Menyang kontèn

Kaca:Serat Kandha Ringgit Tiyang Lampahan Mintaraga (Buku I).pdf/15

Saka Wikisumber
Kaca iki wis divalidasi
I. PENDAHULUAN

Dengan memperbandingkan wayang wong dan parwa Bali dengan relief candi-candi di Jawa Timur, serta dengan wayang wong Jawa gaya Yogyakarta, penulis bisa menarik kesimpulan, bahwa wayang wong (Jawa krama: ringgit tiyang) yang dicipta oleh Sultan Hamengkubuwana I pada sekitar tahun 1758, merupakan bentuk pelestarian wayang wwang dari jaman Jawa Kuna.¹ Prasasti tertua yang memuat berita tentang pertunjukan wayang wwang adalah prasasti Wimalasrama dari tahun 930.2 Usaha menghidupkan kembali wayang wwang oleh Sultan Hamengkubuwana I itu tidak lain merupakan upaya untuk memperkuat keabsahan kedudukan Sultan sebagai raja Mataram, yang selalu mengacu kepada jaman Majapahit sebagai jaman keemasan kebudayaan Jawa. Pertunjukan wayang wong di istana Yogyakarta merupakan pertunjukan ritus kenegaraan yang berfungsi sebagai upacara kesuburan atau kemakmuran. Maka tak mengherankan apabila pergelaran drama tari Jawa ini di istana Yogyakarta terbuka bagi seluruh rakyat Yogyakarta. Beberapa kalimat terakhir dari Serat Kandha (teks cerita wayang wong) memuat kata-kata harapan kemakmuran sebagai berikut :

  ...sinawunga ing sih paramita, ingkang Rama Kangjeng Tuwan Résidèn, tuwin ingkang Éyang Kangjeng Tuwan Gupernur Jendral, saha ingkang Éyang Kangjeng Raja Ingkang Maha Agung, saéstu lulusan supeket prasobat ginunturan tresna wilasa, luswèng puja trusing kaluhuran-Dalem, dumugiya sakarsa-Dalem, harjanipun negari-Dalem ing Ngayogyakarta... 3
  Artinya kira-kira demikian :
  ( . . . semoga Sri Sultan selalu mendapat kasih dari Bapanda Kangjeng Tuwan Residen, Nenenda Kangjeng Tuwan Gupernur Jenderal, Nenenda Kangjeng Raja Yang Maha Agung; semoga benar-benar ada persaudara-


1 Soedarsono, Wayang Wong: The State Ritual Dance Drama in the Court of Yogyakarta (Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, 1984), p. 232.
2 Edi Sedyawati H., et al., Tari Dalam Sejarah Kesenian Jawa dan Bali Kuna (Jakarta: Laporan Penelitian Fakultas Sastra Universitas Indonesia, 1978), p. 126.
3 Serat Kandha Ringgit Purwa Lampahan Jayasemadi, MS Kraton Yogyakarta W.A.1 (1856), p. 292–294.