliyaning suksma,
    budyarja rilambeg niti.

  2. Marma ngelmu luwih gampang,
    mung lakune kang ewuh dhemit rungsit,
    sewu siji ingkang saguh,
    nglakoni tyas raharja,
    ajining wong mukmin ingkang putus ngelmu,
    pranane sabar darana,
    setyeklas rahina wengi.

  3. Akeh lamun sun jerenga,
    patrapira perang lan napsu katri,
    saben kewan bae weruh,
    ngelmu agama Islam,
    mung regane larang tanpa petung,
    rina wengi nembah ing dat,
    lan prihatin cipta eling.

  4. Iku musthikaning tama,
    yen katiban ngelmu makripat wening,
    wenang winruhken kang jentus,
    pathining rasa mulya,
    lir yaiku dhalang sejati kang mengku,
    mosik meneng ngatas karsa,
    wus tan rumangsa ndarbeni,

  5. Dwipangga matur sandika,
    bab punika nuwun sakethi amin,
    lampah kang sampun tinutur,
    cegahaning makripat,
    kedah lampah sabar sarta budi ayu,
    bokmanawi angsal berkah,
    kawula saged nglampahi.

[ 202 ]
PERPUSTAKAAN KEBUDAYAAN DAN PARIWISATA
Peminjam
Tanggal Kembali


NSK01546 [ Sampul ]

















PN BALAI PUSTAKA – JAKARTA